سیزده آبان در تاریخ انقلاب اسلامی یکی از روزهای پرخاطره همراه با حوادث تلخ و شیرین بوده است و همچنان می‌تواند پیام‌های آزادی و استقلال و مردم‌سالاری را نوید دهد. یکی از مناسبت‌های این روز « روز دانش‌آموز » است. سیزده آبان ٥٧، گروهی از دانش‌آموزان در اعتراض به رفتار حکومت مستبد شاه، تظاهرات و راه‌پیمایی کردند و رژیم، تظاهرات مسالمت‌آمیز آنان را به خاک و خون کشید و در نتیجه، ٥٦ نفر از آنان شهید و ده‌ها نفر مجروح شدند. ابعاد خشونت به حدی بود که وزیر وقت آموزش عالی با توجه به اینکه این حادثه در محوطه دانشگاه تهران رخ داده بود، به همراه رئیس دانشگاه تهران استعفا دادند و امام خمینی(ره) در پیامی ابراز همدردی خود را اعلام کردند.
تقارن این روز با مناسبت‌های دیگر موجب شده است مناسبت روز دانش‌آموز از فلسفه وجودی خود فاصله بگیرد.
به نظر می‌رسد اینک با گذشت بیش از سه دهه از این واقعه تاریخی جا دارد از منظری دیگر سیزده آبان روایت شود. اگر اعتراض دانش‌آموزان را ابراز حق حضور آنان در فعالیت‌های سیاسی- اجتماعی بدانیم، اگر احساس مسئولیت اجتماعی دانش‌آموزان را یک وظیفه دینی و انقلابی و صنفی بنامیم، اگر مشارکت و حضور آگاهانه آنان را نه یک وظیفه، بلکه یک حق بدانیم، جا دارد بر این معنی تأکید شود که دانش‌آموزان همچون سایر اقشار جامعه در کنار تکالیف از حقوقی هم برخوردارند که حق اعتراض، حق پرسشگری، حق اظهارنظر، حق انتخاب، حقوق اجتماعی، فرهنگی و سیاسی، از جمله حقوق آنان است و حتی امروزه صاحب‌نظران تعلیم‌وتربیت بر این عقیده‌اند که یادگیری، یک امر تعاملی و دوطرفه و فعالیتی است که بدون مشارکت و مسئولیت‌پذیری یادگیرنده اهداف آن محقق نخواهد شد.
در نتیجه، حقوق آموزشی و اعلام نظر و مشارکت در فرآیند برنامه‌های آموزشی و علمی از حقوق مسلم و اولیه آنان است. یکی از رویکردها در نظام آموزش و پرورش در سال‌های گذشته، تکلیف‌مداردیدن دانش‌آموزان بدون توجه به حقوق آنان بوده است.
درعین‌حال یکی از رویکردهای پسندیده‌ای که در برخی از دوره‌های مدیریت در آموزش و پرورش اهتمام جدی بر آن داشته‌اند، به‌رسمیت‌شناختن حقوق دانش‌آموزان و برجسته‌کردن نقش و مسئولیت آنان در محیط آموزش و پرورش و فرآیند تعلیم‌وتربیت است؛ تاجایی‌که شورای‌عالی آموزش و پرورش منشور حقوق و تکالیف دانش‌آموزان را تأیید کرده است و این باور و رویکرد نشاط و شادابی را در میان دانش‌آموزان و افزایش پویایی را در محیط‌های مدارس و آموزش و پرورش به همراه داشته است.
به‌رسمیت‌شناختن حقوق دانش‌آموزان در مدارس مستلزم زمینه‌سازی برای مشارکت و مسئولیت‌پذیری و تمرین توانایی و عمل‌کردن به دانسته‌ها و آگاهی‌هاست؛ موضعی که آموزش و پرورش در دو دهه گذشته با تشکیل و فعال‌کردن شوراهای دانش‌آموزی در مدارس، تشکیل مجلس دانش‌آموزی و تأسیس سازمان دانش‌آموزی، بسترهای حقوقی و اجتماعی آن را فراهم کرده است و این روزها با برگزاری انتخابات شوراهای دانش‌آموزی در مدارس، بر استمرار این رویکرد تأکید می‌شود. گرچه در بسیاری از مقاطع فرم بر محتوا پیشی گرفته است؛ اما اهتمام مستمر بر هویت‌یابی این مجموعه‌ها خود بیانگر درکی عمیق از تحولات پیش‌روست.
رئیس‌جمهور روحانی سال گذشته در ابتدای سال تحصیلی این مهم را به عنوان منشور آموزش و پرورش بیان کرد. وی در بیانی تفصیلی نکات مهمی را مطرح کرد؛ از جمله اینکه مدیریت آموزش و پرورش باید به‌جد برای آشناکردن دانش‌آموزان با حقوقشان اقدام کند یا قانون‌مداری باید از مدارس آغاز شود و دانش‌آموزان از حقوق و تکالیف خود آگاه باشند. وی همچنین ضمن تأکید بر تأمین امنیت روانی و جسمی دانش‌آموزان می‌گوید همه دانش‌آموزان از کلاس اول دبستان تا پایان دوره متوسطه باید اطمینان داشته باشند که در مدرسه امنیت جسمی و روحی خواهند داشت.
هیچ معلم و مدیری نباید به خود اجازه دهد به دانش‌آموزی توهین کند یا با لحن و کلام درشت با او سخن بگوید؛ اهانت به دانش‌آموزان، اهانت به کل ملت ایران است؛ چراکه دانش‌آموزان، فرزندان این مرزوبوم هستند.
وی سپس به موضوع مهم به‌رسمیت‌شناختن حق اعتراض دانش‌آموزان می‌پردازد و می‌گوید: دانش‌آموزان باید با حق اعتراض خود در مدارس آشنا شوند و بدانند اگر اعتراض به معلم تأثیری نداشت، می‌توانند این اعتراض را به مدیر منتقل کنند و اگر این کار نیز مؤثر نبود، می‌توانند اعتراض خود را در مناطق آموزش و پرورش دنبال کنند.
دکتر روحانی آشنایی با حق اعتراض را بسیار مهم توصیف و تصریح کرد: آشنایی با حق اعتراض و برخورداری از آن، آغاز شکوفایی کرامت و عظمت انسان است و آشنایی و برخورداری از آن باید از مدارس شروع شود و این موضوع می‌تواند مدارس را به سمت قانون‌مداری سوق دهد.
پرواضح است از این عبارت می‌توان این نتیجه را نیز گرفت که این حق پیشاپیش برای معلمان هم مفروض است زیرا موفقیت دانش‌آموزان در برخورداری از حق اعتراض، مستلزم به‌رسمیت‌شناختن حق اعتراض معلمان است؛ بنابراین سیزده آبان و روز دانش‌آموز، حاوی پیام مهم دیگری نیز است؛ اینکه ما باید دانش‌آموزان را، که نوجوانان و جوانان و امیدهای آینده این کشور هستند، به درستی ببینیم و شخصیت، منزلت، افکار، آرا، انتظارات و درخواست‌های آنان را به رسمیت بشناسیم.
انسان موجود آزادی است و به واسطه داشتن اختیار و اراده، برخوردار از حقوقی آگاهانه و الهی است؛ به‌همین‌دلیل نیز تکالیفی در عالم هستی دارد. اینجانب به دلیل مسئولیتی که در آموزش و پرورش و سازمان ملی جوانان داشتم، همیشه با این چالش مواجه بوده‌ام که از دید برخی از مسئولان، نوجوانان و جوانان کشور ما فقط تکلیف دارند و به‌رسمیت‌شناختن حقوق آنان به منزله متوقع‌کردن آنان یا بعضا به تعبیر برخی از آنان، پرروکردن جوانان و دانش‌آموزان است. غافل از اینکه، چه از نظر تربیتی و چه از نظر آموزشی و اجتماعی، موفقیت‌ها آنگاه با توفیق همراه خواهد بود که مربیان با شناخت و آگاهی تکالیف خود را انجام دهند.
روزنامه شرق
آخرین اخبار و تحلیل ها در حوزه آموزش و پرورش ایران و جهان در سایت سخن معلم
با گروه سخن معلم باشید .
نظرات بینندگان
لانه جاسوسی؟
یبعید امام؟
الله اکبر بر این همه تحول