برزویان : پنجاه و سه درصد درآمد در لایحه بودجه کسب می کنیم و دولت هفتاد و پنج درصد هزینه می کند ؛ ناکارآمدی مدیران را " نفت " به راحتی می پوشاند ؛ با مدیریت بهتر می توان از منابع فعلی استفاده بهتری کرد

 به طور متوسط سهم بودجه آموزش و پرورش خصوصی از کل تولید تقریبا یک دهم درصد است، یعنی کل بودجه آموزش و پرورش یا کل تولید آموزش و پرورش از کل تولید ناخالص داخلی. بودجه دولتی در سال 93 تقریبا یک و هشت دهم درصد بود. بود جه ای که به آموزش و پرورش اختصاص پیدا می کند یعنی تولید آموزش و پرورش را اگر مصرف واسطه را از کل ستانده آموزش و پرورش و بودجه آن کم کنیم می شود کل ستانده آموزش و پرورش یا ارزش افزوده آموزش و پرورش و وقتی از کل تولید محاسبه می کنیم حدودا دو درصد است و اگر کل آموزش یعنی هم آموزش عمومی و هم آموزش عالی و هم آموزش خصوصی همه اینها را اگر تقسیم کنیم حدود سه و نیم درصد است که رقمش کاهشی بوده است.

سال 93 بر اساس آخرین اطلاعات آماری که مرکز آمار ایران داده است یعنی از سال  86 حدود پنج درصد بوده که نسبت به سال 85 کاهش پیدا کرده و یک نکته ای که در بودجه 97 وجود دارد این است که وقتی ترکیب کل بودجه را در نظر می گیریم به شما عرض خواهم کرد که چگونه با چه مکانیزمی می توانیم بودجه آموزش و پرورش را برای سال آینده برآورد کنیم.

اگر یک نگاه کلی به این جدول کلان داشته باشیم ترکیب منابع عمومی دولت از درآمدهایش 53 درصد است و درآمدها در سال 96، 50 درصد بوده است .بیشتر سهم درآمد را از بخش خانوارها کسب می کنند. سهم واگذاری های دارایی سرمایه فروش نفت سال گذشته سی و چهار درصد بوده و الآن بیست ونه درصد شده است و واگذاری دارایی مالی فروش اوراق مشارکت یا اوراق ارز اسلامی هیجده درصد است . ما پنجاه و سه درصد درآمد در لایحه بودجه کسب می کنیم و دولت هفتاد و پنج درصد هزینه می کند. درآمد مالیاتی که کسب می کند و مکانیزم جذب درآمد پنجاه و سه درصد است در صورتی که هفتاد و پنج درصد .... چگونه این را جبران می کند؟ از فروش نفت بیست و نه درصد کسب می کند فقط شانزده درصد تملک دارایی در ساخت و ساز در بخش نفت سرمایه گذاری می کند 9 درصد بقیه را از واگذاری دارایی امور مالی و واگذاری دارای سرمایه هزینه های خود را می پوشاند. به عبارت دیگر آن ستار العیوبی که خدا است اینجا هم نفت ماست که ناکارآمدی من مدیر را راحت می پوشاند چون به اندازه درآمدم باید هزینه کنم در صورتی که دولت هزینه اش را از کجا می آورد از فروش نفتی که به آیندگان تعلق دارد و عوض این که در این بخش سرمایه گزاری بکند می آید از این طریق درآمدهایش را جبران می کند.

بحث بعدی ما این است که هزینه های کفایت منابع را باید چه کار کنیم؟ آیا روشی هست که این کار را انجام بدهیم؟

یک نگاه به این نمودار می اندازیم که افراد خودشان هزینه می کنند ، خانواده ها هزینه می کنند ، اجتماع هزینه می کند و دولت به عنوان نماینده اجتماع هزینه های عمرانی را. حدودا  نود و شش درصد بودجه، پرسنلی است پس باید از طریقی بیاییم نیروی انسانی مورد نیاز را برآورد کنیم. برای این کار چهار اصل و روش وجود دارد که از این طریق می توانیم منابع مورد نیاز آموزش و پرورش را برآورد کنیم. اصل اول تابع هزینه است. میزان اعتبارت سال آینده را بر اساس روند گذشته برآورد می کنیم اگر چنانچه جایی هم زلزله آمد نصف جمعیتش از بین رفت کاری به آن نداریم فقط می بینیم بودجه گذشته چقدر بوده است و بعد آن را رشد می دهیم برای سال آینده، ده درصد ، پنج درصد رشد داشته است. چون مکانیزم تخصیص منابع ما به آن عملکرد و به آن فعالیت هایی که انجام می شود نیست به صورت اتوماتیک افزایش پیدا می کند.

روش بعدی روش منطقه موفق یا مدرسه موفق است. مثلا اگر منطقه سه در اهداف آموزش و پرورش موفق شده چقدر هزینه کرده است؟ پنج میلیون هزینه کرده است. حالا شما در سیستان و بلوچستان دویست هزار نفر دانش آموز دارید ضرب در پنج میلیون کنید بر اساس منطقه سه منطقه موفق تهران، این را برای سیستان و بلوچستان برآورد می کنیم.

روش سوم روش قضاوت کارشناسانه است. به عنوان مثال، آقای اللهیار، آقای حسینی، آقای برزویان کنار هم بنشینیم و ببینیم برای یک دانش آموز ابتدایی چقدر هزینه می شود برای یک دانش آموز راهنمایی چقدر هزینه می شود برای متوسطه چقدر هزینه می شود در نهایت به نتیجه ای می رسیم و آن قیمت تمام شده را در می آوریم ضرب می کنیم بر تعداد دانش آموزان و در نتیجه میزان اعتبارات به دست می آید.

 روش آخر که همه کشورها ی پیشرفته از آن استفاده می کنند و آن مبتنی بر شواهد است. یعنی وضعیت موجود را بر اساس شواهد و بر اساس قوانین و مقررات و بر اساس ضرورت هایی که وجود دارد منابع را برآورد می کنیم. هر کدام از اینها قوت ها و ضعف هایی دارد که بیشتر با سیستم آموزشی ما روش آخر است که به نتیجه و عملکرد توجه می کند و تمام سیاست های دولت را می شود رصد کرد. بر اساس لیست منابع، ما یک روش پیشنهادی برای برآورد منابع مالی در سال 91 یا 89 برای آموزش و پرورش انجام دادیم یعنی تعداد نیروی انسانی به تفکیک استان ها. وقتی نیروی انسانی را برآورد کردیم می توانیم بگوییم که حقوق معلمان چقدر باید باشد. مثلا چهار میلیون یا پنج میلیون یا بر اساس خط فقر باشد ضرب در تعداد نیرو می کنیم و میزان اعتبار مورد نیاز را به دست می آوریم.

در آموزش و پرورش سه نیروی اشتغال داریم. نیرو های انسانی اداری ، نیروی آموزشی و نیروی پشتیبانی مدارس. اگر یک میلیون پرسنل را در نظر بگیریم حدود شصت ،هفتاد هزار نفر در ادارات یعنی در هفتصد و پنجاه منطقه  کار می کنند. الآن عصر تکنولوژی است و از آن استفاده کرده ایم  که این فعالیت ها را محدود کنیم . نیروی انسانی در کلاس درس می دهند. حالا چند هزار نفر از آن یک میلیون پرسنل سر کلاس می روند و درس می دهند؟ ششصد و پنجاه هزار تا ششصد و هفتاد هزار نفر نیرو حدود 67 درصد نیرو سر کلاس می روند و درس می دهند ما بقی یا مدیرند یا معاونند یا پرورشی هستند یا نیروهای پشتیبانی اند و هر کدام از اینها ضوابط مشخصی برای جذب دارند . نیروهای اداری بر اساس ساختار سازمانی، پست های سازمانی  پیدا می کنند. ما نمی دانیم که نیروهای آموزشی، تراکم دانش آموز و جدول ساعات دروس کدام یک هزینه بیشتری می برد؟ مرکز هزینه، جدول ساعات دروس است که دو ساعت تاریخ باشد دو ساعت قرآن باشد دو ساعت فیزیک باشد  ... همه اینها مرکز اصلی ماست چون 67 درصد نیرو بر مبنای جدول دروس و تعداد کلاس هاست.

من مقایسه ای از جدول ساعات دروس مدارس ابتدایی ایران با  جدول ساعات دروس مدارس ابتدایی کشور هند انجام داده ام. چهار هزار تا کلاس داریم که کمتر از پنج نفر دانش آموز دارند. بعضی مدارس را داریم با یک دانش آموز یک معلم قطعا این هزینه می شود . نیروهای پشتیبانی دویست و شصت یا هفتاد هزار نفر است این هم بر اساس درجه بندی مدارس است. اگر اینها را بازنگری کنیم می توانیم منابع مالی کافی یا همین منابعی که موجود است را با مدیریت بهتری انجام دهیم و این نیاز به همکاری وزارت آموزش و پرورش و دانشگاه ها دارد که از این ظرفیت علمی که وجود دارد و این با آقای اللهیار است که وجهه علمی ایشان بیشتر از وجهه اجرایی ایشان است و در چند ماهه اخیر بیشتر نمود داشته است مخصوصا بودجه آموزش و پرورش که سیزده درصد رشد داشته در صورتی که بودجه سال گذشته  دولت حدود هشت درصد بوده است .

ما می خواهیم بودجه آموزش و پرورش را برآورد کنیم. می گوییم نود و هشت درصد پرسنلی است. نیروی پرسنلی را چگونه برآورد کنیم . شصت و هفت درصد نیروی انسانی معلم است می خواهیم معلم را برآورد کنیم باید چه کار کرد؟ جمعیت لازم التعلیم شش تا هفده ساله استان سیستان و بلوچستان چند نفر است؟ چند درصد می خواهید در استان پوشش درسی داشته باشید؟ نود درصد. آیا بچه های سیستان و بلوچستان باید نود درصد سر کلاس بیایند اگر صد در صد باشد آیا پول می خواهد یا آیا نود درصد باشد پول می خواهد؟ بنابراین لینک می کنیم دقیقا سیاست های آموزش را با بودجه ای که تخصیص می دهیم. بعد از این که تعداد دانش آموز را برآورد کردیم می گوییم چند درصد غیر انتفاعی می خواهید این را حذف می کنیم می شود تعداد دانش آموزان دولتی .در شورای عالی آموزش و پرورش جدول دروس چند درصد فیزیک می خواهد چند درصد ریاضی.... بعد به معاون پشتیبانی (آقای اللهیار) می گوییم با این تراکم دانش آموزی چند نفر دانش آموز در کلاس تشکیل بدهیم آیا با بیست نفر یا با هیجده نفری که شورای عالی مصوب کرده یا با سی و پنج نفری که در شهر تهران وجود دارد؟

چگونه می توان قدم به قدم با سیاست های آموزش و پرورش لینک شد و به اعتباراتی که مورد نیاز است رسید. در نهایت جدول دروس ضرب در تعداد کلاس می شود میزان ساعات مورد نیاز به تفکیک رشته تحصیلی و تقسیم بر بیست و چهار می کنیم تعداد معلمان به دست می آید. تعداد معلم در فیزیک یا معلمان دیگر در دروس دیگر در وضعیت موجود را حساب می کنیم حتی در سال آینده یا پنج سال آینده را می شود برآورد کرد چون از سرشماری سال 95 می توان برای پنچ سال آینده تعداد نیروی مورد نیاز را از این طریق به دست آورد. حتی می توانید جدول ساعات دروس را تغییر بدهید.

این جدول مقایسه ساعات دروس آموزش ابتدایی در مدارس هند و مدارس ایران است. ما در ایران بیست و شش زنگ داریم تا کلاس پایه پنجم. ولی آنها چهل و پنج زنگ دارند. ما ده سابجکت داریم آنها شانزده سابجکت دارند. سابجکتهایی که اضافه تر از ما دارند (جنرال نالج) دانش عمومی، موزیک، کامپیوتر سه واحد ، برای این که آی تی حرف اول را در دنیا می زند. در ابتدایی سه زنگ به کامپیوتر اختصاص پیدا می کند. اکتیویتی، مدیال، کارآفرینی ما هیچ کدام از اینها را در پایه ابتدایی نداریم. و جالب است زبان دوم شان را از چهارم ابتدایی شروع می کنند در حالی که ما از اول ابتدایی شروع می کنیم. (آقای علیزاده به ترکیه رفته بود و می گفت) در ترکیه آموزش قرآن را از پایه راهنمایی شروع می کنند. آنها می گویند کسانی که در سن بالا قرآن می خوانند بیشتر به قرآن اعتقاد دارند و به آن عمل می کنند تا آن بچه هایی که از سن پایین شروع به قرآن خواندن می کنند. حتی رئیس دبیر کل شورای عالی که خود شیعه بوده است به او گفته اند چرا این کار را انجام نداده اید؟ گفته است هشت سال بررسی کرده اند و دیده اند این اتفاق افتاده و ما قرآن را از راهنمایی شروع کردیم . آنها در آی تی حرف اول را می زنند. قرآن ما دو واحد است ولی قرآن آنها پنج واحد است.

نکته دیگر این که مدارس غیر انتفاعی برای دوره ابتدایی و راهنمایی و متوسطه به تفکیک استان ها شهریه مصوب دارد. اگر دانش آموزان خصوصی را به بخش دولتی واگذار کنند چقدر هزینه برمی دارد؟

الآن بودجه آموزش و پرورش ما سی و سه هزار و نهصد میلیارد تومان برای یازده میلیون و چهار صد هزار نفر دانش آموز یا دوازده میلیون دانش آموز دولتی است. اگر این هزینه را در بخش خصوصی بر مصوب دوازده میلیون دانش آموز بدهیم چقدر هزینه می برد؟ بیست و چهار هزار و هفتصد میلیون تومان یعنی این اتفاقی است که می افتد. آن سناریوی اول بودجه عمومی دولت، برای کهکیلویه و بویراحمد یک میلیون شهریه مصوب غیر انتفاعی داریم در صورتی که دولت چهار میلیون و ششصد هزار تومان برای یک دانش آموز هزینه می کند. برای خراسان جنوبی حدود سه میلیون و نهصد هزار تومان یا چهار میلیون تومان هزینه می کند و یک میلیون و دویست هزار تومان برای شهریه در نظر گرفته اند. فقط در شهر تهران است که دولتی آن بیشتر از غیر انتفاعی آن می صرفد. یعنی دولتی برای ما می صرفد. چون تراکم بالاست.

نکته جالب این که در کهکیلویه و بویراحمد چهار برابر هزینه بخش خصوصی برای دولت قیمت تمام شده دانش آموز است و به طور متوسط یک و چهار دهم برابر بخش خصوصی ما هزینه می کند. یعنی دولت سی و سه هزار میلیار تومان می دهد در صورتی که بیست و چهار هزار و هفتصد میلیارد تومان است.  برآورد منابع مالی  در خصوص بخش های مختلف بر اساس روش مشاهده محور است که چقدر منابع را در کجا باید هزینه کنیم و آن بحث کارآیی را باید داشته باشیم یعنی بازنگری و اصلاح مواد درسی ساعات هفتگی. الآن در یک عصری هستیم که دانش آموز یا حتی کودک پنج ساله با لپ تاب و فن آوری روز کار می کند در صورتی که ما هنوز در مواد درسی مان کامپیوتر نداریم. در کلاس ششم دو سال است  که یک واحد، کار و فن آوری گذاشته ایم.

ایجاد ارتباط بین تخصیص اعتبارات و شاخص های عملکردی ، تلاش در جهت افزایش سهم بودجه آموزش و پرورش که امسال هم تقریبا رشد بودجه خوبی داریم. بازنگری و اصلاح نُرم های به کار گیری نیروی انسانی، بازنگری و اصلاح قوانین و مقررات مدارس و طراحی مدل ارتباطی بین زیر نظام تامین و تخصیص منابع مالی و سند تحول بنیادین آموزش و پرورش.

ویرایش و پیاده سازی : زهرا قاسم پور دیزجی

پایان گزارش/