بیش فعالی کودکان و مشکلات والدین در مدیریت آنها در ایام شیوع کرونا

شیوع ویروس کرونا باعث تعطیلی مدارس و خانه نشینی دانش آموزان شده است، این امر باعث بروز مشکلاتی نظیر افت تحصیلی دانش آموزان، مشکلات مرتبط با آسیب های فضای مجازی در اثر ورود دانش آموزان به این فضا، کاهش ارتباط دانش آموزان با معلمان و همسالان خود و تنهایی و افسردگی آنها، اضطراب ناشی از مشکلات اینترنت و نارسایی های شبکه شاد، مشکلات ناشی از تعارضات بین والدین و فرزندان در نحوه مدیریت زمان، تعارضات و درگیری های وادلدین با یکدیگر در زمینه نحوه مدیریت فرندان و حل مشکلات خانواده، مسائل مرتبط با نحوه مدیریت اوقات فراغت، گسترش اهمال کاری و کم کاری دانش آموزان و گاه جنب و جوش بیش از حد کودکان در منزل و کلافگی سایر اعضای خانواده از این رفتارها شده است. به طوری که برخی از والدین به منظور کنترل و مدیریت رفتار کودکان خود به مراکز مشاوره و خدمات روان شناختی مراجعه می کنند اما آیا این جنب و جوش های کودکانه را می توان به حساب وجود اختلال بیش فعالی کودکان گذاشت؟

باید گفت که بین اختلال بیش فعالی و رفتارهای شیطنت آمیز کودکان مرز مشخصی وجود دارد و در شرایط فعلی به خاطر حضور کودکان در منزل و نبود فرصت برای تخلیه انرژی آنها در مدرسه گاه ممکن است فعایت های زیاد حرکتی شان از جانب اطرافیان برچسب بیش فعالی بخورد. در این میان حضور کودکان در منزل و دسترسی بیشترشان به مواد غذایی و شیرینی جات نیز انرژی مضاعفی در آنها ایجاد می کند که از طریق جنب و جوش های کودکانه مجرایی برای تخلیه جست و جو می کند. کاهش فعالیت های حرکتی نیز علاوه بر بروز مشکلات چاقی و پوکی استخوان از لحاظ بهداشت روانی نیز کودک را در معرض آسیب قرار می دهد.    

 از آنجا که یکی از نگرانی های والدین در قبال فرزندان پر جنب و جوش خود این است که ممکن است آنها دچار اختلال بیش فعالی باشند ابتدا باید به این سوال پاسخ داد که بیش فعالی چیست و چگونه می توان کودک بیش فعال را تشخیص داد؟ رفتارهای کودک بیش فعال و عادی در چه مرزی از هم جدا می شوند؟ چگونه می ‏توانیم کودک شلوغ و بیش فعال را از هم تشخیص دهیم؟ آیا می‏ توانیم بازی‏ هایی را که کودکان انجام می ‏دهند در طیف رفتارهای بیش فعالی بگنجانیم؟ عوامل بیش فعالی کدامند و آیا در سال های اخیر میزان کودکان بیش فعال افزایش یافته است؟ آیا بیش فعالی کودکان قابل درمان است و کدام روش های درمانی برای این اختلال وجود دارد؟ والدین و معلمان برای مقابله با رفتارهای بیش فعالانۀ کودکان چه کارهایی می‏ توانند انجام دهند؟ 

آنچه اهمیت دارد، اینست که بیش فعالی یک اختلال رفتاری است که نه خود کودک در شکل گیری آن مقصر است و نه والدین او باعث و بانی ایجاد آن هستند و بی گمان معلمین نیز در پیدایش آن نقشی نداشته اند. ولی برای کاهش نشانگان این اختلال هر یک از این افراد و گروه ها می توانند نقش مؤثری داشته باشند.

 نشانه های بيش فعالي دركودكان بر اساس ملاک های تشخیصی DSM5

خصوصیات اصلی بیش فعالی در کودکان معیار 1 یا 2 می باشد:

1- بی توجهی: 6 نشانه یا بیشتر به مدت حداقل 6 ماه ادامه یابد.

• ناتوانی در توجه دقیق به جزییات
• دشواری در حفظ توجه به تکالیف و فعالیت های تفریحی (هنگام تدریس معلم تمرکز حواس ندارد)
• دشواری در گوش دادن به گفته های دیگران (به نظر می رسد حواسش جای دیگری است)
• دشواری در به نتیجه رساندن  تکالیف کلاسی و منزل ( نمی تواند گام به گام و طبق دستورالعمل پیش برود)
• دشواری در سازمان دهی تکالیف ( مدیریت نکردن کارها به صورت منظم، در کارهایش شلخته و بی نظم است، ضعف در مدیریت زمان)
• اجتناب از فعالیت هایی که به تلاش ذهنی مستمر نیاز دارد (از تکالیف خانگی یا کلاسی متنفر است)
• گم کردن لوازم ضروری برای انجام تکالیف (مداد، دفتر، عینک و ...)
• حواس پرتی با محرک های مزاحم و نامربوط
• فراموشی در فعالیت های  روزانه

2- بیش فعالی و تکانشگری : 6 سمپتوم یا بیشتر به مدت حداقل 6 ماه ادامه داشته باشد.

• در حالت نشسته معمولاً دست و پاهای خود را تکان می دهد.
• در مواقعی که انتظار می رود روی صندلی خود بنشیند معمولاً صندلی را ترک می کند.
• در موقعیت های نامناسب این طرف و آن طرف می دود.
• نمی تواند بدون سرو صدا راه انداختن یا حرف زدن به بازی بپردازد.
• همیشه در حال جنب و جوش است . طوری رفتار می کند که انگار یک موتور محرکه او را هل می دهد.
• زیاد حرف می زند.
• معمولاً پیش از آنکه سوال به طور کامل مطرح شود ناگهان پاسخ می دهد .
• نمی تواند منتظر نوبت بماند.
• معمولاً کارهای دیگران را متوقف می کند یا مزاحمشان می شود. 

:B قبل از 12 سالگی چندین سمپتوم بی توجهی یا بیش فعالی وجود داشته باشد.

: C چندین سمپتوم بی توجهی یا بیش فعالی در دو یا چند موقعیت محیطی مشاهده می شود.

D: این سمپتوم در عملکرد اجتماعیف تحصیلی یا شغلی فرد اختلال ایجاد می کند.

E: این سمپتوم در طول ابتلا به اسکیزوفرنی یا سایر اختلالات روانی روی نمی‏ دهد.

فرایند شناسایی کودکان بیش فعال

برای شناسایی کودکان بیش فعال  تنها پس از انجام آزمون های متعدد، مشاهده در زمان ها و مکان های مختلف، تحلیل فعالیت های کودک و تحلیل داده هایی که از مصاجبه با والدین، معلمان  و  کودک به دست آمده اند، تشخیص درست ممکن می شود.

برای شناسایی بیش فعال ترتیب گام ها اهمیت دارد. در زیر مراحل سنجش و شناسایی آمده است:

1- اجرا و جمع آوری مقیاس های درجه بندی

2- جلب رضایت خانواده و کودک برای ارزیابی

3- مصاحبه با کودک

4- اجرای آزمون های هنجارشده مثل آزمون هوش، آزمون های پیشرفت و آزمون های عملکردی

5- انجام مشاهده مستقیم در محیط های مختلف، از قبیل مدرسه، اجتماع و خانه

6- مصاحبه با والد یا والدین

7- ارزیابی پزشکی

8- یکپارچه کردن همه داده ها

مقیاس های درجه بندی رفتار

بسته به نیازهای کودک و مشکلات رفتاری وی ، سیاهه های زیادی وجود دارند، سیاهه ها مفیدند زیرا نسبتاً ارزان و به راحتی قابل فهم هستند و اجرای آنها ساده است.

مقیاس درجه بندی کانرز: این مقیاس به صورت نوشتاری یا کامپیوتری اجرا می‏ شود و مشکلات رفتاری دانش آموزان را ارزیابی می‏ کند. این مشکلات را کودک، معلم، والد، سرپرست یا مراقب گزارش می‏ دهند. مقیاس کانرز برای دانش‏آموزان 3تا 17 ساله به کار می رود و شامل دو فرم معلم (3تا 17 سال و 4تا 12 سال) و دو فرم والد(3 تا 17 سال و 6 تا 14 سال) است.

سبب شناسی بیش فعالی

عوامل سببی بسیار متنوعی برای بیش فعالی مطرح شده است، با وجود این، هیچ متغیری را به تنهایی نمی ‏توان عامل تکوین و پیدایش آن دانست. به طور کلی متغیرهای عمده سببی را که شناسایی شده‏اند می توان تحت عنوان عوامل عصبی، واکنشهای سمی، عوامل زیستی و عوامل محیطی مقوله ‏بندی کرد.

• در مورد نقش سبب شناسی متغیرهای عصبی طی سالهای متمادی تحقیقات وسیعی انجام شده است، در ابتدا صدمات مغزی ناشی از ضربات وارد شده  به سر و یا بیماری های عصبی علت عمده بیش فعالی فرض می شد از این رو ، اصطلاحات " صدمه خفیف مغزی" یا " بدکارکردی خفیف مغزی" برای کودکانی که دارای آسیب شناسی  بیش فعالی بودند استفاده می شد. تحقیقات اخیر این فرض را رد کرد زیرا کمتر از 5 درصد کودکان بیش فعال به دشواری قراین حاکی از صدمه عصبی را نشان می‏ دهند و اکثر کودکانی که صدمات مغزی دیده اند نیز نشانه های بیش فعالی ظاهر نمی‏سازند.
• مطالعات متعددی بر نابه هنجاریهای بالقوه در انتقال دهنده های عصبی در کودکان بیش فعال اشاره داشته اند، اما نتایج اغلب آنها ابهام آمیز است. شواهد قوی وجود دارد مبنی بر اینکه بدکارکردی عصبی که احتمالاً ناشی از عدم تعادل انتقال دهنده های عصبی است با بیش فعالی ارتباط دارد.
• بر روی افزودنی های غذایی، قند و سرب به عنوان سم یا حساسیت های محیطی موثر در ایجاد بیش فعالی تحقیقات گسترده‏ای انجام شده است. نتایج حاکی از آن بود که برنامه غذایی در بیشتر موارد بی اثر بوده اند.
• اکنون نیز روند موثری در تحقیقات سبب شناسی به وجود آمده است که بر عوامل ارثی یا ژنتیکی احتمالی در ایجاد بیش فعالی اشاره دارد مدارک کافی وجود دارد مبنی بر اینکه بروز اختلالات روانپزشکی ( شخصیت ضد اجتماعی، افسردگی) در میان بستگان زیستی کودکان بیش فعال به طور بارز بیشتر از جمعیت عمومی است.
• به علل محیطی یا رفتاری بیش فعالی ، کمتر توجه شده است، با وجود این، مدارک موجود معدود حاکی از نقش محدود این عوامل است، «ویلیس و لوداس» فرض کردند که بیش فعالی نتیجه کنترل ضعیف محرک رفتار به وسیله امر و نهی های والدین است که ریشه در تکنیکهای ناهمسان کنترل کودک دارد.

بر اساس مدارک موجود به نظر می رسد بیش فعالی با عوامل متعدد ارتباط دارد که ممکن است به طور مجزا و یا در ترکیب با یکدیگر باعث شروع نشانه ها شوند. به نظر می رسد عوامل زیستی (عصبی و ژنتیک) در شروع این اختلال  در تعداد زیادی از کودکان مبتلا به بیش فعالی که مورد مطالعه قرار گرفته اند نقش مهمی داشته است. 

مروری بر روشهای درمانی

• دارو درمانی:

داروهای محرک نظیر ریتالین، دکسدرین، نوکالین، آدرال، آدرال ایکس و... باعث کاهش باز جذب و افزایش رهاسازی دوپامین در مغز می‏ شوند.

عوارض: کاهش اشتها، مشکلات خواب،سردرد و عصبانیت.

این داروها باعث اعتیاد نیستند و اگر کودک بیش فعال این داروها را دریافت نکند در بزرگسالی بیشتر امکان گرایش به اعتیاد به داروهای محرک را خواهد داشت.

• نوروتراپی:

درمان با نورو فیدبک باعث افزایش امواج بتا و کاهش میزان امواج تتا در مغز می شود. امواج بتا در تمرکز نقش دارد. جلسات درمانی معمولاً 30 مورد می باشد.

امواج آلفا موقع Relaxation) ) امواج بتا موقع تمرکز (concentration)

امواج تتا موقع عدم تمرکز و افکار پوچ و امواج دلتا موقع خواب عمیق ظاهر می شود.

• تغذیه درمانی:

مصرف اسیدهای چرب امگا 3 و امگا 6، ویتامین B6، آهن، منیزیم و روی، عدم مصرف نوشابه های گازدار، نگهدارنده ها، قهوه، چای و مواد کافئین دار توصیه می‏ شود.

• رفتار درمانی: 

تقویت رفتار مناسب، عدم تقویت رفتار نامناسب، کاهش محرکهای حواس پرتی، استفاده از خاموش سازی و جریمه کردن، تقویت تفکیکی، تقویت رفتار ناهمساز، استفاده از دستگاه تمرکز که در هر 90-45 ثانیه صدای بیب بیب در می آورد و کودک از خود می پرسد آیا من توجه می کردم اگر توجه کرده باشد به خود یک علامت مثبت می دهد.

• روش شناختی - رفتاری: 

الگوسازی ،ایفای نقش، بازخورد دادن، خودگویی مثبت، آموزش تکنیک توقف کن، فکر کن، عمل کن، خودتنظیمی، حل مساله، خودنظارتی، کنترل تکانه- کنترل عصبانیت.

• درمان شناختی خانواده:

دست کشیدن از خود متهم سازی یا متهم سازی قربانی (کودک)، تغییر دادن باورهای غیر واقع بینانه و انتظارات غیر واقع بینانه، سو گیری های ادراکی، تغییر افکار پایدار منفی والدین در مورد بیماری

• آموزش خانواده:

برقراری ارتباط مناسب با کودک، دادن دستورات روشن، تقویت رفتار  درست، نادیده گرفتن رفتار نامناسب، آموزش حل مساله به خانواده، آموزش مهارتهای ارتباطی به خانواده، آموزش  مهارتهای ارتباطی و نظارتی به والدین و دادن تکلیف به خانواده.

• کنترل کلاسی:

نشاندن کودک در محلی با کمترین میزان حواس پرتی، دادن تکلیف به کودک و نظارت بر رفتار او، اجازه به کودک در مواقعی از ساعت درس برای رفتن به بیرون و انجام فعالیت آزاد، سازماندهی محیط و مدیریت صحیح فعالیت های کلاس.

برخی از درمانهایی نظیر یوگا درمانی، موسیقی درمانی، حرکات ریتمیک و استفاده از هیپنوتیزم هم مورد استفاده قرار گرفته اند.

راهنمایی‌هایی برای والدین

• وقتی که فرزندتان کارش را خوب انجام می‌دهد به اول پاداش دهید. در فرزند خود توانایی ایجاد کنید و نیز با او در مورد استعدادهایش صحبت کنید و او را به به کارگیری توانایی‌هایش تشویق و ترغیب کنید.
• با فرزند خود کاملا واضح و روشن صحبت کنید. برای این کار با پشتکار، مصر و مثبت باشید و خواسته‌های خود را کاملا برای فرزند خود روشن سازید. به فرزند خود بگویید چه کارهایی را باید انجام دهد نه این که فقط، آنچه را نباید انجام دهد به او گوشزد کنید.
• شیوه‌هایی را برای کنترل رفتار فرزند خود یاد بگیرید این برنامه‌ها عبارتند از : ایجاد جدول برای فعالیت‌های فرزندتان، داشتن برنامه برای پاداش، نادیده گرفتن رفتارهای نامطلوب، پیامدهای عادی و غیر طبیعی نتایج و پیامدهای منطقی.
• با مدرسه فرزندتان تماس داشته باشید و برنامه تعلیم و تربیت خاص نیازهای فرزندتان را برای او تنظیم کنید. هر دوی شما (والدین و معلم) بایستی نمونه‌ای از این برنامه را داشته باشید.
• با معلم در تماس باشید و به او بگویید فرزند شما در خانه چه عملکردی دارد و از او بپرسید که در مدرسه چه می‌کند و آنها را حمایت کنید. 

راهنمایی‌هایی برای آموزگاران

• باید بدانید که چه موارد خاصی برای دانش آموزان دشوار هستند. برای مثال ممکن است که دانش آموز بیش فعال در شروع یک کار دچار مشکل باشد در حالی که دانش آموزان دیگر در پایان‌دادن به یک عمل و شروع عمل بعدی شکل داشته باشند. بنابراین هر یک از این دانش آموزان نیاز به کمک‌های متفاوتی دارند. 
• به دانش آموزان نشان دهید چگونه از کتاب تکلیف و برنامه‌های روزانه استفاده کنند. همچنین مهارت‌ها و روش‌های یادگیری را به آنها آموزش دهید و آنها را به شکل منظم تقویت (پاداش) کنید.
• به دانش آموزان در فعالیت‌های بدنی‌شان کمک کنید. (برای مثال) به آنها اجازه دهید تا کاری را ایستاده پای تخته سیاه انجام دهند). در بین برنامه‌ها به آنها استراحت دهید.
• با والدین و دانش آموزان هر دو با هم برای نو آوری و اجرای یک برنامه تعلیم و تربیتی متناسب به منظور نیل به نیازهای دانش آموزان به فعالیت و همکاری بپردازید. انتظارات بالا از دانش آموزان داشته باشید، اما سعی کنید راه‌های جدیدی را برای انجام کارها امتحان کنید صبور باشید و شانس دانش آموزان را برای کسب موفقیت بالا ببرید. 

• منابع: 
• کاپلان سادوک، خلاصه روان پزشکی،علوم رفتاری/ روان پزشکی بالینی،بنجامین جیمزسادوک،ویرجینیا آلکوت سادوک، پدرو روئیز.
• روانشناسی بالینی کودک (روشهای درمانگری، توماس آر کراتو چویل، ریچارد جی موریس، ترجمه محمدرضا نایینیان و همکاران.
• راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (ویراست پنجم)،DSM5، ترجمه یحیی سید محمدی. 

ارسال مطلب برای صدای معلم

این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید