از زمانی که مدیران مدارس هر هفته به ادارات سر می زدند تا بخشنامه ها را از کمد مخصوص هر مدرسه بردارند مدت زمان زیادی نگذشته است ولی در این مدت کم، نظام آموزشی چنان تغییرات پرشتابی داشته است که امروزه نه تنها نسل معلمین جدید بلکه حتی ما که حدود دو سوم از خدمتمان را سپری کرده ایم کمتر آن را به یاد می آوریم! به دنبال گسترش اینترنت در کشور تقریبا تمام قسمتهای آموزش و پرورش هم دستخوش دگرگونی و حرکت به سمت هوشمندسازی و استفاده حداکثری از اینترنت و فضای مجازی شده است.
امروزه تقریبا تمام امور اداری معلمین به وسیله ی اینترنت صورت می پذیرد، بخشنامه ها در سایت ادارات گذاشته می شود، ثبت نام ها و نقل و انتقالات در سایت آموزش و پرورش انجام می شود و .... و بدین وسیله کارها بسیار بهتر و سریعتر از قبل انجام می گیرد.
هوشمند سازی نه تنها در بخش اداری که در بخش آموزش نیز گسترش چشمگیری داشته است. مدارس با شور و شوق وصف ناپذیری مشغول تجهیز کلاسها به امکانات هوشمندسازی هستند. در مدارس هوشمند تمام کلاسها مجهز به کامپیوتر، پروژکتور و تخته هوشمند شده اند و معلمان پس از برگزاری دوره آموزشی موظف شده اند طرح درس های خود را بر اساس امکانات جدید و محتوای الکترونیک تنظیم کنند. آیا هوشمند سازی این توان را دارد که تاثیر معنی داری در بهبود کیفیت آموزش ایجاد کند؟
هر ساله ادارات آموزش و پرورش دوره های ضمن خدمتی را برای آموزش نرم افزارهای جدید به معلمان برگزار می کنند. برگزاری مسابقات محتوای الکترونیک به معلمان امکان می دهد که توانمندی های خود را در رقابتی که هر ساله فشرده تر نیز می شود به نمایش بگذارند. بعضی از این آثار، انصافا نشان از اوج خلاقیت و هوش این معلمان در استفاده از نرم افزارهای آموزشی دارد.
اما هوشمند سازی به عنوان یک روش آموزشی علاوه بر امتیازات فراوان نسبت به روش های دیگر، آسیب ها و تبعاتی نیز به دنبال دارد که اگر از همین ابتدای امر به آن ها توجه نشود ممکن است صدمات جبران ناپذیری به سیستم آموزشی کشور وارد کند. این آسیب ها را می توان در سه مقوله، دسته بندی کرد.
الف) عدم توجه به امکانات موجود برای هوشمند سازی
به نظر می رسد اصرار آموزش و پرورش بر هوشمند سازی، تناسب چندانی با واقعیت های موجود این وزارتخانه ندارد. واقعیت هایی مانند تعداد بسیار زیاد دانش آموزان یک کلاس، حجم بالای کتاب های درسی، تعطیلی های بسیار زیاد رسمی و بعضا پیش بینی نشده و برگزاری آزمون های متعدد مانند آزمون های میان ترم، جامع و پیشرفت تحصیلی که بودجه بندی سالانه را با مشکل مواجه می کند و ... معلم را برای استفاده از امکانات هوشمند دچار محدودیت فراوان می کند. ارائه محتوای الکترونیک نیازمند زمان کافی و تعداد کم دانش آموزان است تا معلم بتواند با فراغ بال و بدون نگرانی از حجم بالای دروس، تمام دانش آموزان را در فرایند تدریس مشارکت دهد.
این نگرانی ها زمانی افزایش می یابد که معلمان برای استفاده از این امکانات در رقابتی نابرابر و استرس زا قرار می گیرند. این رقابت نابرابر هم بین معلمان یک مدرسه و هم بین مدارس یک منطقه به روشنی دیده می شود. به عنوان مثال مدارس، معلمان را برای استفاده از آزمون های آنلاین تحت فشار شدیدی قرار می دهند و با بیان این موضوع که رتبه ی مدرسه ما بین مدارس هوشمند ناحیه بسیار پایین است از معلمان می خواهند که به طور مداوم از دانش آموزان آزمون آنلاین بگیرند. و چون تعداد بسیار کم کامپیوترهای مدرسه جوابگوی تعداد بسیار زیاد دانش آموزان نیست معمولا این آزمون ها در منزل انجام می گیرد. در این روش جدا از اینکه بسیاری از دانش آموزان در زمان تعیین شده امکان دسترسی به اینترنت ندارند، سایر دانش آموزان نیز به سرعت پاسخ سوالات را برای هم کلاسی های خود می فرستند و بدین ترتیب آزمون آنلاین لوث و بی ارزش می شود.
اولا هوشمندسازی یک روش است و نباید جایگزین هدف شود. بنابراین بخشنامه های آموزش و پرورش نباید مدارس را به سمتی سوق دهد که معلمان مجبور شوند به روش ارائه محتوا بیش از خود محتوا توجه کنند
ب) سرگردانی مسئولین بین روش های سنتی و جدید
در بعضی موارد مسئولین بین انتخاب روش های سنتی و جدید در نوسان هستند و هنوز تکلیف خود و در نتیجه معلمین را روشن نکرده اند. به عنوان مثال چند سالی است که برنامه ای نسبتا مفید به نام ( فارس آموز ) در دسترس معلمان، دانش آموزان و اولیاء آنان قرار گرفته است. در این برنامه امکانات بسیار گسترده ای وجود دارد که معلمان می توانند از آن استفاده کنند. از ثبت حضور و غیاب دانش آموزان تا ثبت فعالیت های روزانه آنها و مسائل انضباطی و رفتاری، ثبت نمرات ماهانه و میان ترم و پایان ترم و همچنین برگزاری آزمون آنلاین که همگی بر روی گوشی های همراه قابل دسترسی است. اما همین برنامه مفید تبدیل به معضلی جدید برای معلمان شده است. معلمان مجبورند تمام موارد را علاوه بر فارس آموز در دفاتر کلاسی هم ثبت کنند! و این دوباره کاری، معلمان را دچار فشار روحی و روانی مضاعف کرده است. تصور کنید در یک کلاس چهل نفره با این حجم انبوه کتب درسی معلم مجبور است تمام موارد درسی و انضباطی را هم در گوشی همراه و هم دفاتر کلاسی ثبت کند. .گاهی اوقات معلمان قسمتی از این کار را به عهده دانش آموزان می گذارند که با توجه به شیطنت دانش آموزان، نمرات واقعی ثبت نمی شود! بنابراین معلمان مجبور می شوند که این کار را در خانه انجام دهند.
ج) محو شدن کیفیت آموزش در حجم انبوهی از آمارهای کمی
فرض کنیم آموزش و پرورش بتواند از مشکلات دسته (الف) و (ب )با موفقیت عبور کند، اکنون سوال مهم تری پیش می آید و آن اینکه آیا هوشمند سازی این توان را دارد که تاثیر معنی داری در بهبود کیفیت آموزش ایجاد کند؟
مسلم است که هدف نهایی آموزش و پرورش، پرورش انسان های توانمند و خلاق و ارتقاء توان علمی دانش آموزان است. اما آیا هزینه های چند ده میلیونی در تبدیل مدارس عادی به هوشمند که تماما از جیب دانش آموزان پرداخت می شود تا چه میزان دسترسی به این هدف را امکان پذیر کرده است؟
آیا تاکید بیش از حد بر هوشمند سازی، مدارس را به سمت ارائه آمارهای کمی که بعضا غیر ضروری،غیر مفید و حتی غیر واقعی هستند سوق نمی دهد؟
آیا همه دروس به یک اندازه به استفاده از وسایل و امکانات هوشمند سازی نیازمندند و در نتیجه آیا مقایسه معلمان همه رشته ها با هم کاری درست و منطقی است؟
به عنوان مثال تدریس درسی مانند علوم تجربی که بر اساس مشاهده و آزمایش بنا شده با تدریس مطالعات اجتماعی ماهیتا متفاوت است . شاید یک معلم تاریخ یا اجتماعی تصمیم بگیرد درسش را بر اساس گفت و گوی متقابل بین معلم و دانش آموز و کمک گرفتن از مهارت های اجتماعی دانش آموزان پیش ببرد.
برای نگارنده که در طول سالیان مختلف در انواع مدارس از تیزهوشان گرفته تا نمونه دولتی و شاهد و مدارس عادی تدریس کرده است همیشه این سوال مطرح بوده که هوشمند سازی حقیقتا چه میزان در پیشبرد امر آموزش موثر است؟
چندین سال قبل در یکی از مدارس تیزهوشان، مدیر تمام معلمان را موظف کرد که در کلاس های خود از قلم نوری استفاده کنند. تمام هیاهوی تبلیغاتی مدیر و برگزاری کلاس های آموزشی برای معلمان و صرف هزینه سنگین برای تجهیز کلاس ها تقریبا پس از دو هفته امتحان خود را پس داد و شکست سنگینی خورد. همه معلمان اعلام کردند که اجرای این روش آن ها را در فرایند تدریس محدود کرده و حتی اجازه فعالیت فیزیکی را در کلاس نمی دهد. چون در این روش معلم باید در گوشه ای از کلاس نشسته و با قلم نوری بر روی یک صفحه ی هوشمند کوچک، مطالب را بنویسد تا تصویر آن مطالب در پرده ی روبروی کلاس بیفتد.
اجرای این روش برای معلمانی مانند من که عادت داریم در کلاس راه برویم بیشتر شبیه یک شکنجه دردناک بود! اما گذشته از بعد شکنجه آور قضیه، مسئله مهم تر آن بود که استفاده از قلم نوری در تدریس تاریخ و جغرافی چه کمکی به من می کند؟ و چه تاثیری در فهم بهتر دروس توسط دانش آموزان دارد؟
سال گذشته چندین کلاس در مدرسه مجهز به تخته هوشمند شد اما به دلایلی که ذکر آن ها رفت همه معلمان به تدریج آن را رها کرده و از درب این تخته که به شکل white board است برای نوشتن استفاده کردند. امسال در یکی از کلاس ها بر روی این درب قفل آویز نصب کرده بودند تا تخته ی هوشمند توسط دانش آموزان آسیب نبیند!
نمونه ی جالب دیگر اینکه در طول دو سال گذشته تمام کلاس ها به اینترنت مدرسه وصل بود ولی از ابتدای امسال به دلیل استفاده نادرست دانش آموزان در زنگ تفریح، اینترنت کلاس ها را هم قطع کرده اند!
یعنی مدارس هوشمند عملا تبدیل به شیر بی یال و دم و اشکمی شده اند که تنها مزیت آن ها جذب والدین برای ثبت نام فرزندانشان در این مدارس است! به عبارتی دیگر، هنوز قدرت فریبندگی خود را حفظ کرده اند.
سخن پایانی:
هوشمند سازی، گریز ناپذیر است. در یک توسعه همه جانبه، مدارس نیز باید از همه نظر توسعه پیدا کنند اما باید توجه داشت که اولا هوشمندسازی یک روش است و نباید جایگزین هدف شود. بنابراین بخشنامه های آموزش و پرورش نباید مدارس را به سمتی سوق دهد که معلمان مجبور شوند به روش ارائه محتوا بیش از خود محتوا توجه کنند.
ثانیا صرف هزینه های سنگین برای هوشمند کردن مدارس باید توجیه منطقی داشته باشد. امروز بیش از هر زمان دیگری نیاز به پژوهشی وسیع برای بررسی میزان تاثیر هوشمند سازی در بهبود کیفیت آموزش احساس می شود. باید با روش های علمی دقیق به این باور برسیم که مدارس هوشمند، دانش آموزان را باسوادتر، خلاق تر، ماهرتر و اجتماعی تر پرورش می دهند. در غیر این صورت فقط میلیونها ریال پول هزینه می شود برای ساختن یک شیر بی یال و دم و اشکم!!
روزنامه شرق
نظرات بینندگان
تابش اشعه پروژوکتور به مدت 7 یا 8 ساعت در روز به مغز و چشم دانش آموز آسیب می زند.