تحلیل معنایی یک نقاشی بر اساس نظریه "مرگ مولف"

  مقدمه

رولان بارت صاحب نظریه « مرگ مولف» یک منتقد ادبی فرانسوی بود. او ساختارگرایی بود که با عبور از ساخنارگرایی به پسا ساختارگرایی رسید .ساختارگراها برای هر مدلولی یک دال منحصر یه فرد در نظر می گیرند. به نظر آنها چون رابطه بین دال و مدلول یک رابطه یک طرفه است ، پس هر اثری می تواند( متن ، نقاشی، عکس،..) فقط یک معنی داشته باشد، که  پدیدآورنده "اثر" آن را در داخل " اثر" پنهان می کند و بر عهده خواننده یا بیننده اثر است که آن را کشف کند. اما بارت پساساختارگرا با این نظر موافق نسیت .او این رویه را تحمیل کردن محدودیت بر" اثر" می پندارد.

به طور کلی پساساختارگرایان بر خلاف ساختارگرایان معتقدند که اولا هر دالی می تواند به بیش از یک مدلول دلالت کند و ثانیا هر مدلولی می تواند دوباره بعنوان دال یک مدلول دیگر قرار گیرد. لذا در نقد اثر یک نویسنده یا نقاش اولا مولف را از صحنه " اثر" به کل بیرون می کنند و ثانیا با پذیرش ایده عدم قطعیت در معنا کار را به آنجا می رسانند که بگویند به تعداد خواننده یا بیینده  هر اثری " معنا "وجود دارد.

نظریه "مرگ مولف " رولان بارت پساساختارگرا نیز درهمین بسترنظری تکوین یافته است. بنابر این نظریه پدیدآورنده اثر، دیگر مرکز توجه و تاثیرگذار نیست. بلکه این خود اثر( متن ،نقاشی، عکس،...) است که در هر بار، خوانده شدن یا دیده شدن، توسط مخاطب تولید"معنا"می کند.

به عبارت دیگر "معنای" اصلی یک اثر به برداشتی که بیینده یا خواننده اثر از آن دارد وابسته است، نه به احساسات یا سلیقه های پدید آورنده " اثر".

بیان مسئله :

در این مقاله بنا دارم از دیدگاه پساساختارگرایان و با ابزار نظری "مرگ مولف" بارت به نقاشی یک دانش آموز کلاس هشتمی که چند روزی است در فضای مجازی می چرخد نگاه کنم.

از این منظر، اغراق نمی دانم که بگوییم در نقاشی نوجوان کلاس هشتمی به تعداد تمام معلمان، مسولان آموزش و پرورش، سیاست گزاران کلان فرهنگی وحتی حاکمیتی جامعه"معنا" یافته می شود.

در این مقاله سعی خواهم کرد به عنوان یک معلم معانی را که از این نقاشی دریافته ام بر شمارم. امید آن می رود که همکاران عزیز و مسئولین محترم هم به دنبال معانی خاص خودشان از این نقاشی برآیند. شاید از این رهگذر بتوانیم تا دیر نشده آتش یاس، نا کارآمدی و روزمرگی را که به جان نظام آموزش و پرورش افتاده است را با تکیه بر سرمایه اجتماعی" معلم های مهربون نجات یافته" به گلستانی برای بچه های ایران عزیز تبدیل کنیم. پر واظح است که کارآمد و اثر بخش کردن نظام آموزش و پرورش بنیادی ترین گام درمسیر توسعه پایدار ایران عزیز است .

1 - روان شناسان معتقد هستند بازی با آتش و آتش افروزی در دوره نوجوانی دلیلی بر ناخوشنودی و خشم در نوجوانان است. از آنجایی که خشم ریشه در ناکامی های پی در پی فردی و اجتماعی نوجوانان دارد، پرسش کلیدی این است که چرا نوجوان ایرانی تا به این حد از ناکامی رسیده است؟ و دلیل خشم یک دانش آموز هشتمی که شعله های آن به زعم من همه ارکان نظام آموزش و پرورش را در بر گرفته،چیست؟ 

به زعم من ساختار های صلب فرهنگی و نگاه آمرانه به مقوله فرهنگ، اجتماع، خانواده و مدرسه زمینه ساز تجربه های نا کام فردی و اجتماعی فراوانی برای دانش آموزان در مدرسه، خانواده و جامعه شده است. انباشت این نا کامی ها در روح و روان نحیف این عزیزان، هیمه مستعدی برای شعله ور شدن ایجاد کرده است. در نقاشی مورد نظر شعله های برآمده از هیمه نا کامی دانش آموزان" ساختمان مدرسه و معلمان"را درخود فرو برده است. چهره های عصبانی دانش آموزان در این نقاشی برای من جای شکی باقی نمی گذارد که دانش آموزان ما تجربه های تلخ و گزنده نا کامی را بر گرده های نحیف خود متحمل می شوند.

2 - "ساختمان مدرسه ای" که در آتش می سوزد از نظر من ساختار غیر قابل انعطاف و دستوری نظام آموزش و پرورش ماست که هیچ تناسبی با نیاز های روز آینده سازان این مرز و بوم ندارد.

فرایند یاددهی و یادگیری دیگر برای دانش آموزان ما به وجود آمرنده تجربه های لذت بخش  و ناب نیست.من به تجربه در مواجهه با دانش آموزان در یافنه ام که آنان علاقه مندانه و فعالانه با موضوعاتی که مطابق نیاز روزشان و همچنین پاسخی باشد برای پرسش های بیشمار ذهن های جست وجو گرشان به راحتی ارتباط برقرار می کنند. محفوظات و انواع طرح های تصنعی علمی، اعتقادی، اجتماعی و فرهنگی که به شیوه ای آمرانه و بدون لحاظ کردن نیازمندی های دانش آموزان عصر جهانی شدن، در قالب انواع محتوا های درسی،مسابقه ها و فعالیت های بخشنامه ای فرهنگی به آنها عرضه می شود چیزی جز ناکامی و در نتیجه خشم در وجود سراسر پاک شان تولید نمی کند.

3 - معلمانی که به واسطه ماندن در "ساختمان مدرسه" در شعله های آتش خشم این دانش آموزان گیر افتاده اند، اشاره به ان دسته از همکارانی دارد که "خودشان "و "معلمی شان" را در چهارچوب صرف بروکراتیک نظام آموزش و پرورش تعریف می کنند.

این معلم ها کسانی هستند که معلمی را صرفا یک" شغل" و نه  زمزمه محبتی برای آوردن طفل گریز پای به مدرسه، می دانند.شاخصه رفتار حرفه ای این عزیزان نالیدن از تنگی معیشت و کمبود مزایای مادی شغل معلمی در مقایسه با کارمندان بانک و شرکت نفت و...است.

مانیفست این همکاران این است که «کمیت و کیفیت کاری که به عنوان یک معلم انجام می دهیم ،باندازه حقوق و مزایایی دریافتی مان است».

این بزرگواران ناخرسندی مشترک مان از وضعیت معیشتی و منزلتی مان را با خود به" کلاس درس" می برند.لذا در برابر گستاخی ها ی کودکانه و سرکشی های نوجوانانه کاسه صبرشان لبریز می شود و متاسفانه - خواسته یا ناخواسته - رفتاری خارج از شئونات معلمی از خود بروز می دهند.

خبر خشونت های گاه و بی گاه در مدارس از جانب معلم ها و مدیران، که  بر سر دلسوزان تعلیم و تربیت آوار می شود، هم از این دست است. این دسته از هم قطاران لذت پای نهادن بر بال فرشتگان را از خودشان دریغ می کنند و به منزلت انبیایی شغل خودشان نمی بالند.

نا گفته نماند که، دسته بزرگی از مسئولین آموزش و پرورش هم گرفتار شعله های آتش مدرسه در حال سوختن در این نقاشی هستند. آنها مسئولینی هستند که به دلیل دلبستگی مفرط به پست و میز و همچنین دور بودن طولانی از فضای کلاس و مدرسه و در نتیجه بی خبری از نیازهای به روز عاطفی، روانی و اجتماعی آینده سازان ایران، شهامت و خلاقیت بکارگیری ایده های نو و روش های جدید در سیستم مدیریتی متمرکز آموزش وپرورش را از دست داده اند.

4 - صد افسوس در این نقاشی همه دانش آموزان در خارج از"ساختمان مدرسه" تصویر شده اند. این تصویر از پنجره نگاه من بسیار پر معنی است.یعنی دانش آموزان امروز خودشان را جدای از"مدرسه" و در نتیجه خارج از نظام آموزش و پرورش و جامعه می بینند.

اینان چون خودشان را جزئی از جامعه نمی دانند پس نسبت به آن احساس وابستگی هم نمی کنند. چنین نگرشی آنها را مجاب به تمکین به ارزش ها و هنجارهای ملی، اسلامی و بومی نمی کند.این گسستگی ارزشی و هنجاری خودش را در سبک زندگی مورد علاقه انها و آرزوهایشان به وضوح نشان می دهد. تا جایی که ترک دیار و رفتن به اونور آب جزء اولویت های نخست آرزوهایشان قرار می گیرد.

5 - در قسمتی از این نقاشی ، دانش آموزان جنازه مدیر" گریان" و" دست،پا و دهان بسته" خود را تشیع می کنند. نکته نغز این ماجراست آنجاست که دانش آموز هشتمی هم به این تشخیص رسیده که مدیر مدرسه به جای" راهبری آموزش" به عنوان یک کارگزار دست و پا و دهان بسته دارد مدرسه را اداره می کند."چشمان گریان"جنازه ! خانم مدیر خود گویای رنجی است که مدیران دلسوز در نظام آموزش و پرورش ما متحمل می شوند.

6 - برگه های امتحانی که تک به تک و با تانی خاصی به دل آتش سپرده می شوند ،یک دنیا حرف دارد برای من معلم و اگر نیک بنگرند برای متولیان آزمون های پولسازی که آزمون های غیراستانداردشان را به زور به سیستم آموزش و پرورش تحمیل کرده اند.این آزمون ها آمده اند تا منافع مادی حلقه های مافیایی  کنکور،قلم چی، سنجش،مرات، مبتکران ...و آموزشگاه های رنگارنگ دیگر را تامین کنند و برای بچه های ایران و خانواده هایشان، جز استرس و هزینه های کمرشکن به همراه ندارند. بچه های ایران به چه زبانی واضح تر از این بگویند که، آقای مسئول ! خانم معلم ! آزمون برای سنجش فرایند یاددهی – یادگیری است نه محلی برای درآمدزایی افسانه ای موسسات برگزار کننده آن.

7 - و اما گوشه سمت راست پایئن نقاشی، دانش آموزانی را نشان می دهد که  با وجود آنکه مدرسه،معلم، مدیر و برگه های آزمون را یک جا به دل آتش سپرده اند، ولی به " معلم های مهربون نجات یافته" گل می دهند. قلب های قرمزی که لاله های قرمز اهدایی به" معلم های مهربون" را همراهی می کنند و همچنین سرخی گونه های برافروخته  دانش آموزان اهدا کننده گل، نشان ازوجود "عشقی آتشین" و" مهری بی بدلیل" بین دانش آموزان و معلم های مهربون دارد.

به نظر من این قسمت از نقاشی گلستانی را در دل آتش به پا کرده است. "مهربانی" معلم های نجات یافته، بارقه ای از صفات ثبوتیه الهی و نشانه ای از امدادهای غیبی" الرحم الرحمین "ی است که  خطاب به آتشی که نمرودیان برای سوزاندن خلیل الله به پا کرده اند می فرمایید : " قلنا یا نار کونی بردا و سلاما علی ابراهیم".

مهربانی معلم و بعد انبیایی کار معلمی چون اکسیری حیات بخش می تواند این آتشگاه را به "برد وسلامی" برای نظام آموزش و پرورش و جامعه تبدیل کند.

بدون اغراق می توان گفت در شرایط اقتصادی و اجتماعی امروز کشور،" نجات و امان" نظام آموزش و پرورش جز در سایه "مهربانی ها"و "زمزمه های محبتی" که من وشما معلم در گوش کودکان و نوجوانان خواهیم کرد، میسر نخواهد شد.

8 - نگاه موشکافانه و نقادانه نوجوان امروزی در ضمن ابراز شفاف و صاذقانه  نظرش، "هوشمندانه" راه حل برون رفت از تنگنا را هم نشان می دهد. آنها به معلم ها و مسئولین پیام می دهند که تا دیر نشده ما را دریابید.

این معلم ها کسانی هستند که معلمی را صرفا یک" شغل" و نه  زمزمه محبتی برای آوردن طفل گریز پای به مدرسه، می دانند.شاخصه رفتار حرفه ای این عزیزان نالیدن از تنگی معیشت و کمبود مزایای مادی شغل معلمی در مقایسه با کارمندان بانک و شرکت نفت و...است  نگذارید آتش ناکامی های اجتماعی و فردی مان بیش از این ادامه یابد. آنان در دل این آتشی که به پا کرده اند" مانتو و مقنعه آبی " پوشیده اند. دختران دانش آموز نقاشی با وجود صورت های آکنده از خشم و پلاکاردی که بدست  دارند - مدرسه دلخواه ما یک مدرسه سوختس-  باز همچنان لباس هایی به رنگ" آبی" بر تن کرده اند." آبی" رنگ پاکی اقیانوس ها و دریا است.رنگ" آبی" رنگ آسمان بلند" آرزوها" است.رنگ آبی، رنگ" امید" است.

"رنگ سبز"  لباس "معلم های مهربون نجات یافته" و شادی چهره دانش آموزان اهدا کننده گل، نوید آن را دارد که، ما نسلی از نوجوانان ایرانی را داریم که با وجود نامهربانی ما بزرگترها هنوز به جوانه زدن، رویش و بهار باور دارند. این بچه ها در میان "هیاهو برای هیچ" ما بزرگترها با صدای بلند فریاد می کنند که : فرداهای ایران عزیز سبز است و آباد.

ارسال مطلب برای صدای معلم

این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید