ریشه های آموزش محیط زیست را می توان در نظرات ژان ژاک روسو و لوئیس آگاسیز سویسی جست و جو کرد.
ژان ژاک روسو معتقد بود که آموزش باید در دل طبیعت صورت گیرد و متفکر سوئیسی نیز باور داشت که:
دانش آموزان باید طبیعت را مطالعه کنند نه کتابها را.
آسایش و آرامش بشر امروزی با مشکلات و مسائل زیست محیطی به مخاطره افکنده شده و این مشکل از زمانی ایجاد شده که بشر از زمان طفولیت رفتار مناسبی با محیط زیست خود نداشته است.
گفته می شود آموزش محیط زیست مجموعه آموزشهایی است که به دنبال تربیت شهروندانی بوده که به محیط زیست خود و مسائل آن آشنا بوده و می تواند در کمک مشکلات آن موثر بوده باشد و مشتاق کار کردن برای اجرای حل آنهاست. ( 1 )
عصر کنونی را عصر بحرانهای زیست محیطی برشمرده اند ، زیرا گستره دست درازی بشر بر عرصه های محیط زیست، در نتیجه رشد روزافزون جمعیت و نیاز به توسعه در کلیه سطوح اقتصادی و اجتماعی،روز به روز ابعاد وسیع تری به خود گرفته و در اثر بهره برداری غیر اصولی و بی رویه از منابع طبیعی،خسارت جبران ناپذیری بر پیکره محیط زیست وارد نموده است.
بخش عمده ای از معضلات زیست محیطی موجود، ریشه در فقدان آگاهی های لازم و ضعف فرهنگی در زمینه ارتباط انسان و طبیعت دارد و در واقع نوعی مشکل فرهنگی محسوب می شود،و لذا نیازمند عزم ملی و بین المللی برای تقویت فرهنگ حفاظت از محیط زیست در سطح اقشار مختلف جوامع می باشد و بر هر فرد کاملا واجب است که برای بقای نوع بشر و ارتقاء کیفی زندگی خود از ارتباط بشر با محیط زیست آگاه شود، ارزشها و دیدگاه هایی را برای حفاطت و عدالت اجتماعی بپروراند و به تنهایی و یا گروهی در جهت حل مشکلات زیست محیطی اقدام نماید.
آموزش محیط زیست بخش یکپارچه و جدایی ناپذیر درزندگی افراد هر کشور است. بنیادی ترین شیوه در حفاظت محیط زیست آموزش محیط زیست است که هدف آن، یافتن مناسب ترین و بهترین نظام و شیوه ارائه مطالب و نحوه فعالیت ها و اجرای ساختاری است که زمینه ساز ارتقاء آگاهی های زیست محیطی در سطح جامعه می باشد تا از این طریق هر فرد جامعه خود را از طریق احترام گذاشتن به طبیعت، مسئول در حفظ و حمایت از محیط زیست بداند .
پژوهشگران معتقدند بهترین شیوه نهادینه کردن عادتهای مثبت آموزش، تعلیم این عادات از دوران کودکی و نوجوانی است.
امروزه با آشكار شدن عقوبت هاي خطرناك فشارهاي انساني در ابعاد گوناگون بر پايداري زيست بوم،حفاظت از محيط زيست يكي از اصلي ترين وظايف شهروندي تلقي مي شود. مردمي مي توانند خود را توسعه يافته خطاب كنند كه علاوه بر همنوعان خويش، حرمت، حقوق و كرامت حيات را براي همه ي زيستمندان گياهي جانوري ساكن در سرزمين شان محترم شمارند.
بعد از گذشت چندین سال که جهان و جهانیان نسبت به محیط زیست و جلوگیری از تخریب آن پیشگام شدند در ایران نیز گامهایی در این زمینه صورت گرفت.اولین گام در این زمینه در سال 1350 برداشته شد.در این سال نخستین دفتر آموزش زیست محیطی در سازمان حفاظت محیط زیست برپا شد.در سال 1351 اولین پایگاه آموزشهای رسمی سازمان حفاظت محیط زیست،تحت عنوان "آموزشکده حفاظت محیط زیست"با هدف پرورش نیروی متخصص مورد نیاز در بخش محیط زیست و آموزش کارکنان سازمان تاسیس شد.
اصلاح ساختار آموزشی سازمان با تاریخچه نسبتا طولانی و با تکوین از سطح اداره تا معاونت آموزش و برنامه ریزی و تاسیس سه اداره"دفتر مشارکتهای مردمی"،"دفتر آموزش محیط زیست"،و"دفتر طرح و برنامه و اطلاع رسانی"در سال 1377 انجام شد. تشویق دانش آموزان مدارس به استفاده از دوچرخه. برای این کار می توان بخشی از حیاط مدرسه را به پارکینگ دوچرخه ها اختصاص داد و برای تجلیل از دانش آموزانی که در طول سال با دوچرخه به مدرسه می آیند سالانه جوایزی را اختصاص داد
به دنبال مطرح شدن مشکلات زیست محیطی در کشور و لزوم توجه بیشتر به این مشکلات ایجاد ردیف های پست کارشناسی آموزش در ادارات کل استانها در سال 1381 و ایجاد 1500 پست جدید در زمینه آموزش محیط زیست عملیاتی شد.به دنبال آن تدوین برنامه جامع آموزش همگانی محیط زیست برای اولین بار در کشور و سازوکار مناسب در مجامع قانونی برای توسعه منسجم و هدف مند برنامه های آموزش محیط زیست در سال 1388 صورت پذیرفت.(2)
با وجود فعالیتهایی که در ایران در زمینه محیط زیست انجام شده است وضعیت محیط زیست ایران همچنان روز به روز بحرانی تر میشود.جالب این است که با وجود بحرانهای زیست محیطی اعم از ریزگردها در اهواز و آلودگی بیش از حد مجاز در اکثر کلان شهرهای ایران،محیط زیست همچنان از اولویت های سیاست ورزی کشور به دور است و در بودجه ریزی سالانه کشور این مقوله در ردیف های آخر قرار گرفته و توجه چندانی به آن نمی شود.حتی در برخی مواقع فعالیتهای زیست محیطی در ایران جز فعالیتهای امنیتی محسوب شده و فعالان زیست محیطی را گرفتار کرده است.
- راهکارهای راهبردی آموزش محیط زیست در مدارس
برای گریز از آموزشهای تئوریک و راهیابی آموزش محیط زیست و جلوگیری از روند تخریب آن، به زندگی دانش آموزان و عجین شدن زندگی روزانه خانواده ها و دانش آموزان و بطور کلی وارد کردن محیط زیست به عنوان عنصر جدای ناپذیر زندگی به زندگی روزانه دانش آموزان راهکارهایی را بصورت اختصار در این زمینه ارائه می گردد که می تواند در مدارس کشور اجرا گردد:
1) شرکت دادن دانش آموزان در کاشت درخت در هفته درختکاری در اسفند ماه هر سال. برای این منظور و برای تضمین این شرکت لازم است تفاهم نامه ای بین وزارت آموزش و پرورش و وزارت کشور ( به عنوان متولی شهراریهای کشور) صورت گیرد و به عنوان یک قانون هر سال و بدون استثنا عملیاتی شود.این کار می تواند با اعتماد خانواده های دانش آموزان همراه شود.
2) تدریس پاره ای از دروس در محیط زندگی دانش آموزان. برخی از درسهای علوم، فارسی و تربیت بدنی در مقطع ابتدایی و دوره اول دبیرستان و همچنین برخی از درسهای فیزیک، شیمی، زیست شناسی، تربیت بدنی و خود کتاب انسان و محیط زیست در دوره دوم دبیرستان می تواند در فضای آزاد و در بستر طبیعت انجام شود.
3) تجمیع کاغذهای باطله در تمامی مدارس کشور و ارسال آنها به کارخانه های تولید کاغذ.برای این کار می توان قراردادی بین آموزش و پرورش کشور و کارخانه های تولید کاغذ بست که بر اساس آن سالانه آموزش و پرورش به عنوان مثال 10 تن کاغذ باطله به این کارخانه ها ارسال دارد.
4) شرکت دادن دانش آموزان در پاک سازی محیط زندگی.این کار می تواند خیلی ساده و تنها با یک فراخوان برای پاک سازی برخی از مناطقی که نیاز به پاک سازی آن احساس می شود،صورت داد.ن گارنده خود به صورت محدود در یک سال با کشاندن تعداد محدودی (حدودا 25نفر) از دانش آموزانم برای پاک سازی محوطه قلعه ضحاک در شهرستان هشترود این کار را عملیاتی کردم که تصاویرش به عنوان یک سند می تواند ارائه شود.
5) تشویق دانش آموزان مدارس به استفاده از دوچرخه. برای این کار می توان بخشی از حیاط مدرسه را به پارکینگ دوچرخه ها اختصاص داد و برای تجلیل از دانش آموزانی که در طول سال با دوچرخه به مدرسه می آیند سالانه جوایزی را اختصاص داد. برخی از موارد کمک به بهبود محیط زیست چنان ساده است که اصلا در مخیله کسی نمی گنجد.
6) علاوه بر تدریس پاره ای از دروس در طبیعت و آشنا کردن دانش آموزان به حفظ محیط زیست می توان بسیاری از مسابقات ورزشی را در فضای باز اجرا کرد.برای این کار می توان برخی فعالیتها مانند کوهنوردی و دوچرخه کوهستان را در فضای آزاد اجرا کرد.این کار فعلا به صورت محدود و گزینش شده در مدارس اجرا می گردد اما از آنجایی که اجرای این موارد با خطرات و مسئولیتهای ناشی از آن همراه است باید تلاش شود تا این نقیصه ها برطرف شود و شرکت دانش آموزان در این فعالیتها تشویق شود.
7) برگزاری اردوهای آموزشی – تفریحی به صورت ماهانه.برای این کار باید با تفویض اختیار به مدارس و انتقال مسولیتها به مدیران مدارس باید تلاش شود تا ضمن اعتماد خانواده ها به اجرای این گونه اردوها،خطرات ناشی از آنها را به حداقل کاهش داد.
8) کاشت یک گل در ابتدای سال تحصیلی و مراقبت از آن در طول سال در مدرسه.برای این کار می توان از دانش آموزان خواست تا با تهیه یک گلدان و مقداری خاک یک گل را توسط راهنمایی معلمان مدارس اجرا کرد.با اجرای این کار می توان فضای آموزشی مدرسه را شبیه یک باغ شبیه سازی کرد.
9) اجرای مسابقات فرهنگی – هنری با همکاری شهرداری ها و سازمان محیط زیست در مدارس.برای اجرای این کار می توان مسابقات نقاشی، موسیقی و خوشنویسی را با مضمون مقوله های مختلف زیست محیطی در مدرسه اجرا کرد.
10) اگر چه تنبیه کردن دانش آموزان به صورت علمی رد شده است اما می توان به دانش آموزانی که تخلفاتی را در مدرسه مرتکب شده اند می توان آنها را به شرکت در فعالیتهای زیست محیطی وادار کرد.به عنوان مثال می توان دانش آموز را وادار کرد تا در ازای تخلف خود گلدانهای مدرسه را آبیاری کند.
11) پوشیدن لباس سبز در روز جهانی محیط زیست (5 ژوئن هر سال) توسط کلیه دانش آموزان مدارس کشور.
منابع:
1)کريمی،بهنام ،طراحی برنامه درسی آموزش محيط زيست برای دوره تحصيلی ابتدايی ايران، فصلنامه آموزش محيط زيست و توسعه پايدار، سال5، شماره4، (1395)
(2) ماپار،مهسا و مبيودی،حسين ،چالشهای آموزش محيط زيست در کشور، نشريه آموزش محيط زيست و توسعه پايدار،دوره 4،شماره 2)، 1393
این متن خلاصه مقاله (ایده های راهبری آموزش محیط زیست در مدارس)است که به همایش ملی آموزش محیط زیست در اصفهان ارایه شد و مورد پذیرش هیات داوران آن همایش قرار گرفت.این همایش در 26 و 27 دی ماه 1397 در اصفهان برگزار شد.
این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
نظرات بینندگان