معرفی کتاب " طرح دبیرستان خویش بال" : راهی برای پویایی دبیرستان

گروه رسانه/

طراحی و برنامه‌ریزی نظام آموزشی یکی از مهم‌ ترین تصمیمات هر کشور است و تاثیرات فراوانی بر آینده کشورها دارد . ساختار نظام آموزشی ایران از ابتدای دهه پنجاه تاکنون چهار مرتبه تغییر کرده است و همچنان مورد نقد قرار می گیرد. برگزاری نهایی  امتحانات پایه های دهم و یازدهم ، جدید ترین تصمیمی است که نقدهای جدّی به آن وارد می‌شود ونتایج و آثار فراوانی خواهد داشت .

گفت‌وگو پیرامون ساختار نظام آموزشی به ویژه دوره متوسطه دوم که بیشترین دغدغه صاحب‌ نظران و مدیران آموزش و پرورش معطوف به آن است ؛ امری ضروری محسوب می‌شود .

کتاب « طرح دبیرستان خویش بال » به قلم یکی از مدیران موثر آموزش و پرورش در دهه 60 و 70 نگاشته شده و در سال 1403  منتشر شده است ، طرحی را برای تحول در دوره متوسط ارائه می‌دهد.

معرفی نویسنده

کتاب « دبیرستان خویش بال »  اثر مهندس هادی عزیززاده است که مدت پنج سال دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش بوده است . دو نوبتی شدن امتحانات و نظام سالی واحدی از جمله مصوباتی محسوب می‌شود که در طول تصدّی عزیززاده به تصویب شورای عالی آموزش و پرورش رسیده است .

نویسنده پس از قبولی در دانشگاه  به دعوت مدیر دبیرستان محل تحصیلش در نازی‌آباد تهران شروع به تدریس می‌کند و در سال های پس از انقلاب اسلامی به صورت رسمی به استخدام آموزش و پرورش در می‌آید .

وی در زمان وزارت دکتر اکرمی به مدیرکلی آموزش متوسطه منصوب می شود  ولی در سال 1371 و در اعتراض به نظام نیم سالی – واحدی استعفا می دهد و به کلاس درس برمی‌گردد .

عزیززاده که از سال 76 تا 81 دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش بوده‌ است‌؛ سال 81 مسئول دفتر منطقه‌ای آیسسکو ( سازمان آموزشی ، علمی و فرهنگی اسلامی ) می‌شود و سه سال بعد به عنوان معاون دبیرکل سازمان مذکور انتخاب می‌شود و به مراکش می‌رود .از این جهت  هم با قوانین آموزشی داخلی و مقرارت آموزشی سایر کشورها آشنایی دارد.

 ساختار کتاب

کتاب شامل یک مقدمه و سه فصل است . مقدمه کتاب به بیان دلایل ارائه طرح می‌پردازد . در فصل اول کتاب طرح دبیرستان خویش بال و ساختار پیشنهادی برای دوره دوم متوسطه به صورت  تفصیلی توضیح داده می‌شود .

فصل دوم کتاب هم به نظرهای کارشناسان در مورد کتاب اختصاص دارد و دیدگاه 27 تن از صاحب نظران و مدیران سابق  آموزش و پرورش در موردکتاب درج شده است .

فصل سوم را چهار مقاله از دکتر آرش رستگار، دکتر محمود مهرمحمدی ، دکتر احد نویدی و دکتر عباس عباس‌پور در مورد موضوع کتاب تشکیل می‌دهد. .

پیوست کتاب نیز طرح نویسنده در مورد کلیات ساختار آموزش و پرورش عمومی ( ابتدایی و متوسطه اول) است .

مسئله کتاب : پویایی برای حل بحران کیفیت و بحران عدالت

مهندس هادی عزیززاده با توجه به حضور در سمت‌های مختلف آموزشی و مشارکت در تهیه طرح تغییر نظام قدیم به نظام نیم سالی – واحدی  و سپس  تصویب واجرای نظام سالی-  واحدی بر قوانین  آموزشی تسلط دارد.  وی در تلاش است  تا طرحی برای پویایی ساختار دوره دوم متوسطه و مقابله با بحران کیفیت و بحران عدالت ارائه دهد؛ از همین رو در مقدمه به تجربه‌ خود در مورد طرح تغییر بنیادی نظام آموزش و پرورش در سال 67  می پردازد؛ طرحی که از ابتدا سرنوشت محتوم آن شکست بوده است و می‌نویسد :

« من حق دارم نگران باشم؛ زیرا دیده ام و دیده ایم که ناگهان شوراهای سیاست گذار تصمیم گرفتند امتحانات دهم ، یازدهم  و دوازدهم به صورت نهایی و کشوری برگزار شود ، تصمیمی که از ابتدا مشخص بود مدارس را به کلاس کنکور تبدیل خواهد کرد و فعالیت‌هایی از قبیل کتاب خوانی ، کارگروهی ، پروژه‌های دانش‌آموزی و فوق برنامه را نادیده خواهد گرفت » . ( ص10)

وی سپس می‌نویسد : طی دوران خدمتم در آموزش و پرورش دیده‌ام و شما هم حتما دیده‌اید که چگونه افرادی برای رسیدن به مقام یا حفظ آن، رای خود را با رای مقامات هم سو می کنند حتی اگر با آن‌ها اختلاف نظر جدی داشته باشند و البته دیده‌ام افرادی را هم شجاعانه و بدون لکنت زبان ، نظرات خودرا ابراز کرده‌اند و در برابر کج‌روی‌ها ایستادگی می‌کنند ؛ هر چند به از دست‌دادن مقام شان بینجامد . ( ص 11)

وی دلیل نام گذاری کتاب را هم به معنای دبیرستانی می داند که به خود می‌بالد و افتخار می‌کند و هم به معنای دبیرستانی است که خود بالنده است و دائما خود را با شرایط و روزگار تطبیق می‌دهد و پیشرفت می‌کند .  

فصل اول کتاب به ارائه و توضیح طرح پیشنهادی مهندس عزیززاده اختصاص دارد .

مهم‌ترین دغدغه نویسنده این است که باید ساختار بدون انعطاف دوره متوسطه فعلی را با اقداماتی به ساختاری منعطف و پویا تبدیل کرد، به صورتی که تغییرات تدریجی را پذیرا باشد و برای به‌روز کردن محتوا نیاز به تغییر دفعی و انقلابی آن احساس نشود .( ص 28). 

عزیز زاده معتقد است که باید ساختار نظام آموزشی را از حالت نظام سالی قدیم به نظام واحدی با تعیین دروس مشترک ( که دانش آوزان به اجبار می خوانند ) و دروس غیر مشترک ( که به اختیار انتخاب می کنند) تبدیل کرد .

آنچه برای نویسنده مهم است ، حل دو بحران کیفیت  و بحران عدالت است . وی مهم‌ترین گام برای حل این دو بحران را انعطاف‌پذیری برنامه آموزشی در جهت پویایی دبیرستان می داند و می کوشد از طریق انعطاف‌پذیر ساختن دوره دوره دوم متوسطه ، طرح دبیرستان خویش بال را طراحی نماید .

طرح پیشنهادی دبیرستان خویش بال:

 کتاب دبیرستان خویش بال  می کوشد با برشمردن مزایا و معایب نظام نیم سالی واحدی ، مزایای آن را تا حد ممکن حفظ کند ولی معایب آن را کاهش دهد تا قابل مدیریت باشد . از این رو نظام آموزشی منعطفی را پیشنهاد می‌دهد. دبیرستان خویش بال درصدد است که  نظام آموزشی  تا 25 درصد انعطاف داشته باشد که قابل افزایش است. کتاب در میان دو نظام نیم سالی - واحدی که در دهه هفتاد اجرا شد و شکست خورد و نظام سالی- واحدی کنونی که انعطاف ناپذیر است راهی را پیشنهادمی دهد که دبیرستان بتواند  به پویایی برسد و دچار شلختگی و در هم ریختگی نیز نشود .

طرح دبیرستان خویش بال بر مبنای شکل گیری یک نظام انعطاف پذیر و شکل گیری آموزش و پرورش واقعی و نه تبدیل دبیرستان به کلاس کنکور و فراموشی پرورش طراحی شده است .

مهمترین نکات این طرح را می‌توان به ترتیب ذیل بیان نمود :

الف) دو روش نظام واحدی است و نظام سالی برای دبیرستان خویش بال پیشنهاد می‌شود. . در هر دو روش تعدادی واحد یا درس به صور ت مشترک و تعدادی درس به صورت انتخابی به دانش‌آموزان ارائه می‌شود.  به این ترتیب دانش آموزان می‌توانند درس های اختصاصی را بگذرانند و در تعدادی درس انتخابی شرکت کنند که به انتخاب خودشان خواهد بود.

ب) براساس طرح دبیرستان خویش بال ، نیازی به رشته های تحصیلی نیست . به نظر نگارنده در دنیای جدید نیازی به ایجاد رشته‌های تحصیلی در دوره متوسطه ( جز برای رشته های خاص مهارتی ) نیست و بهتر است دانش‌آموزان در انتخاب دروس آزادی عمل داشته باشند . از نظر وی اگر به دانش آموزان حق انتخاب درس داده شود ، فارغ‌التحصیلانی وجود خواهند داشت که مثلا در درس ریاضی قوی‌تر از دیپلمه‌های ریاضی فعلی باشند یا در درس ادبیات فارسی قوی‌تر از دیپلمه‌های رشته ادبیات و علوم انسانی و .... ( ص 40) به کتاب‌هایی همچون دبیرستان خویش بال نیاز است تا روزنه‌ای باشد برای گفت و گو در مورد نظام آموزشی.

ج) دانش‌آموزان مستعد مدارس مناطق محروم اجازه خواهند داشت تعداد بیشتری از دروس انتخابی را طی دوره سه ساله متوسطه دوم بگذرانند که به استقرار عدالت آموزشی کمک خواهد کرد .

ه) مدارس استعداد های درخشان بلا موضوع می‌گردد و دانش آموزان ممتاز و سرآمد مدارس عادی می‌توانند تعداد بیشتری از واحدهای اختصاصی انتخابی را متناسب با استعداد ، علایق و تواناهی‌های خود انتخاب کنند .

و) آموخته های خارج از مدرسه در زمینه های علمی ، هنری ، ورزشی ، مهارتی و زبان نیز به عنوان واحد های اختصاصی انتخابی پذیرفته خواهد شد.

ز) دروس گذارنده شده توسط دانش‌آموزان در مدارس بزرگسالان پذیرفته می‌شود .

ک) دروس مشترک در جهت یادآوری و تکمیل مباحث دوره‌های آموزش عمومی و کاربرد آموخته‌های قبلی و جدید در زندگی تاکید داشته باشد و مباحث عمیق نظری به دروس انتخابی  اختصاصی واگذار شود .

ل) سامان دهی مدارس : در این طرح  امکان تشکیل مجتمع‌های آموزشی وجود دارد که یک دبیرستان به عنوان مدرسه فراگیر مرکزی ( جایگاه ارائه دورس تک درسی اختصاصی ) و مدارس اقماری ( جایگاه ارائه دورس مشترک در قالب نظام سالی ) تقسیم می‌شوند . مدارسی فوق زیر نظر اداره کل آموزش وپرورش استان قرار می‌گیرند و ادارات آموزش و پرورش مناطق به صورت محدود بر آن‌ها نظارت می  کنند . امکان ارائه برخی دروس اجباری در صورت فراهم بودن شرایط در مدارس اقماری هم وجود دارد .

م) تاکید بر کار گروهی و پرهیز از رقابت: یکی از نکاتی که دبیرستان خویش بال برآن تاکید دارد تاکید بر کار گروهی است. . برای مثال  به معلمان دروس اجباری و انتخابی اجازه داده می‌شود، نمرات دانش‌آموزان را بر اساس  پروژه یا کار گروهی محاسبه کنند .

ن)  بر اساس این طرح کتب مربوط به دروس اختصاصی انتخابی را وزارت آموزش و پرورش تهیه می‌کند ولی چاپ و تالیف کتب دروس انتخاب به بخش خصوصی واگذار می‌شود .

ح) برگزاری کنکور تغییر می‌کند و نیازی به برگزاری کنکور به صورت رشته‌ای نیست و دانش‌ آموزان باید در آزمون دروس مورد نظر خود شرکت کنند .

 محاسن طرح دبیرستان خویش بال

 طرح دبیرستان خویش بال می‌تواند تصلب را در آموزش و پرورش کاهش دهد . براساس این طرح می‌توان در مناطق محروم یا مناطقی که معضل کمبود هنرستان  دارند، کلاس‌های عمومی در دبیرستان برگزار شود و دانش اموزان کلاس های مهارتی را در هنرستان بگذرانند . بر پایه این طرح ، با برگزاری کلاس های تخصصی در دبیرستان‌های  اصلی امکان استفاده از دبیران بهتر وجود دارد . ضمن اینکه رقابت بین دانش آموزان و تبدیل مدرسه به محلی برای رقابت کاسته می شود . به انتخاب دانش آموز احترام گذاشته می شود . به ترتیب فوق دانش آموز مجبور نیست به دلایل مختلف، در رشته ای تحصیل کند که علاقه چندانی به آن ندارد و می‌تواند تا پایان دوره متوسطه با دروس و مهارت‌های مختلف آشنا شود .

با اجرای این طرح معضلات هدایت تحصیلی در پایه نهم کاهش می یابد و دانش‌آموزان می‌توانند دروس مورد علاقه خود را در کنکور آزمون بدهند .

جمع بندی :

کتاب دبیرستان خویش بال بر خلاف مباحث کلان و تئوریک در مورد آموزش و پرورش یا مباحث انتقادی در مورد مسائل نهاد تعلیم و تربیت به یک نکته مهم و اساسی نگاهی کاربردی و اصلاح گرانه دارد . 

نویسنده کتاب که خود شاهد تصمیم گیری‌های موثر نظام آموزشی در دوران‌های مختلف بوده است می‌کوشد تا به مهم‌ترین مسئله دبیرستان و دوره دوم متوسطه از منظری کاملا حرفه‌ای و راهگشا بنگرد و راهکار ارائه دهد .

این راهکار برداشتن جوّ انعطاف ناپذیر و متصلّب دوره دوم متوسطه در جهت هماهنگی با تحولات جهانی و روزآمدی ساختار آموزش و پرورش است . در شرایطی که تصمیمات در اتاق‌های بسته و بدون در نظر گرفتن منافع دانش آموزان و جامعه اتخاذ می شود .

به کتاب‌هایی همچون دبیرستان خویش بال نیاز است تا روزنه‌ای باشد برای گفت و گو در مورد نظام آموزشی.

ارسال مطلب برای صدای معلم

این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید