سه ستون یادگیری؛ حلقه مفقود نظام آموزشی ما

دیدن زیاد، درد و رنج زیاد و مطالعه زیاد سه ستون یادگیری هستند. یکی از تفاوت های ساده اما بسیار مؤثر و جدّی نظام آموزشی ما با کشورهای برتر در این حیطه، دور ماندن ما از امر مشاهده هست. مشاهده هر شیء، رفتار، پدیده، موجود زنده و غیرزنده و بسیاری دیگر، یک تجربه عملی است که هرگز فراموش نمی شود. به طور مثال وقتی یک فرد فیلمی از جریان تخم گذاری و بزرگ شدن یک مار را مشاهده می کند او با اطلاعاتی که کسب کرده است قادر به شناخت بهتر و بیشتر مارها می شود. ادامه یادگیری تکمیلی او در این مورد، بستگی به میزان تحمل درد و رنج و مشاهدات او دارد. اگر به این موضوعِ خاص علاقه مند باشد، می تواند در این خصوص کتاب های بیشتری تهیه و مطالعه نماید و یا چندین فیلم دیگر نیز ببیند و یا با جست و جو در اینترنت، اطلاعات بیشتری دریافت کند. این همه جریان یادگیری موضوعی است که این فرد بدان علاقه دارد.

اما نحوه آموزش ما در مدارس و حتی در خانواده از این سیر تبعیت نمی کند. بیشتر موضوعات کتب درسی ما تحمیلی، خارج از واقعیت های جاری زندگی، غیرملموس، غیرکاربردی و گاه کم اهمیت است. در حالی که واقعیت، پدیده ای عینی، پایدار، ثابت، قابل رؤیت و لمس کردن هست. معلم و دانش آموز ما برای یاد دادن و یاد گرفتن چنین تلاشی ندارند، پس امر یادگیری صورت نمی گیرد و مطالب موجود در متون کتب درسی با اَزبر شدن در یک بازه زمانی کوتاه از شب امتحان تا جلسه امتحان، تبدیل به نمره گردیده و بعدِ پایان جلسه امتحان بیشتر مفاهیم از ذهن دانش آموز یا دانشجو پاک می شود.

اصولا ما در تثبیت و پایداری جریان یادگیری توسط فرآیند مشاهده، کوچک ترین تلاشی نداریم. حتی از اتاق سمعی و بصری که یکی از جلوه های مدارس به ظاهر استاندارد ما محسوب می شود جهت تحقق این امر استفاده مطلوب به عمل نمی آوریم. معلمان ما چون مقیّد به اتمام بودجه بندی حجم زیاد کتاب درسی خود تا ترم اول و دوم هستند پس قادر به ترک کلاس خود نیستند و با خروج از کلاس حوصله و تحمل غوغای بی نظمی دانش آموزان و صدای اعتراض دیگر همکاران خود را ندارند. اولویت با تدریس نظری است که به طور یک سویه انتخاب و اختیار موضوع را مطلقا به معلم می دهد و بدین طریق اتوریته معلم با سکوت دانش آموزان در کلاس درس و حفظ آرامش اعصاب معلم و دیگر همکاران او در مدرسه تبدیل به بهترین گزینه می شود.

در واقع به یک دانش آموز طی 12 سال تحصیل، نحوه یادگیری فعال و پویا آموزش داده نمی شود پس او هم کنجکاو هیچ موضوعی خاص نمی گردد. روندی که پرسش کردن از معلم را تحمل رنجی بیهوده می سازد. او در قالب محدود شیوه آموزش ما با وابستگی مطلق و با از دست دادن اختیار و اراده خود، تابعی چشم و گوش بسته گردیده و همین رفتار را در دانشگاه، جامعه و در تربیت فرزندان خود نیز تعقیب می نماید.

برای همین اذهان افراد در جامعه ما عاری از یادگیری و به تولید دانش جدید منجر نمی شود. ما قادر نیستیم دانشی نوین، بالنده و زاینده تولید کنیم چون خودمان دانشی را یاد نگرفته ایم که بخواهیم به زایندگی آن کمک کنیم. ما فقط بخشی از دانش را روخوانی کرده و تا زمان حصول نتیجه ساختار محدود نظام آموزشی خود، تصور کرده ایم که آن را یاد گرفته ایم. اما آنها فقط مجموع حفظیات کم دوامی هستند که بعد گرفتن نمره، کارنامه، تأییدیه استخدام و یا اشتغال، همه را فراموش می کنیم.

لذا دانش آموزان و دانشجویان ما با فاصله زمانی معین یعنی یادگیری شب امتحان تا جلسه امتحان، قادر به دریافت عالی ترین مدارک تحصیلی از دانشگاه های گوناگون هستند، اما آنان مستعد ایجاد و برقراری شرایط توسعه پایدار جهت پیشرفت در تمامی ابعاد اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی نیستند. و چون مهارتی خاص نیز در هیچ دوره و رشته تحصیلی به آنان آموزش داده نمی شود پس او می ماند و روزمرگی زندگی و شرح وظایف شغلی معین و ثابت، بدون هر نوع تغییری مثبت و سازنده.

ستون یادگیری در چنین جامعه ای می لنگد و متزلزل هست پس بر اساس رفتارهایی چون عادت و تقلید عمل کرده و قدرت تفکر، تجزیه و تحلیل، استنباط منطقی و صحیح از واقعیت به وجود نمی آید. بدین طریق مسایل ساده و اولیه محیط کار بر روی هم انباشته شده و پدیده جدیدی به نام " مشکلات " را در یک نهاد یا سازمان به وجود می آورد. این داستان، درد عمومی تمامی سازمان ها در جامعه ما هست و در نهایت ماجرای انباشتگی مشکلات لاینحل که تبدیل به پدیده ای جدیدتر و خطرناک تری می شود که آن نیز " معضلات " نام دارد.

کارمند، مدیر، مدیرکل، وزیر و نماینده مجلس و دیگر کسانی که در چنین جامعه ای و با چنان شیوه یادگیری، فعالیت اقتصادی انجام می دهند، قادر نیستند تا به حل و فصل امور بپردازند. چون دیروز قابلیت های حل مسأله به آنان آموزش داده نشده است و امروز ایجاد چنین مهارت و توانایی برای افرادی که به دلیل سختی اشتغال، نوع منصب و بالا رفتن سن، خود را مستعد و مساعد یادگیری نمی دانند غیرممکن است.

پس باری به هر جهت، من و شما در چنین نظامی فقط با ادعاهای سطحی و غیرواقعی عمر خود را سپری می سازیم و در نگاهی عاقل اندر سفیه به فرزندان و دانش آموزان خود، به پند و نصیحت آنان پرداخته و بدون توجه به شرایط و نیازهای آنان در گروه های سنی مختلف، سینه صاف کرده نفسی عمیق توأم با افتخار می کشیم و تصور می کنیم که در حال تربیت فرزند یا دانش آموز خود هستیم. غافل از این که ما فرزند خود را در این چرخه معیوب فقط شبیه خود ساخته و با همانندسازی بی نقص، او را تحویل جامعه کج مدار می دهیم.  دانشمندان برتر علوم پزشکی کشور ما بر اساس نتايج ماه ژانويه ۲۰۱۵ نظام رتبه‌بندی بین المللی ESI و با توجه به تعداد استناد، از 25 نفر با رتبه های جهانی فقط دو رتبه سه رقمی داریم و مابقی در رتبه 4 یا 5 رقمی قرار دارند .

در این میان ادعاها، بسیار بیشتر از واقعیت هاست. گفته ها و کرده های ما کفِ روی آب هستند که اثرات مفید و مطلوبی ندارند. بعد از نمایش ادعاهای خود، من و شما در این میان در جست و جوی هماوردی توانمند با تظاهرات رفتاری شبیه خودمان جهت درگیری هستیم. گروهی در این میان با بزرگ نمایی مدرک تحصیلی خود کلمات و جملات قُلمبه سُلمبه می گویند و می نویسند و برچسب باسواد و روشنفکر می خورند و گروهی دیگر با سادگی تمام و با همان کلمات معمولی برخاسته از تجارب عملی خود، سخن می رانند.

در این وسط مقوله یادگیری، قربانی سیستم و تفکر منجمدی است که خود ما آن را ترسیم ساخته ایم. چون جامعه و ما هیچ یک از سه ستون یادگیری را یعنی دیدن زیاد، درد و رنج زیاد و مطالعه زیاد را عملی نساخته ایم. ما وقتی در چنین جامعه ای شاغل می شویم و خستگی روزانه ناشی از انجام کار یکسان و غیربالنده را درد و رنج یادگیری فرض می کنیم و دیدن رفتارهای تکراری و مشابه افراد را مشاهده و تجربه حیات را برتر از مطالعه می یابیم. لذا قادر به حل و فصل مشکلات، موانع و عوامل بازدارنده در محیط زندگی و شغلی خود نیستیم.

ماهاتما گاندی می گوید: " طوری زندگی کنید که انگار فردا قرار است بمیرید و طوری یاد بگیرید که انگار برای همیشه زنده خواهید ماند."

سه ستون یادگیری در زیربنای نظام آموزشی ما فراموش گردیده و ما در طی مابقی عمر خود ناتوان هستیم. دلیل عمومیت این واقعیت تلخ، ثبات قدم ما در رأی و باور نادرست خودمان است تا حدی که تمام عمر، در انتظار اختراعات بیشتر و جدیدتر کشورهای توسعه یافته می نشینیم. چون برای آنان برخلاف ما یادگیری فعالیتی است که هیچ ابتدا و انتهایی ندارد. اما کلاس اول ابتدایی یا برای برخی مهدکودک و پیش دبستانی، ابتدای یادگیری و آخرین مدرک تحصیلی انتهای یادگیری ما است تا حدی که از مطالعه کردن نیز بی نیازیم. بهانه های ما برای مطالعه نکردن خود قصه تلخی دیگر است.

ایراد کار بسیاری از ما متوقف ساختن جریان یادگیری است. ما تصور می کنیم که یادگیری فرآیندی است که در کلاس درس و یا سن خاص صورت می گیرد ( یعنی در مکان و زمان مشخص ) و خارج از آن ضرورتی برای یادگیری موضوعی وجود ندارد. یا برخی دیگر چنین می اندیشند که با همین معلوماتی که دارم زندگی من می چرخد پس نیازی به یادگیری بیشتر نیست.

هر اشتباهی که ما مرتکب می شویم نشان دهنده این است که وقت آن رسیده چیزی جدیدی یاد بگیریم چیزی که از قبل نمی دانیم. تعصب فرزند جهل است و ما بیشتر اوقات در آن غوطه وریم. زیبایی یادگیری در این است که کسی دیگر به جز خودمان نمی‌تواند آن را از ما دور سازد، اما با کمال تأسف خود ما از آن فاصله می گیریم. با ذوق و اشتیاقی وصف ناپذیر باید باور کنیم که جایی، چیزی باور نکردنی منتظر آن است که شناخته شود و ما قادر به یاد گرفتن آن هستیم.

ما حتی می توانیم از یک فرد بسیار نادان، چیزی جدید یاد بگیریم. باید باور کنیم که مشکلات ما را متوقف نمی‌ سازند، بلکه به ما آموزش می‌دهند. هر چند آموزش توانسته است جمعیت فراوانی را باسواد کند اما نتوانسته است به بیشتر آنها بگوید که بخوانند. باید گفت آموزش را در خانواده ، دانش را در جامعه و بینش را در تفکرات تنهایی باید بیاموزیم. اما ما ترجیح می دهیم که همه چیز را فقط در مدرسه و دانشگاه بیاموزیم. آنانی که توفیق ادامه تحصیل نمی یابند قادر به یادگیری بیشتر نیستند چون از مطالعه و مشاهده گریزانند.

در واقع ما به طور ناگهانی چیزی را درک می‌کنیم که در تمام زندگی خود آن را درک می‌کردیم، اما این‌ بار با راهی جدید. این همان یادگیری است. یاد دادن نیز یادگیری دوباره است اما دانشی که همراه با اجبار کسب شود در ذهن نمی‌ماند. دانش آموزان ما از این اجبار نظام آموزشی خسته، بیزار و گریزانند.

اگر آنان در مساعدترین سن خود یعنی زیر 18 سالگی، طبق سه ستون یادگیری قادر به دیدن زیاد، درد و رنج زیاد و مطالعه زیاد می شدند جذابیت های فراگیری دانش جدید آنان را با نشاط و هیجان متزایدی شیفته یادگیری می ساخت و او برای پاسخ به کنجکاوی و سئوال بیشتر خود تلاش می کرد و از فرآیند یادگیری لذت می برد و 12 سال شکنجه نمی شد. این ظلمی است که ما در حق دانش آموزان خود کرده و می کنیم.

در این میان طبق روال همیشگی جامعه خود، با امیدواری در انتظار تعداد معدودی افراد موفق می نشینیم تا با قابلیت های ذاتی خود به عنوان نخبگانی برجسته در سطح جهانی ظهور یابند که ما فقط بدان افتخار می کنیم اما باز از یادگیری دانش ممتاز آنان ناتوانیم چون چنین تربیت نشده ایم.

اساس جامعه ما بر تلاش های فردی و تصادفی تابع قانون احتمالات نهاده شده است و برای همین وابسته مطلق دانش دیگران هستیم. اما لجاجت در ثبات همین وضع یعنی بیسوادی و عقب ماندگی مستمر. سه ستون یادگیری یا باید فرهنگ غالب در جامعه ما باشد و یا ما باید همچنان وابسته ظهور چهره ها بنشینیم.

با مراجعه به رتبه های هر ساله کشور خود در آزمون های بین المللی دروسی چون علوم و ریاضیات، به جای پیشرفت کاهش پسرفت رتبه جهانی خود هستیم. یا در مراجعه به منبع خبرگزاری علم و فرهنگ با عنوان : " چهره های علمی سال را بشناسید." با کد خبر : 4425 05 فروردین 1394 متأسفانه خواهید دید که رتبه های جهانی ما 4 یا 5 رقمی است و فقط دو رتبه سه رقمی داریم. در این منبع، دانشمندان برتر علوم پزشکی کشور ما بر اساس نتايج ماه ژانويه ۲۰۱۵ نظام رتبه‌بندی بین المللی ESI و با توجه به تعداد استناد، از 25 نفر با رتبه های جهانی فقط دو رتبه سه رقمی داریم و مابقی در رتبه 4 یا 5 رقمی قرار دارند.

بازخواست زحمات و تلاش آنان در حد من نیست، اما بهتر است بیندیشیم که ادعاهای ما کجا و چگونه تظاهرات عملی می یابند؟ همه این افراد بیشتر و خارج از ساختار بسته نظام آموزشی ما توفیق یادگیری یافته اند و این افراد همان استثنائات جامعه ما هستند که با اراده و پشتکار خود برجسته شده اند. بیشتر این افراد همان چهره های موفق و ممتازی هستند که ظرفیت جامعه را برای گنجایش توانایی خود ناکافی یافته اند و پدیده فرار مغزها را به وجود آورده اند.

ارسال مطلب برای صدای معلم

این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید