وظیفه سیستم آموزش است که این مهم را به عنوان آموزش مهارت زندگی به نسل آینده منتقل کند/ نهال‌کاری فقط به صورت کاری نمادین انجام نشود

سال‌هاست روز 15 اسفند را به عنوان روز درختکاری می‌شناسیم. روزی سبز که پیوند میان انسان‌ها و طبیعت محکم‌تر می‌شود. درختان همواره در کنار انسان‌ها بوده‌اند و کاری جز خدمت نکرده‌اند . چه خوب است کمی به آن‌ها توجه کنیم و نهال‌های تازه‌ای بکاریم تا روزی درخت شوند . ما می‌کاریم تا آیندگان از این سبزهای زیبا استفاده کنند، همان‌گونه که گذشتگان کاشتند و ما بهره جستیم. اما نقش کودکان و نوجوانان در روز درختکاری چيست؟ رابطه آن‌ها با محیط زیست و حفظ آن چطور است؟

ژما جواهری پور، مشاور معاونت آموزش و پرورش سازمان حفاظت محیط زیست و دبیر قطب کشوری محیط زیست و توسعه پایدار در گفت و گو با «قانون بچه‌ها» به این سوالات پاسخ داده است و از آموزش‌هایی خبر داده‌است که دانش‌آموزان در طول سال تحصیلی دریافت خواهند کرد تا محیط زیست را دوست بدارند و آن را حفظ کنند.

* چه رابطه‌ای بین کودکان و نوجوانان و محیط زیست می‌تواند وجود داشته باشد و چگونه می‌توان بین آن‌ها تعامل برقرار کرد؟

بحث کودک و محیط زیست از چند جهت می‌تواند با یکدیگر ارتباط داشته باشد. از یک سو بحث سلامت محیط زیست و تاثیر آن در رشد سالم نسل آینده مطرح است چراکه عوارض معضلات محیط زیستی تاثیرات طولانی مدت‌تری بر کودکان و نوجوانان خواهد داشت.

از دیگر سو، کودکان و نوجوانان در آینده می‌خواهند در اقتصاد و تکنولوژی نقش‌آفرین باشند و دنیای آینده، دنیایی است که به دنبال تکنولوژی و شیوه‌هایی است که هم‌راستا با اقتصاد سبز گام برمی‌دارد و این زمینه باید برای کودکان فراهم شود چراکه سیاره زمین بیش از این گنجایش آلودگی و تغییر اقلیم ندارد. به همین دلیل است که 190 کشور در پاریس گردهم آمدند و به این نتیجه رسیدند که اجازه ندهند زمین بیش از 2 درجه دیگر گرم‌تر شود.

همچنین ما وظیفه داریم به نسل آینده آموزش دهیم که چگونه باید از عناصر طبیعی و محیط زیست حفاظت کند و وظیفه سیستم آموزش است که این مهم را به عنوان آموزش مهارت زندگی به نسل آینده منتقل کند.

* با توجه به آنکه بخش زیادی از پژوهش‌های آموزش محور در حوزه محیط زیست در قطب کشوری محیط زیست و توسعه پایدار انجام می‌شود و شما نیز بر آموزش حفظ محیط زیست به کودکان و نوجوانان تاکید دارید، این آموزش چگونه امکان‌پذیر خواهد بود؟ آیا روش‌ها و تکنیک‌های خاصی دارد؟

دردو سند بالادستی وزارت آموزش و پرورش که یکی از آن‌ها سند برنامه ملی درسی است که بر اساس آن تالیفات و برنامه‌های درسی نوشته می‌شود و دیگری سند تحول بنیادین وزارت آموزش و پرورش است که بر اساس آن رویکرد آموزش و پرورش در برنامه‌های توسعه 5 ساله در نظر گرفته می شود، بر آموزش محیط زیست تاکید شده و باید زمینه‌های آموزش آن فراهم شود.

از آنجایی که محیط زیست آزمایشگاهی قابل لمس است و بچه‌ها می‌توانند آب، خاک، هوا، تنوع زیستی، انرژی و سلامت غذایی را درک کنند و هر روز با آن زندگی می‌کنند، می‌توان از ابزارهای آموزشی ساده برای همه رده‌های آموزشی استفاده کرد.

اما اینکه چطور این آموزش‌ها داده می شود؛به تفکیک حوزه‌های وظایفی که وزارت آموزش و پرورش دارد، در حوزه‌های مختلف ورود پیدا کرده است. گام نخست، کتاب درسی است، چراکه آموزش رسمی کشور در این قالب ارائه می‌شود و متولی آن سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي درسی است که یکی از معاونت‌های وزارت آموزش و پرورش است.در دروسی که امکان ورود مطالب محیط‌زیستی هست، این مطالب وارد شده است، مانند حفاظت از خاک، کاهش مصرف آب، عدم اتلاف انرژی و آشنایی با تنوع زیستی در دوره ابتدایی، مباحث گسترده‌تر درخصوص مسئولیت‌های اجتماعی در قبال حفظ محیط زیست در دوره متوسطه اول و مبحث ماکد انسان و محیط زیست به صورت کتاب مستقل برای متوسطه دوم و کلاس یازدهم پیش‌بینی شده است. البته دفتر تکنولوژی آموزشی نیز در قالب مجلات رشد به بیان نکات و مقالات محیط زیستی اقدام کرده است. در حوزه آموزش ابتدایی علاوه بر کتب درسی زنگ و اردوهایی دارند که در حوزه محیط زیست کارهای فوق‌برنامه انجام می‌دهند، همانند برگزاری کارگاه های مختلف آشنایی با تنوع زیستی و کاشت درخت که به فراخور برنامه‌هایی که دارند، مدارس در این حوزه شرکت می‌کنند. در حوزه متوسطه اول و دوم نیز مراکزی به نام پژوهش‌سرای دانش‌آموزی داریم که دانش‌آموزان می‌توانند اوقات فراغت خود را در این پژوهش‌سراها بگذرانند. حدود 630 پژوهش‌سرا در سراسر کشور هستند.

معاونت پرورشی وزارت آموزش و پرورش نیز حدود 300 اردوگاه دانش‌آموزی در اختیار دارد که به واسطه فضای مرتبط به بوم، اقلیم و طبیعت استان، آموزش‌هایی درخصوص بحث زندگی در طبیعت ارائه می‌دهند.

هرباریوم - بانک‌های نگهداری گیاهان - مجازی نیز از دیگر برنامه‌هایی است که در دست داریم و هر دانش‌آموز همانند محققی کوچک به سراغ پوشش گیاهی منطقه خود می‌رود. حتي ممکن است نمونه گیاهی جدیدی توسط دانش‌آموز کشف شود.

15 اسفند، روز خاصی در حوزه محیط زیست محسوب می‌شود چرا که روز درختکاری است و به تبع آن شاهد برنامه‌های معتدد در حوزه درختکاری هستیم. در حوزه دانش‌آموزی چه برنامه‌هایی برای این روز تعریف شده است؟

برنامه درختکاری با دانش‌آموزان داریم. در عین حال در پی آن هستیم که نهال‌کاری فقط به صورت کاری نمادین انجام نشود بلکه از یک سو درصدد آن هستیم كه آموزش‌هایی درخصوص درختکاری و حفظ منابع طبیعی و محیط زیست داده شود و از دیگر سو قصد داریم درختکاری را از کاری نمادین به مسئولیت‌پذیری دانش‌آموزان نسبت به درخت تبدیل کنیم. اگر دانش‌آموز درخت را بکارد، از آن نگهداری کند و شاهد رشد آن باشد قطعا در حفظ آن نیز کوشاتر خواهد بود.

* امکان ایجاد شرایط نگهداری و رشد درختکان توسط دانش‌آموزان چگونه رقم خواهد خورد؟

سعی داریم در فضاهای نزدیک به مدارس درختکاری‌ها انجام شود. در عین حال پیشنهاد اولیه ما این است که دانش‌آموزان با پوشش گیاهی خاص مناطق خود آشنا شوند و در صدد کاشت درختان خاص منطقه بر آیند و به طور مثال در شهرهای زاگرس‌نشین، دانش‌آموزان با درخت بلوط آشنا شوند و نحوه نگاه‌داری از آن را آموزش ببینند. در عین حال سعی داریم تا جایی که امکان دارد، نهال را در اختیار دانش‌آموزان قرار دهیم تا در حیاط خانه یا مدرسه‌شان بکارند و در روند رشد و نگهداری آن قرار گیرند و احساس تعلق خاطر به آن داشته باشند. در عین حال به فراخور استان‌ها و اقلیمی که دارند، کتابی منتشر خواهد شد که اطلاعات کاشت و نگهداری بذر درختان و تبدیل شدن آن به درختی بالغ را عنوان خواهد کرد.

* نقش والدین در آموزش حفظ محیط زیست به کودکان و نوجوانان چيست؟

یکی از برنامه‌های ما راه‌اندازی انجمن اولیا و مربیان سبز یا اولیای دوستدار طبیعت است. برای شروع این کار در یکی از استان‌ها برای مربیان انجمن اولیا و مربیان کلاس ضمن خدمت برگزار کردیم تا این آموزش‌ها را به اولیا و مربیان منتقل کنند. در عین حال در کتابچه مرکز اولیا و مربیان، آموزش در حوزه حفظ محیط زیست از جمله کلاس‌هایی است که مدارس می‌توانند برگزار کنند.

روزنامه قانون