آرمان- صباالسادات حسینی: هرچند بازار نشر و فروش کتاب در ایران کساد است، بازار فروش کتاب‌های کمک‌درسی، مانند کتاب‌های تست کنکور، راهنمای والدین و معلمان و...رونق دارد، به‌گونه‌ای که ناشران این کتاب‌ها تبلیغات میلیونی برای فروش محصولات خود انجام می‌دهند. با وجود این، استفاده از کتاب‌های کمک‌آموزشی در ایران همواره با مسائلی روبه‌رو بوده است. از طرفی عنوان می‌شود، چرا کتاب‌های درسی به‌گونه‌ای تدوین نمی‌شوند که دیگر نیازی به کتاب‌های کمک‌آموزشی نباشد؟ از طرف دیگر، برخی والدین از تحمیل کتاب‌های کمک‌آموزشی در مدارس از سوی برخی از معلمان گله‌مندند. با وجود اینکه همواره از سوی مدیران آموزش و پرورش بر اینکه این کتاب‌ها منابعی برای دانش‌افزایی بیشتراست و نباید به اولیا تحمیل شوند تاکید می‌شود اما، از آنجا که درنهایت معلمان قابل استفاده بودن کتاب کمکی برای دانش‌آموزان خود را تشخیص می‌دهند، ممکن است معلمی متن کتاب را اصل بداند و بگوید نیازی به کتاب کمک‌آموزشی نیست و معلم دیگری کتاب کمک‌آموزشی به دانش‌آموزان توصیه کند. اما خرید این کتاب‌ها نباید از سوی معلم‌ها اجباری شود. به اعتقاد کارشناسان مسائل آموزشی امروزه کتاب‌های کمک‌آموزشی در مدارس کشور چنان شانه به شانه کتاب‌های درسی حرکت می‌کنند که گویی به‌زودی به پای ثابت کلاس‌های درس تبدیل می‌شوند و کتاب‌های کمک درسی که روزگاری با تحقیر از آنان به‌عنوان حل‌المسائل یاد می‌شد امروزه بر کلاس‌های درسی، سروری می‌کنند. معضل غیراستاندارد بودن کتاب‌ها
همواره بحث غیراستانداردبودن کتب کمک‌آموزشی و نبود نظارت دقیق بر آنها وجود داشته است. تعدادی از این کتاب‌ها که برای پایه‌های راهنمایی تا متوسطه طراحی می‌شوند، به دلیل اینکه با نظارت صحیح سازمان آموزش و پرورش به چاپ نمی‌رسند از محتوای کتاب‌های درسی فاصله داشته یا برخی از آنها روش‌های جایگزین و میانبری را در آموزش مطالب به‌کار می‌گیرند که غلط است. از سویی استفاده از کتاب‌های درسی غیراستاندارد به در‌حاشیه قرار گرفتن معلم منجر می‌شود. در واقع، نیش همه انتقادها در این عرصه رو به کتاب‌های غیراستاندارد است یعنی، کتاب‌هایی که با اهداف تجاری و کسب درآمد منتشر می‌شود. بر اساس آمار نزدیک به 50 درصد از کتاب‌های کمک‌آموزشی موجود در بازار چنین ویژگی‌هایی دارند و برخلاف برنامه‌های سند تحول آموزش و پرورش که به‌دنبال پرورش تفکر و خلاقیت در دانش‌آموزان است، حرکت می‌کنند.
میانگین مطالعه کمک‌درسی‌ها در ایران
برخی بررسی‌ها نشان می‌دهد 23 دقیقه از سرانه مطالعه روزانه هر ایرانی مربوط به کتاب‌های کمک‌درسی است. در ایران، استفاده از كتاب‌های درسی به صورت متمركز است. یعنی كتاب‌های درسی از یك كانال تغذیه می‌شوند و یك متن واحد درسی در سراسر كشور تدریس می‌شود. اما در كشورهایی نظیرانگلستان، استرالیا، زلاندنو، آمریكا و سوئد به كارگیری كتاب‌های درسی غیرمتمركز است. در اغلب اوقات، ممكن است معلم از بین منابع زیادی كه وجود دارد منابعی را گزینش کرده و در اختیار دانش‌آموزان قرار دهد. به عبارت دیگر، معلم حق دارد متنی كه می‌خواهد تدریس كند، خود برگزیند . با وجود متمرکزبودن سیستم آموزشی در ایران پراکندگی کتاب‌های کمک‌درسی در ایران بالاست به‌گونه‌ای که انتشارات مبتکران یکی ازمؤسسه‌های انتشاراتی ایرانی که در زمینه چاپ کتاب‌های کمک‌آموزشی به‌ویژه دوره دبیرستان فعالیت می‌کند، به تنهایی از تالیف سالانه 800 نوع کتاب کمک‌آموزشی برای کلیه سطوح خبر داده است.
توضیحات آموزش و پرورش درباره کتب کمک‌درسی
روز گذشته مدیرکل دفتر انتشارات و تکنولوژی آموزشی وزارت آموزش و پرورش درخصوص انتشار کتب کمک‌درسی و آموزشی راهنمای والدین و ضرورت مطالعه آنها توسط والدین توضیحاتی ارائه کرد. محمد‌ناصری ادامه داد: ناشران روی انتشار کتب کمک‌آموزشی سرمایه‌گذاری می‌کنند، حال اگر این سرمایه‌گذاری در چارچوب استانداردها باشد، کتاب چاپ‌شده را به‌عنوان کتاب مناسب معرفی می‌کنیم. مدیرکل دفتر انتشارات و تکنولوژی آموزشی وزارت آموزش و پرورش با بیان اینکه در نهایت معلمین قابل استفاده بودن کتاب کمکی برای دانش‌آموزان خود را تشخیص می‌دهند عنوان کرد: حال ممکن است معلمی متن کتاب را اصل بداند و بگوید نیازی به کتاب کمک‌آموزشی نیست یا معلم دیگری کتاب کمک‌آموزشی به دانش‌آموزان توصیه کند. ناصری افزود: ما در چرخه نشر آموزشی کشور کتب کمکی مناسب را معرفی می‌کنیم، اما این موضوع که اگر کتابی مناسب باشد دانش‌آموز و اولیا حتما آن را خریداری کنند به هیچ وجه در اختیار ما نیست و کاملا نسبی است، به‌عنوان مثال ممکن است ولی دانش‌آموزی از کتاب راهنمای والدین استفاده کند و دیگری خیر. ایسنا نوشت؛ مدیرکل دفتر انتشارات و تکنولوژی آموزشی وزارت آموزش و پرورش تصریح کرد: اما آموزش و پرورش روی کتاب خاصی انگشت نمی‌گذارد و تاکید نمی‌کند. حتی کتب کمکی که در انتهای کتب درسی معرفی شده‌اند، منابعی برای دانش‌افزایی بیشترند و نباید به اولیا تحمیل شوند.
تمرکز بر نمره‌آوری به‌جای یادگیری
یک کارشناس آموزش و پرورش در این زمینه به آرمان می‌گوید: فرهنگ آموزشی در ایران اجازه نمی‌دهد معلم سر کلاس درس از کتب کمک‌آموزشی استفاده کند و چنانچه معلمی مایل به استفاده از این کتاب‌ها باشد با اعتراض دانش‌آموز و والدین او مواجه می‌شود. محمدرضا نیک‌نژاد با اشاره به غیراستانداردبودن محتوای این کتاب‌ها می‌گوید: کتاب‌های درسی با صرف هزینه میلیاردی از سوی دولت و با نظارت تیم کارشناسی تدوین می‌شود درحالی که در تالیف این کتاب‌ها ممکن است فرد هیچ تخصصی نداشته باشد و هزینه تهیه این کتاب‌ها با توجه به خصوصی بودن نشر آن بسیار بالاست. او با اشاره به مثبت نبودن استفاده از این کتاب‌ها در مدارس به دلیل نبودن نظارت بر تدوین آن می‌گوید: در تمام کتاب‌های کمک‌آموزشی تمرکز نویسنده بر امتحان و نمره‌آوری بوده و به یادگیری کمتر اهمیت داده می‌شود که این خود آسیب‌های جدی را برای جامعه در پی دارد.
برخورد مجلس با کمک‌درسی‌های غیراستاندارد
یکی از اعضای کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس در مورد نظارت‌های موجود بر محتوای کتاب‌های غیردرسی به آرمان می‌گوید: کتاب‌های کمک‌درسی با توجه به اینکه به معلم و دانش‌آموز در فهم بهتر مطالب کمک می‌کنند مفید هستند اما، اگر غیراستاندارد باشند خود می‌توانند مسیر آموزشی را منحرف کرده و خود به یک مشکل تبدیل شوند. فرهاد بشیری با اشاره به نظارت‌های صورت گرفته در این زمینه عنوان می‌کند: وزارت آموزش پرورش با این مسئله برخورد جدی داشته و کتاب‌های غیراستاندارد یا کتاب‌هایی که محتوای آنها مغایر با اهداف کتاب‌های درسی است معرفی می‌شوند و جلوی انتشار آنها گرفته می‌شود. او درباره نقش مجلس بر نظارت بر محتوای این کتاب‌ها می‌گوید: پرهیز از حافظه‌گرایی و تشویق افرد به کسب نمره و امتحان به‌جای یادگیری از مشکلات استفاده از این کتاب‌هاست که کمیسیون آموزش مجلس با طرح این مسئله به وزارت ارشاد برای جلوگیری از صدور مجوزانتشار، نظارت اصولی و همه‌جانبه این کتاب‌ها را در دستور کار قرار داده است طوری که در مهرماه امسال کمتر شاهد انتشار کتاب‌های غیراستاندارد بودیم.
صدای معلم، صدای شما
با ارائه نظرات، فرهنگ گفت‌وگو و تفکر نقادی را نهادینه کنیم.