ارزیابی تحلیلی عملکرد دانش آموزان ایرانی در آموزش علوم و ریاضی بر اساس نتایج آزمون­ های بین المللی تیمز و پرلز

  مقدمه

در چند دهه اخیر دانش ­آموزان و دانشجویان ایرانی همواره در مسابقات مختلف بین ­المللی از قبیل المپیادهای علمی و جشنواره ­های کارآفرینی و خلاقیت، عملکرد بسیار درخشان و افتخارآمیزی داشته­ اند. به جرات می ­توان گفت دانش­ آموزان ایرانی از باهوش­ ترین و موفق­ ترین دانش­ آموزان جهان هستند. آمار تعداد مدال­ های کسب­ شده و موفقیت­ های مختلف در جشنواره­ ها و دانشگاه­ های معتبر جهان گویای این مدعاست.

در کمال تعجب در چندسال اخیر دانش­ آموزان مقطع ابتدائی و متوسطه اول در دو آزمون بین­ المللی تیمز و پرلز نتایج قابل قبول و در خور شان ملت بزرگ ایران کسب نکرده­ اند. این موضوع به مسئله­ ای جدی و بغرنج در جامعه نخبگانی ایرانیان تبدیل شده است.

بر اساس شواهد علمی، به نظر می­ رسد عدم موفقیت دانش­ آموزان ایرانی در دو آزمون تیمز و پرلز به هوش پائین آنها مربوط نمی­ شود. چرا که بر اساس پژوهش­ های متعدد، ایرانیان از باهوش­ ترین و متمدن­ ترین ملل جهان بوده و هستند و نقش بسیار ارزنده­ ای در رشد و پیشرفت علم و فرهنگ در سطح جهان داشته­ اند (دارند). بنابراین علت این مسئله را باید در فرایند آموزش در بستر آموزش و پرورش و محیط اجتماعی جامعه امروز ایران جست و جو کرد.

بنابراین، اصلاحات اساسی در سیستم آموزشی بر اساس برنامه درس ملی و طرح ملی تحول بنیادین بیش از پیش احساس می­ شود.

به نظر می­ رسد با آموزش معلمان و بهبود روش‌های تدریس، افزایش دسترسی به منابع آموزشی، کاربردی کردن آموزش و تمرکز بر مهارت‌های نرم، دانش­ آموزان ما می‌توانند عملکرد خود را در این آزمون‌ها بهبود بخشند.

در این نوشتار ابتدا به معرفی آزمون­ های مختلفِ ارزیابی علوم پرداخته می­ شود. سپس عملکرد دانش­ آموزان ایرانی در دو آزمون تیمز و پرلز بررسی می­ شود و سرانجام ضمن مطالعه کشورهای موفق در دو آزمون تیمز و پرلز راهکارهای عملی برای بهبود شرایط ارائه می­ شود.

آزمون‌های ارزیابی علوم

آزمون‌های ارزیابی علوم در سطح جهانی به‌منظور سنجش و مقایسه عملکرد دانش‌آموزان در زمینه‌های علمی طراحی شده‌اند. این آزمون‌ها معمولاً به‌صورت بین‌المللی برگزار می‌شوند و نتایج آن‌ها می‌تواند به سیاست‌گذاران و معلمان کمک کند تا کیفیت آموزش را بهبود بخشند.

در زیر به برخی از مهم‌ترین آزمون‌های ارزیابی علوم در جهان اشاره می‌شود:

1. PISA ( Program for International Student Assessment : این آزمون هر سه سال یک‌بار توسط سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD; Organisation for Economic Co-operation and Development) برگزار می‌شود و به سنجش مهارت‌های دانش‌آموزان 15 ساله در زمینه‌های خواندن، ریاضی و علوم می‌پردازد. هدف این آزمون ارزیابی توانایی دانش‌آموزان در استفاده از دانش علمی در موقعیت‌های واقعی و حل مسائل است.
2. (Trends in International Mathematics and Science Study) TIMSS: این آزمون هر چهار سال یک‌بار توسط انجمن بین‌المللی سنجش کیفیت آموزش (IEA; International Association for the Evaluation Achievement) برگزار می‌شود و به سنجش عملکرد دانش‌آموزان در ریاضی و علوم در مقاطع چهارم و هشتم می‌پردازد. TIMSS به‌عنوان یکی از معتبرترین و جامع‌ترین آزمون‌های بین‌المللی در زمینه‌های ریاضی و علوم شناخته می‌شود و نتایج آن به‌طور گسترده‌ای در تحقیقات آموزشی و سیاست‌گذاری‌های آموزشی مورد استفاده قرار می‌گیرد. آزمون شامل سؤالاتی در زمینه‌های مختلف ریاضی و علوم است. سؤالات به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که توانایی‌های تحلیلی، حل مسئله و درک مفاهیم علمی و ریاضی دانش‌آموزان را ارزیابی کنند. هدف از این آزمون بررسی روندهای آموزشی و مقایسه عملکرد کشورها در زمینه‌های ریاضی و علوم است. نتایج این آزمون می‌تواند به بهبود سیستم‌های آموزشی و ارتقاء کیفیت یادگیری دانش‌آموزان کمک کند.

انجمن IEA در سال 1959 با هدف انجام مطالعات تطبیقی تأسیس شده و تاکنون بیش از 25 مطالعه جهانی در زمینه علوم، ریاضیات، زبان، ادبیات، تربیت اجتماعی، نگارش، کامپیوتر، آموزش پیش‌دبستان، درک مطلب و نهایتاً سواد خواندن انجام داده است.

اکنون حدود 60 کشور از سراسر جهان عضو این انجمن هستند. مرکز بین‌المللی مطالعة پرلز و تیمز در کالج بوستون آمریکا و دبیرخانه اجرایی  IEA در کشور هلند مستقر می‌باشد و اهداف زیر را دنبال می‌کند:

ارزشیابی از کیفیت نظام آموزشی کشورها، ارتقاء سطح یادگیری نظام‌های آموزشی جهان و بهبود سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های آموزشی مربوط به فرآیند یاددهی‌-یادگیری.

در واقع انجمن بین المللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی IEA تلاش های خود را به انجام مجموعه‌ای از مطالعات یادگیری در موضوع‌های درسی پایه در مدارس و بعضی بررسی های دیگر در موضوع‌های مورد علاقة اعضای خود معطوف کرده است.

3. NAEP (National Assessment of Educational Progress): این آزمون در ایالات متحده برگزار می‌شود و به سنجش عملکرد دانش‌آموزان در مقاطع مختلف تحصیلی در زمینه‌های مختلف، از جمله علوم، می‌پردازد. هدف از این آزمون ارزیابی پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان در سطح ملی و ارائه داده‌های قابل مقایسه برای سیاست‌گذاران و معلمان است.
4. SACMEQ (Southern and Eastern Africa Consortium for Monitoring Educational Quality): این آزمون در کشورهای جنوب و شرق آفریقا برگزار می‌شود و به سنجش کیفیت آموزش و یادگیری در زمینه‌های مختلف، از جمله علوم، می‌پردازد. هدف از این آزمون ارزیابی و بهبود کیفیت آموزش در کشورهای عضو در آفریقا است.
5. (International Civic and Citizenship Education Study) ICCS: این آزمون به سنجش آگاهی و مشارکت دانش‌آموزان در زمینه‌های شهروندی و اجتماعی می‌پردازد و شامل جنبه‌های علمی نیز می‌شود. هدف از این آزمون بررسی توانایی دانش‌آموزان در درک مسائل اجتماعی و علمی و مشارکت در جامعه است.
6. PIRLS (Progress in International Reading Literacy Study): این آزمون به‌عنوان یکی از معتبرترین و جامع‌ترین آزمون‌های بین‌المللی در زمینه سواد خواندن شناخته می‌شود و نتایج آن به‌طور گسترده‌ای در تحقیقات آموزشی و سیاست‌گذاری‌های آموزشی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این آزمون به سنجش مهارت‌های خواندن دانش‌آموزان در مقطع ابتدایی (سال چهارم) هر پنج سال یک بار می‌پردازد و به‌طور غیرمستقیم می‌تواند تأثیر بر یادگیری علوم را نیز نشان دهد. این آزمون شامل سؤالاتی است که به سنجش توانایی‌های مختلف خواندن، از جمله درک مطلب، تحلیل متن و توانایی استنباط اطلاعات از متون می‌پردازد. سؤالات معمولاً شامل متون نثر و داستانی هستند. هدف از این آزمون ارزیابی پیشرفت در مهارت‌های خواندن و تأثیر آن بر یادگیری در سایر زمینه‌ها است. آزمون PIRLS به‌عنوان یک ابزار مهم برای ارزیابی و مقایسه کیفیت سواد خواندن در سطح جهانی عمل می‌کند. نتایج این آزمون می‌تواند به بهبود سیستم‌های آموزشی و ارتقاء کیفیت یادگیری دانش‌آموزان در زمینه خواندن کمک کند.

آزمون‌های ارزیابی علوم در سطح جهانی به‌عنوان ابزارهایی برای سنجش و مقایسه کیفیت آموزش در کشورهای مختلف عمل می‌کنند.

نتایج این آزمون‌ها می‌تواند به سیاست‌گذاران، معلمان و محققان کمک کند تا نقاط قوت و ضعف سیستم‌های آموزشی را شناسایی کرده و بهبودهای لازم را اعمال کنند. اهداف مشترک این آزمون­ ها عبارتنداز:

۱. مقایسه عملکرد آموزشی: این آزمون‌ها به کشورها امکان مقایسه عملکرد سیستم‌های آموزشی خود با سایر کشورها را می‌دهند.

۲. شناخت نقاط قوت و ضعف: نتایج این آزمون‌ها به کشورها کمک می‌کند تا نقاط قوت و ضعف سیستم آموزشی خود را شناسایی کنند.

۳. ارائه داده‌های پژوهشی: داده‌های جمع‌آوری‌شده در این آزمون‌ها برای پژوهش‌های آموزشی در سطح جهانی استفاده می‌شود.

عملکرد دانش آموزان ایرانی در آزمون تیمز

آزمون تیمز اولین بار در سال ۱۹۹۵ برگزار شد. هدف اصلی تیمز بررسی و مقایسه عملکرد دانش‌آموزان کشورهای مختلف در ریاضیات و علوم است. این آزمون هر چهار سال یک بار برگزار می‌شود. گروه‌های هدف دانش‌آموزان پایه‌های چهارم و هشتم (معادل کلاس چهارم ابتدایی و دوم متوسطه در ایران) است. در اولین دوره، حدود ۴۵ کشور شرکت کردند و این تعداد در دوره‌های بعدی افزایش یافت.

ویژگی‌های آزمون برای کشورهای مختلف استاندارد شده است. سوالات تیمز بر اساس برنامه‌های درسی مشترک بین کشورها طراحی می‌شود. علاوه بر سوالات آزمون، داده‌های زمینه‌ای مانند روش‌های تدریس، محیط خانواده و منابع آموزشی نیز جمع‌آوری می‌شود.

ایران از سال ۱۹۹۵ در آزمون تیمز شرکت کرده است. نتایج ایران در این آزمون‌ها نشان‌دهنده چالش‌هایی در حوزه‌های ریاضیات و علوم است که نیاز به بهبود روش‌های آموزشی و سرمایه‌گذاری بیشتر در این حوزه‌ها را نشان می‌دهد. بررسی عملکرد دانش‌آموزان ایرانی در آزمون‌های تیمز نشان می‌دهد که ایران در مقایسه با بسیاری از کشورهای منطقه و جهان، با چالش‌هایی در حوزه‌های ریاضیات، علوم و خواندن مواجه است.

در آخرین دوره‌های برگزارشده (مانند ۲۰۱۹)، ایران در هر دو حوزه ریاضیات و علوم پایه‌های چهارم و هشتم، نمراتی پایین‌تر از میانگین بین‌المللی کسب کرده است. در پایه چهارم ایران در ریاضیات و علوم معمولاً در رتبه‌های میانی تا پایین جدول قرار دارد. در پایه هشتم عملکرد دانش‌آموزان ایرانی در این پایه نیز مشابه پایه چهارم است و بهبود قابل توجهی مشاهده نمی‌شود.

کشورهای خاورمیانه مانند امارات متحده عربی، قطر و عربستان سعودی در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری قابل توجهی در سیستم‌های آموزشی خود انجام داده‌اند و نتایج بهتری در آزمون‌های تیمز و پرلز کسب کرده‌اند. ترکیه نیز در سال‌های اخیر بهبود قابل توجهی در عملکرد دانش‌آموزان خود نشان داده است.

کشورهای پیشرفته مانند سنگاپور، کره جنوبی، ژاپن و فنلاند به طور مداوم در صدر جدول رتبه‌بندی تیمز و پرلز قرار دارند. سیستم‌های آموزشی این کشورها بر کیفیت تدریس، منابع آموزشی و محیط یادگیری تمرکز دارند.

نتایج آزمون تیمز 2011 مشخص کرد که ایران در علوم پایه چهارم، در رتبه 453 و پایین تر از حد متوسط جهانی قرار دارد. همین طور در ریاضیات پایه چهارم در رتبه 431 و پایین تر از حد متوسط جهانی قرار دارد. و در علوم و ریاضیات پایه هشتم نیز به ترتیب در رتبه های 474 و 415 قرار دارد که هر دو پایین تر از حد متوسط جهانی می باشند. آمار های تکان دهنده بالا می­توانند به عنوان یک هشدار جدی و تلنگری برای ما باشند تا با بررسی و ریشه یابی مشکلات و علل این امر گامی در مسیر پیشرفت نظام آموزشی کشورمان برداریم.

Iran Timss Results for 8th Grade by Gender 1999-2015

عملکرد دانش آموزان ایرانی در آزمون پرلز

سواد خواندن یکی از مهم‌ترین توانایی‌هایی است که دانش‌آموزان با کسب و تسلط بر آن می‌توانند از رشد شناختی، هیجانی و اجتماعی بسیار مطلوبی برخوردار شوند. محرومیت از این مهارت منجر به بروز ناکامی و شکست در جوانب مختلف زندگی می‌شود. لذا شناخت و بررسی عوامل زمینه‌ساز و بنیادی موثر در پیشرفت این مهارت لازم و ضروری است.

آزمون پرلز برای مطالعه پیشرفت در مطالعه بین‌المللی سواد خواندن است. این آزمون به ارزیابی مهارت‌های خواندن و درک مطلب دانش‌آموزان می‌پردازد. این آزمون اولین بار در سال ۲۰۰۱ برگزار شد. هدف اصلی پرلز بررسی توانایی دانش‌آموزان در خواندن و درک متون مختلف است. این آزمون نیز هر پنج سال یک بار برگزار می‌شود. گروه هدف در این آزمون دانش‌آموزان پایه چهارم (معادل کلاس چهارم ابتدایی در ایران) است. در اولین دوره، حدود ۳۵ کشور شرکت کردند و این تعداد در دوره‌های بعدی افزایش یافت. سوالات پرلز بر اساس دو نوع متن (ادبی و اطلاعاتی) طراحی می‌شود. مانند تیمز، داده‌های زمینه‌ای نیز جمع‌آوری می‌شود تا عوامل مؤثر بر عملکرد دانش‌آموزان تحلیل شود.

نتایج آزمون پرلز حاکی از آن است که میانگین کل نمرات دانش‌آموزان ایرانی به طور معناداری کمتر از میانگین جهانی است. گزارش ­های آزمون نشان می‌دهند که یکی از مشکلات دانش آموزان ایران در درس خواندن، ناتوانی در رسیدن به استنباط است. نتایج شرکت در این برنامه مطالعاتی نشان داده است که ایران علی‌رغم داشتن رتبه پایین در بین کشورها، پیشرفت بسیار خوبی در طی سال‌های اخیر داشته است.

خواندن و درک مطلب در آخرین دوره‌های پرلز (مانند ۲۰۱۶)، ایران در حوزه خواندن و درک مطلب نیز نمراتی پایین‌تر از میانگین بین‌المللی کسب کرده است. دانش‌آموزان ایرانی در درک متون ادبی و اطلاعاتی با چالش‌هایی مواجه هستند.

Iran Timss &Pirls average score

علل ضعف عمده در عملکرد دانش‌آموزان ایرانی در آزمون­ های تیمز و پرلز

۱. کمبود منابع آموزشی:  کتاب‌های درسی از مهم­ترین منابع آموزشی در روش سنتی آموزش می­ باشند.  محتوای کتاب‌های درسی ایران گاهی اوقات قدیمی و غیرجذاب است و با نیازهای دانش‌آموزان هماهنگی کامل ندارد. از طرف دیگر با وجود پیشرفت های مهم ایران در علم و فن آوری دسترسی به فن آوری های نوین در مدارس ایران بسیار محدود است و بسیاری از مدارس ایران به فن آوری های آموزشی پیشرفته دسترسی ندارند.

از طرف دیگر، در برخی مناطق، دانش‌آموزان ممکن است به منابع آموزشی کافی، مانند کتاب‌های درسی، آزمایشگاه‌ها و فناوری‌های آموزشی دسترسی نداشته باشند. این کمبود می‌تواند بر کیفیت یادگیری تأثیر بگذارد.

۲. روش‌های تدریس سنتی: با وجود تغییرات بنیادین در حوزه آموزش و ارائه برنامه درس ملی و برنامه تغییرات بنیادین در آموزش و پرورش تدریس در مدارس ایرانی پسرفت جدی داشته است. این امر به ویژه در تدریس علوم و ریاضیات مشهود است. یکی از معضلات جدی در آموزش علوم در کشور ما تمرکز بر حفظیات است. سیستم آموزشی ایران اغلب بر حفظ کردن مطالب تأکید دارد و به جای پرورش مهارت‌های تفکر انتقادی و حل مسئله، دانش‌آموزان را به حفظ اطلاعات تشویق می‌کند.

از طرف دیگر ، کمبود آموزش تعاملی نیز و معلم محور بودن نیز از چالش های جدی آموزش در ایران است. روش‌های تدریس در بسیاری از مدارس ایران یک‌سویه و غیرتعاملی است. در برخی موارد، نظام آموزشی ممکن است بیشتر بر حفظ مطالب و آزمون‌های کتبی تأکید کند تا بر توسعه مهارت‌های تفکر انتقادی، حل مسئله و درک عمیق مفاهیم. این رویکرد می‌تواند منجر به عدم توانایی در کاربرد دانش در موقعیت‌های واقعی شود. دخالت جدی سیاسیون در عزل و نصب مدیران در همه سطوح آاموزش و پرورش را با چالش جدی مواجه کرده است.

در آزمون PIRLS، مهارت‌های خواندن و درک مطلب بسیار مهم هستند. اگر نظام آموزشی به اندازه کافی بر این مهارت‌ها تمرکز نکند، ممکن است دانش‌آموزان در این زمینه‌ها ضعف داشته باشند.

بررسی‌ها نشان می‌دهند که تدریس در آزمایشگاه و استفاده از  امکانات مختلف آموزشی بر یادگیری تاثیرات عمیق و ماندگاری دارند و این فرایند را تسهیل می‌کنند. همچنین، باعث ایجاد انگیزه بیشتر در دانش ­آموزان برای مطالعه و یادگیری می­ شود.

به جرات می­ توان ارزش مادی امکانات آزمایشگاهی مدارس و پژوهش ­سراهای دانش ­آموزی را بالغ بر صدها میلیارد تومان برآورد کرد که متاسفانه کمترین نقشی در فرایند یادگیری دانش ­آموزان دارند!

آیا زمان آن نرسیده است که شاخ غول مافیاهای آموزشی را بشکنیم و آموزش را به مسیر اصلی آن برگردانیم؟

۳. عدم توجه به مهارت‌های نرم: فرایند یاددهی-یادگیری فرایندی بسیار پیچیده و چند بعدی است. مهارت‌های خواندن و نوشتن از مهم­ترین مهارت­های تاثیرگذار در این فرایند می­باشند. متاسفانه، سیستم آموزشی ایران به اندازه کافی بر تقویت مهارت‌های خواندن و نوشتن تمرکز ندارد. بررسی اجمالی وضعیت درس ادبیات فارسی و انشا گویای امی امر است. از طرف دیگر با توجه با معلم محور بودن آموزش، خلاقیت و تفکر انتقادی در آموزش جایگاه خاصی ندارد و این مهارت‌ها در برنامه‌های درسی ایران کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند.

علوم تجربی مطالعه و کسب تجربه در آزمایشگاه و طبیعت است. بنابراین مهم­ترین و بهترین مکان مطالعه و یادگیری آن آزمایشگاه مدرسه و طبیعت است. اهداف کلی و اساسی برنامه­ های درس ملی و تحول بنیادین آموزش و پرورش همانا پرورش و تربیت انسانی خداگونه و خلاق به همراه برخورداری از ویژگی­ های یک شهروند قانون­ مدار و علاقه مند به طبیعت و خاکِ پاکِ ایران است. ولی، برنامه ­های آموزشی مدارس متوسطه دوم بر مدار امتحانات و کنکور می­ چرخد و کمترین توجهی به سایر نیازهای ذاتی دانش ­آموزانِ مظلوم نمی­ شود. نوجوانانی که باید جوان شوند. مرد یا زنانی باایمان، خداشناس و با اخلاق شوند. شهروندی وظیفه­ شناس و نوع دوست شوند. شاعر و موسیقی دان و عاشق شوند و از زندگی خود لذت ببرند.

خروجی این دستگاه عریض و طویل و خود مخرب، ساختن انسان­ های بی ­هویت، خودخواه و به­ شدت مادی­ گراست. در چنین دستگاهی کمتر از نیازهای ذاتی دانش ­آموزان و آینده بدون دانشگاه و زندگی واقعی انسان­ ها صحبت می­ شود و کمترین مهارتی برای زندگی فردا به آنها منتقل می­ شود.

۴. چالش‌های اقتصادی و اجتماعی: متاسفانه سیاست­ های ناکارآمد اقتصادی و تحریم ­های ظالمانه آمریکا و اروپا کشور ما را با آسیب­ های جدی در تولید ثروت و درآمد سرانه مواجه کرده است. بنابراین، با وجود تلاش­ های دولت در توزیع امکانات آموزشی؛ فقر آموزشی در مناطق محروم جدی است و برخی دانش‌آموزان به امکانات آموزشی اولیه دسترسی ندارند. از طرف دیگر، با وجود تلاش دولت در توزیع برابر امکانات آموزشی، هنوز در در برخی مناطق، دختران با محدودیت‌هایی در دسترسی به آموزش مواجه هستند.

فشارهای اجتماعی و فرهنگی نیز ممکن است بر روی دانش‌آموزان تأثیر بگذارد و آن‌ها را از یادگیری مؤثر بازدارد. این فشارها می‌توانند شامل انتظارات خانواده، رقابت‌های شدید و استرس‌های مرتبط با امتحانات باشند. بدون شک دسترسی کودکان و نوجوانان به محیط های مجازی، بدون ضابطه و نظارت والدین بر روحیه و عملکرد شناختی ایشان تاثیرات تدریجی مخربی دارد که نیاز به اصلاح جدی دارد.

۵. عدم مشارکت خانواده‌ها: حمایت خانواده‌ها در آموزش و پیشرفت تحصیلی دانش ­آموزان بسیار مهم است. در بسیاری از موارد، خانواده‌ها به دلیل مشکلات اقتصادی یا فرهنگی، نمی‌توانند به طور مؤثر از فرزندان خود در فرآیند یادگیری حمایت کنند.

۶. چالش‌های مدیریتی: سیاست‌های آموزشی نقش مهمی در پیشرفت تحصیلی دانش ­آموزان دارند. تغییرات مکرر در سیاست‌های آموزشی و برنامه‌های درسی باعث بی‌ثباتی در سیستم آموزشی و افت تحصیلی شده است. از طرف دیگر عدم سرمایه‌گذاری کافی در آموزش و پرورش به دلیل نبود منابع کافی ناشی از تحریم­ های ظالمانه ، آموزش و پرورش را با چالش جدی مواجه کرده است. بودجه آموزشی ایران در مقایسه با بسیاری از کشورهای موفق در تیمز و پرلز، ناکافی است.

دخالت جدی سیاسیون در عزل و نصب مدیران در همه سطوح آاموزش و پرورش را با چالش جدی مواجه کرده است.

6. آموزش معلمان: کیفیت آموزش معلمان و توانایی آن‌ها در تدریس مفاهیم علمی و خواندن نیز می‌تواند تأثیر زیادی بر عملکرد دانش‌آموزان داشته باشد. اگر معلمان به‌طور کافی آموزش ندیده باشند یا از روش‌های تدریس نوین استفاده نکنند، این می‌تواند بر یادگیری دانش‌آموزان تأثیر منفی بگذارد. تدریس علوم و ریاضی علاوه بر دانش تخصصی نیاز به مهارتهای کاربردی دارد که به دلائل مختلف در بین معلمان مغفول مانده است. و این خود حدیثی پردرد است.
7. توجه به مهارت‌های زندگی: در برخی موارد، نظام آموزشی ممکن است به مهارت‌های زندگی و اجتماعی توجه کافی نداشته باشد. این مهارت‌ها برای موفقیت در آزمون‌های بین‌المللی و در زندگی روزمره ضروری هستند. با وجود اینکه در سال های تعدادی واحد آموزشی در این زمینه تدوین شده است ولی ساعات آموزشی این مهارت ها به دروس دیگر یا بطالت می گذرد. در مدارس ما، آموزش در تست خلاصه می شود و جنبه های دیگر تربیت کودکان به ندرت مورد توجه قرار می گیرد.

دلائل موفقیت کشورهای پیشرو در آزمون­های تیمز و پرلز

کشورهای پیشرو در آزمون‌های تیمز و پرلز معمولاً کشورهایی هستند که سیستم‌های آموزشی کارآمد و پیشرفته‌ای دارند. این کشورها به طور مداوم در رتبه‌های بالای جدول رتبه‌بندی این آزمون‌ها قرار می‌گیرند.

کشورهای پیشرو در آزمون‌های تیمز و پرلز، مانند سنگاپور، کره جنوبی، ژاپن، فنلاند و هنگ کنگ، موفقیت خود را مدیون سیستم‌های آموزشی کارآمد، معلمان باکیفیت، برنامه‌های درسی پیشرفته و حمایت خانواده‌ها و جامعه هستند. این کشورها نشان می‌دهند که سرمایه‌گذاری در آموزش و پرورش می‌تواند به بهبود عملکرد دانش‌آموزان و موفقیت آن‌ها در سطح بین‌المللی منجر شود.

در ادامه به برخی از این کشورها و دلایل موفقیت آن‌ها می‌پردازیم:

۱. سنگاپور: سنگاپور به طور مداوم در رتبه‌های بالای آزمون‌های تیمز و پرلز قرار دارد. سیستم آموزشی متمرکز و منسجم از مهمترین دلائل موفقیت این کشور است. برنامه‌های درسی به دقت طراحی شده‌اند و بر تفکر انتقادی و حل مسئله تأکید می‌کنند. آموزش معلمان در سنگاپور بسیار جدی است. معلمان در سنگاپور از آموزش‌های حرفه‌ای قوی برخوردار هستند. همچنین در این کشور سیستم آموزشی سنگاپور به شدت بر علوم و ریاضیات تمرکز دارد.

۲. کره جنوبی: کره جنوبی نیز در رتبه‌های بالای آزمون‌های تیمز و پرلز قرار دارد. به نظر می رسد یکی دلایل مهم موفقیت این کشور فرهنگ آموزشی قوی در کره جنوبی است. آموزش به عنوان یک ارزش اجتماعی مهم تلقی می‌شود.

دانش آموزان کره ­ای بسیار سخت ­کوش هستند و  ساعات مطالعه طولانی می کنند. دانش‌آموزان کره‌ای زمان زیادی را به مطالعه و یادگیری اختصاص می‌دهند. حمایت خانواده‌ها از آموزش و یادگیری نیز در کره بسیار جدی است. خانواده‌های کره ای به شدت از تحصیل فرزندان خود حمایت می‌کنند.

۳. ژاپن: ژاپن نیز از کشورهای پیشرو در آزمون‌های تیمز و پرلز است. به نظر می رسد دلایل موفقیت این کشور عبارتنداز تعادل بین تئوری و عمل یک عامل مهم است. سیستم آموزشی ژاپن بر تعادل بین دانش تئوری و مهارت‌های عملی تأکید دارد. معلمان از روش‌های تدریس تعاملی و مشارکتی استفاده می‌کنند. دانش‌آموزان ژاپنی از سنین پایین به انضباط و مسئولیت‌پذیری تشویق می‌شوند.

۴. فنلاند: عملکرد فنلاند به عنوان یکی از موفق‌ترین سیستم‌های آموزشی جهان شناخته می‌شود. دلایل موفقیت در آموزش در درجه اول به آموزش معلمان با کیفیت بالا مربوط می شود. معلمان در فنلاند از آموزش‌های حرفه‌ای قوی برخوردار هستند و از احترام اجتماعی بالایی برخوردارند.

دومین عامل تمرکز بر یادگیری لذت‌ بخش است. سیستم آموزشی فنلاند بر ایجاد علاقه به یادگیری و کاهش استرس دانش‌آموزان تأکید دارد. سومین دلیل به برنامه‌های درسی انعطاف‌پذیر مربوط می شود. برنامه‌های درسی به گونه‌ای طراحی شده‌اند که نیازهای فردی دانش‌آموزان را برآورده کنند.

۵. هنگ کنگ (چین): هنگ کنگ نیز از کشورهای پیشرو در آزمون‌های تیمز و پرلز است. دلایل موفقیت این کشور در درجه اول به تأکید بر زبان و ریاضیات است. سیستم آموزشی هنگ کنگ به شدت بر مهارت‌های زبان و ریاضیات تمرکز دارد. دومین عامل موفقیت هنگ کنگ استفاده از فن آوری آموزشی پیشرفته است.  

مدارس هنگ کنگ از فن آوری های آموزشی پیشرفته استفاده می‌کنند.

فرهنگ رقابت‌پذیری در سیستم آموزشی هنگ کنگ بسیار قوی است که به عنوان عاملی مهم در موفقیت تحصیلی دانش آموزان عمل می کند.

دلایل مشترک موفقیت کشورهای پیشرو

۱. کیفیت بالای آموزش معلمان: معلمان در این کشورها از آموزش‌های حرفه‌ای قوی برخوردار هستند و به طور مداوم مهارت‌های خود را به‌روز می‌کنند.

۲. تمرکز بر مهارت‌ های تفکر انتقادی و حل مسئله:  سیستم‌های آموزشی این کشورها به جای تأکید بر حفظیات، بر پرورش مهارت‌های تفکر انتقادی و حل مسئله تمرکز دارند.

۳. برنامه‌های درسی منسجم و پیشرفته: برنامه‌های درسی در این کشورها به دقت طراحی شده‌اند و با نیازهای دانش‌آموزان و بازار کار هماهنگ هستند.

۴. استفاده از فن آوری آموزشی:  این کشورها از فن آوری های آموزشی پیشرفته برای بهبود فرآیند یادگیری استفاده می‌کنند.

۵. حمایت خانواده‌ها و جامعه: خانواده‌ها و جامعه به شدت از تحصیل فرزندان حمایت می‌کنند و آموزش به عنوان یک ارزش اجتماعی مهم تلقی می‌شود.

۶. تأکید بر یادگیری لذت‌بخش:  سیستم‌های آموزشی این کشورها سعی می‌کنند یادگیری را برای دانش‌آموزان لذت‌بخش و جذاب کنند.

راه‌حل‌های پیشنهادی برای بهبود عملکرد

عملکرد دانش‌آموزان ایرانی در آزمون‌های بین‌المللی بیشتر به دلیل عوامل محیطی و آموزشی است، نه ضعف هوشی. با بهبود سیستم آموزشی، افزایش دسترسی به منابع آموزشی، تقویت مهارت‌های معلمان و ایجاد محیط‌های یادگیری جذاب، دانش‌آموزان ایرانی می‌توانند به سطح عملکرد کشورهای پیشرو در جهان برسند. هوش دانش‌آموزان ایرانی به اندازه دانش‌آموزان سایر کشورها است، اما نیاز به حمایت بیشتر و اصلاحات آموزشی برای بهره‌برداری از این پتانسیل وجود دارد. بنابراین، روش های زیر برای بهبود عملکرد پیشنهادمی شود:

۱. بهبود روش‌های تدریس: استفاده از روش‌های تدریس تعاملی و مشارکتی در کلاس‌های درس بسیار ضروری است. این روشها باعث شرکت فعال فراگیران و افزایش کیفیت یادگیری می شود.

۲. تأکید بر مهارت‌های نرم: تقویت مهارت‌های خواندن، نوشتن، تفکر انتقادی و حل مسئله علاوه بر تاثیر مثبت بر شخصیت دانش آموزان، بر یادگیری دروس مختلف و افزایش بازدهی یادگیری نیز تاثیر دارد.

۳. توسعه فن آوری آموزشی: افزایش دسترسی به فناوری‌های آموزشی در مدارس در کنار روش های سنتی باعث تنوع در یادگیری و تعمیق آن می شود. هوش مصنوعی و فناوری اطلاعات و ارتباطات فرصت بی نظیری در کنار روش های سنتی تدریس فراهم می کند.

۴. برنامه‌های حمایتی: ارائه برنامه‌های حمایتی برای دانش‌آموزان مناطق محروم و کم برخوردار بسیار ضروری و مصداق عدالت آموزشی است.

۵. آموزش معلمان: ارتقای مهارت‌های معلمان از طریق دوره‌های آموزشی مداوم و ضمن خدمت برای به روزرسانی دانش تخصصی و مهارت­ های معلمی بسیار ضروری است. و البته با وجود اینکه معلمی شغلی با ظرفیت معنوی بالاست ولی کمبودهای شدید امکانات زندگی معلمان را می آزارد و انگیزه های آنها را برای رشد و توسعه فردی و ارتباط موثر با شاگردان کاهش می دهد و چه بسا ایشان را به مسیرهای نامتعارفی برای تامین معاش بکشاند که در شان این عشق پاک نیست. اگر به دنبال پیشرفت ایران و آبادی آن هستیم باید آموزش در صدر امور باشد و معلم بر صدر نشیند. چون آموزش کلید توسعه است و معلم مجری برنامه های آموزشی. به امید آن روز.

نتیجه­ گیری

دستاوردهای مختلف ایرانیان در علم و دانش، ادبیات و هنر، فلسفه و عرفان و معماری و شهرسازی و ... نشان می‌دهد که ایرانیان در طول تاریخ از هوش و خلاقیت بالایی برخوردار بوده‌اند و توانسته‌اند تأثیرات ماندگاری بر تمدن جهانی بگذارند. البته، هوش و توانایی‌های انسان‌ها محدود به یک منطقه یا فرهنگ خاص نیست و همه جوامع می‌توانند با فراهم آوردن شرایط مناسب، به پیشرفت‌های چشم گیری دست یابند.

بنابراین، می‌توان گفت که ایرانیان در طول تاریخ نشان داده‌اند که از توانایی‌های فکری و خلاقانه بالایی برخوردار هستند، اما این موضوع به معنای برتری یک گروه خاص نیست، بلکه نشان‌دهنده پتانسیل همه انسان‌ها برای پیشرفت و تمدن‌سازی است. در حالی که هوش و استعدادهای فردی دانش‌آموزان ایرانی قابل توجه است، اما عوامل مختلفی می‌توانند بر عملکرد آن‌ها در آزمون‌های بین‌المللی تأثیر بگذارند.

بهبود نظام آموزشی، تمرکز بر مهارت‌های تفکر انتقادی و حل مسئله، و فراهم کردن منابع آموزشی مناسب می‌تواند به ارتقاء عملکرد دانش‌آموزان در این آزمون‌ها کمک کند. کشورهایی مانند سنگاپور، فنلاند و کره جنوبی که در آزمون‌های بین‌المللی عملکرد بالایی دارند، سیستم‌های آموزشی خود را بر اساس یادگیری فعال، تفکر انتقادی و حل مسئله طراحی کرده‌اند. این کشورها همچنین سرمایه‌گذاری قابل توجهی در آموزش معلمان، توسعه فناوری آموزشی و ایجاد محیط‌های یادگیری جذاب انجام داده‌اند.

1. https://www.jmhs.ir/article_186434.html
2. TimssPirls.ir‌
3. https://timssandpirls.ir/
4. https://www.kanoon.ir/Article/262318
5. http://qjoe.ir/article-1-192-other.html
6. https://tizland.ir
7.  IEA انجمن بین‌المللی ارزیابی پیشرفت تحصیلی
8.  گزارش‌های ملی و بین‌المللی منتشرشده توسط وزارت آموزش و پرورش

     9. نتایج تیمز و پرلز   

ارسال مطلب برای صدای معلم

این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید