نحوه نشستن دانش آموزان در کلاس درس تأثیر قابل توجهی بر کارآیی آن ها دارد. نوع چیدمان کلاس درس و میز و صندلی می‌تواند بر میزان تمرکز، مشارکت و تعامل دانش‌آموزان اثر بگذارد.
آموزش و پرورش ایران از آغاز فعالیت خود تاکنون در همان شیوه سنتی ردیفی ثابت قدم بوده است که این امر خود گواهی بر تغییرناپذیری آموزش و پرورش و ایستایی بی ثمر آن طی دهه های گذشته بوده است.
مصداقی بر متکلم الوحده بودن معلمان در کلاس درس و تسرّی یا انتقال تک روش تدریس توسط معلمان در طول تاریخ آموزش و پرورش. یا نشانگر عدم تغییر سیاست های خرد و کلان آموزش و پرورش علیرغم تغییر غیرعادی وزرا به دلیل بی کفایتی و استیضاح زودهنگام برخی از آنان یا ثبات کانال ها و سیاست ها در مراکز تربیت معلم بوده است.
حال به بررسی انواع چیدمان های ممکن در کلاس درس می پردازیم:
انواع چیدمان کلاس درس
1 . چیدمان ردیفی
این چیدمان سنتی برای سخنرانی‌ها و ارائه مطالب توسط معلم مناسب است، اما تعامل و مشارکت بین معلم و دانش آموز را کاهش می دهد. بیشتر معلمان به طور سنتی به تک سخن گویی خود عادت کرده اند.
چون سکوت و نظم چنین روشی نسبت به سایر روش ها بیشتر و تمرکز و آرامش معلم حفظ می شود. همین معلمان هستند که بعد از خوردن زنگ کلاس، بیشتر خسته اند و به سختی نفس می کشند، رنگ پریده و اغلب گرسنه اند. چون در کلاس درس کلی انرژی مصرف کرده اند.
دانش آموزان معلم را در مقابل خود و جدا از خود می بینند، فاصله ای که گاه معلم را دست نیافتنی می سازد. نوع رابطه دانش آموزان با یکدیگر غیرمستقیم و فقط با معلم چهره به چهره است. روش آموزش فقط سمعی است.
2 . چیدمان گروهی
چیدمان گروهی، موجب همکاری دانش‌آموزان در اشتراک گذاری ایده‌ها می شود. اما بیشتر معلمان از اجرای آن طفره می روند. دانش آموزان در این نوع نحوه نشستن، اصولا با هم صحبت می کنند. صداها بر روی هم قابل تشخیص نیست. بی نظمی موجود صدای اعتراض سایر کلاس ها و کادر دفتر را نیز بلند می کند. اما دانش آموزان می باید به تدریج سکوت در برابر سخن دیگری را یاد بگیرند و شنونده بودن را به همان اندازه گوینده بودن و حتی بیشتر از آن ارزشمند بدانند.
کار گروهی همه اعضا را به فعالیت وامی دارد. روش بارش مغزی توسط اعضای گروه اجرا می شود. آنان به بررسی و سنجش بهترین پاسخ توسط تک تک اعضا و نهایتا سرگروه می پردازند تا به عنوان نماینده گروه پاسخ سئوال را به همکلاسی ها و معلم انتقال دهند. و معلم با یادداشت پاسخ هر گروه در تخته سیاه یا تخته وایت برد، با نظر خود دانش آموزان به بررسی پاسخ ها و انتخاب بهترین و کامل ترین از بین آن ها می پردازد.
مشارکت دانش آموزان در هر مرحله، یعنی دخالت در فرآیند یادگیری. روشی مناسب برای یادگیری بهتر و عمیق تر است. چون هر فرد از دیگری، چیزهای بیشتر و تازه تری یاد می گیرد. دانش آموزان معلم را راهنمایی دلسوز می بینند که در گزینش بهترین پاسخ به آنان کمک می کند. نوع رابطه دانش آموزان در گروه مستقیم یا چهره به چهره است. روش آموزشی نیز سمعی - بصری است.
3 . چیدمان نیم دایره یا دایره ای
این نوع چیدمان می‌تواند تعامل و ارتباط بین دانش‌آموزان و معلم را بیشتر کند. از آنجایی که معلم رهبر معنوی کلاس درس شمرده می شود و دلسوزی بیشتر معلمان شبیه والدین دانش آموزان از صمیم قلب است، دانش آموزان معلم را نه در مقابل که در کنار خود می بینند و از این بابت حس خوشایندی دارند. در این نوع چیدمان کلاس، معلم معمولا در مرکز دایره یا در قسمت بالای نیم دایره قرار می‌گیرد. نوع رابطه دانش آموزان با یکدیگر و با معلم مستقیم و چهره به چهره است. روش آموزشی سمعی - بصری است.
4 . چیدمان دور میز کنفرانس یا میز جلسه (گرد یا مستطیل)
دانش آموزان در دور چنین میزی می توانند به راحتی با یکدیگر در ارتباط بوده و به تبادل نظر بپردازند. در ضمن چون اصولا بزرگسالان برای برگزاری کنفرانس یا جلسات اداری بدین نحو می نشینند، دانش آموزان حس ارزشمندی و اعتماد به نفس بیشتری خواهند داشت. تشکیل کلاس در چنین وضعیتی به صندلی های مناسب نیاز دارد و استفاده از صندلی های فلزی دسته دار رایج، برازنده این شکل آموزشی نیست. نوع رابطه دانش آموزان با یکدیگر و معلم مستقیم و چهره به چهره است. روش آموزشی نیز سمعی - بصری است.
5 . شیوه دیگر برای تدریس، آموزش در فضای باز و استفاده از هوا و طبیعت است که برای دروس زیست شناسی گیاهی و جانوری، کتب دینی، جغرافیا و مطالعات اجتماعی مناسب است. انتخاب فضای مناسب به تناسب نوع درس با تأیید مدیر انجام می شود.
مدرسه تابستانی کشور استرالیا از جمله این موارد است. نوعی آموزش است که توسط دانشگاه‌ها و کالج‌های بین المللی در تعطیلات تابستانی ارائه می‌شود و دوره‌های آن معمولاً یک تا هشت هفته است. دانش آموزان در کلاس های فشرده تمام وقت مرتبط با یک موضوع انتخاب شده شرکت می‌کنند و این امکان را دارند که در فعالیت های فوق برنامه که به منظور تشویق جامعه پذیری و تحریک آگاهی فرهنگی طراحی شده است، شرکت کنند.
مدارس تابستانی دوره‌هایی را ارائه می‌دهند که ممکن است دانش آموزان را در تجدید نظر در مورد مطالعه شده در طول سال تحصیلی گذشته، کاوش بیشتر در یک موضوع شناخته شده یا کشف علاقه جدید، یاری دهند. آموزش و پرورش ایران از آغاز فعالیت خود تاکنون در همان شیوه سنتی ردیفی ثابت قدم بوده است که این امر خود گواهی بر تغییرناپذیری آموزش و پرورش و ایستایی بی ثمر آن طی دهه های گذشته بوده است.
شاید همان پر کردن اوقات فراغت دانش آموزان در نظام آموزشی ماست که بیشتر در تقویت باور مذهبی و دینی دانش آموزان در فصل تابستان اجرا می شود. هدف اصلی عدم انقطاع ارتباط با دانش آموزان در القای اهداف نظام سیاسی است. کپی که با اصل خود اصلا مشابهتی ندارد، در استرالیا آموزش توسط دانشگاه‌ها و کالج‌های بین المللی در این مدارس انجام می شود و در ایران توسط کانون فرهنگی تربیتی که زیرمجموعه و مکمل فعالیت های پرورشی آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران است. هدف این مراکز تقویت هویت فرهنگی، دینی و ملی و و غنی کردن اوقات فراغت می‌باشد که در قالب برنامه‌های اردویی، کارگاه‌های آموزشی، انجمن‌ها، جشنواره‌ها و… به صورت فوق برنامه فعالیت می‌کند. در حالی که اوقات فراغت معنایی مغایر با مجموع این سیاست ها دارد و یک رفتار کاملا فردی و نحوه گذران آن بر حسب انتخاب شخصی است: « اوقات فراغت به زمانی گفته می‌شود که فرد از وظایف و تعهدات روزمره خود فارغ شده و آزاد است تا به فعالیت‌های دلخواه و مورد علاقه خود بپردازد » .
6 . طراحان مدرسه « بدون کلاس درس » سوئد با ایجاد یک محیط باز که باعث رشد انگیزه، خلاقیت و کنجکاوی فکری می‌شود، خواسته‌اند تا با رها ساختن دانش آموزان در یک محیط زیبا، راحت، امن، آزمایشگاهی، تفریحی و ... آنها را تشویق به یادگیری و آموزش کنند. برای این کار نه تنها از هنر طراحی مدرن و دیجیتالی استفاده کرده‌اند، بلکه از رسانه‌های دیجیتالی چون لپ تاپ، تلویزیون‌های لمسی، بازی‌های ویدیویی و... نیز در سالن‌های زیبا با طراحی مدرن و فضای کافی برای مطالعه بهره کامل برده‌اند.
هوشمندسازی مدارس با مدرسه بدون کلاس درس سوئد که به « ویتارا » و به عنوان « مکتب ویتارا » معروف شده است. اساس کار تحریک کنجکاوی و ایجاد اعتماد به نفس در کودکان با گذاردن آنها در یک فضا و محیطی که دارای طراحی‌های انتزاعی ، توپوگرافی‌ها و نوعی کلاسیک خاص دارد، است.
(برگرفته از یادداشت " وزیر آرمان گرای بی شهامت ؛ کلاس های نیم دایره ای و کلاس درس من ؟! " در سایت صدای معلم)
با توجه به نوع درس، معلم می تواند در چیدمان صندلی ها تصمیم بگیرد و در این خصوص حتی با دانش آموزان همفکری کند تا به خواسته آنان نیز توجه شود. به طور مثال دروسی که به صورت گروهی اجرا می شود با توجه به تعداد دانش آموزان یک کلاس، مثلا 6 گروه پنج نفری تشکیل شود. یا دروسی که برای مشارکت فعال دانش آموزان مساعد است را می توان صندلی ها را به شکل نعل اسبی U یا نیم دایره آماده ساخت تا با افزایش تمرکز دانش آموزان هر نوع حواس پرتی یا امکان صحبت با کناردستی، کاهش یابد و با بهبود مشارکت، تعامل و همکاری بیشتری مابین دانش آموزان و معلم به وجود آید.
چیدمان مناسب برای هر درس خاص، به کاهش رفتارهای ناشایست یا اختلالات کنشی و ایجاد یک محیط یادگیری آرام کمک می کند. راحتی فیزیکی دانش‌آموزان موجب کاهش خستگی ناشی از نشستن طولانی مدت می شود. که صد البته باید در انتخاب نوع صندلی و تناسب قد آن با سن دانش آموزان، نیز دقت کرد. خصوصا در دوره ابتدایی، دانش آموزان قادر باشند پاهای خود را بر زمین بگذارند تا کمتر خسته شوند.
نکات مهم:
* نوع چیدمان باید با هدف اصلی کلاس هماهنگ باشد. به عنوان مثال، یک کلاس هنری ممکن است نیاز به چیدمان متفاوتی نسبت به یک کلاس ریاضی داشته باشد.
* اندازه کلاس نیز در انتخاب چیدمان مناسب مهم است. چیدمان‌های دایره‌ای یا نیم‌دایره ممکن است برای کلاس‌های کوچک تر مناسب تر باشند.
* در نظر گرفتن نظرات دانش‌آموزان در مورد چیدمان کلاس می‌تواند به ایجاد یک محیط یادگیری مثبت کمک کند.
برخورد با روش ها و شیوه های جدید برای بزرگسالان نیز بیشتر مواقع، غافلگیر کننده است و حتی در برابر آن مقاومت یا اعتراض نیز می کنند. با در نظر داشتن این واکنش طبیعی، باید در قبال برخورد همکاران یا کادر دفتر، دانش آموزان و حتی اولیای آنان به دلیل سر وصدای بیشتر که زائیده نحوه جدید چیدمان کلاس است، زود تسلیم و نومید نشویم و با تقویت جنبه های مثبت که متعاقب آن روش های نوین تدریس نیز ارائه خواهد شد، به همه فرصت بدهیم تا بجای قضاوت عجولانه، صبورانه به درک موقعیت جدید برسند.
سه نتیجه ارزنده تغییر چیدمان صندلی کلاس درس
اول: با این روش ها داستان تلخ لژنشین ها که در ردیف آخر کلاس ها می نشینند نیز تمام می شود. پس برخی از آنان مجبور نمی شوند داغ برچسب های ناشایست تعدادی اندک از معلمان را بر پیشانی خود تا آخر عمر یدک بکشند. حال با احساسی دائمی در درون خود یا با عذابی عمیق و از طریق ادامه و تکرار تحقیر و اهانت توسط افراد پیرامون و نزدیکان خود.
دوم: تغییر نحوه چیدمان صندلی کلاس ها از شکل سنتی ردیفی به هر یک از انواع گفته شده، موجب افزایش کارآیی دانش آموزان و معلمان خواهد شد. یادگیری عمیق تر و قابل اعتمادتر خواهد بود. درس از حالت حفظی صرف، به تعمیم بحث، گفت و گو و تفکر انتقادی تغییر شکل خواهد یافت.
سوم: دانش آموزان می فهمند که اگر دوست دارند تا گفته ها و توانایی های آنان شنیده و دیده شود، دیگر همکلاسی ها نیز چنین احساسی دارند پس احترام به طرف مقابل با خوب شنیدن شکل می گیرد. خود معلمان نیز متوجه می شوند که ضرورتی برای متکلم الوحده بودن آنان وجود ندارد و بهتر است به گفته های دیگران ولو در سطح یک دانش آموز، اعتماد ورزند.
هنر معلمی؛ ترکیب فن معلمی، مهارت تدریس، قابلیت علمی و تخصصی، ایجاد خلاقیت در تدریس، اطمینان از یادگیری و انتقال دانش است. معلمی را نباید در گچ و تخته سیاه و دفتر نمره خلاصه کرد. معلمی یعنی توانمندی در ایجاد شرایط بهینه برای یادگیری.
برای برخی از تغییرات ؛ آموزش و پرورش باید مجوز دهد، چون شیوه آموزشی 5 و 6 که در بالا بدان اشاره شد. اما برای مابقی چیدمان ها، مجوز اصلی دست خود معلم است که برای آسودگی بیشتر می تواند با مدیر مدرسه هماهنگ شود تا مسیر موفقیت و همکاری هموارتر گردد.
روش تدریس یک معلم؛ لزوما جای پای برف نیست که برای فرو نرفتن در عمق برف، ترجیح دهیم پاهای خود را بر روی جا پاهای از قبل ایجاد شده بگذاریم. روش های نوین تدریس دیگر کشورهای برتر آموزشی صرفا به عنوان یک راهکار برای نظامی است که قابلیت ایجاد کردن شیوه های جدید تدریس را ندارد. اما یک معلم واقعی، یقین بر حسب مقتضای کلاس خود که ترکیبی از درجات گوناگون یادگیری دانش آموزان است، روشی خلاقانه خواهد داشت.
روش تدریس لزوما مسیری پیچیده یا شگفت انگیز نیست. بلکه با تغییر یک حلقه از روال عادی تدریس نیز می توان نتایج مطلوب تری به دست آورد.
این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
صدای معلم، صدای شما
با ارائه نظرات، فرهنگ گفت‌وگو و تفکر نقادی را نهادینه کنیم.