اسپینوزا (77-1632) دانشمند و فیلسوف و نظریه پرداز بزرگی است که به رغم معروفیتش در فلسفه و مباحث مربوط به اندیشه و کلام در اجتماعیات، سیاست، اخلاق و ماوراءالطبیعه ید بیضایی داشته و سیر و سلوک و پرواز معنوی و ایمانی خاص خود را داشته است. هر چند به قول "برتراندراسل" در تاریخ فلسفه غرب مومنین قشری او را به خدا ناشناسی متهم می کردند! با آن که سراسر فلسفه اش را اندیشه خدا فرا گرفته است. متاسفانه علاوه بر عوام برخی فیلسوفان نیز پیرامون او به بیراهه رفته و بایکوتش نمودند.
راسل، او را شریف ترین و دوست داشتنی ترین فلاسفه بزرگ دانسته است. زندگی اسپینوزا بسیار ساده بود. خانواده اش برای فرار از چنگ محکمه تفتیش عقاید از اسپانیا شاید از پرتقال به هلند آمده بودند. خود او با دانش های یهودی تعلیم و تربیت یافت، اما مومن باقی ماندن خود را غیر ممکن دید. به او پیشنهاد کردند سالی هزار فلورین بگیرد و شک و تردید (عقاید نوین و انقلابی و متجددانه و در عین حال خالص خود) را پنهان بدارد چون نپذیرفت قصد جانش را کردند. نفرین و شماتت و لعنت بود که نثار اسپینوزا نمودند.
گفته شده وی نخست در آمستردام و سپس در لاهه به آرامی زندگی کرد و نان خود را با صیقل دادن شیشه عدسی در می آورد. مایحتاجش مختصر و ساده بود. در سراسر عمرش بی اعتنایی عجیبی به پول نشان داد. تنی چند که او را می شناختند، حتی اگر با اصول او مخالف بودند دوستش می داشتند.
دولت هلند با آزادمنشی معمول خود عقاید او را در موضوعات حکمت الهی تحمل می کرد. گر چه یک بار از لحاظ سیاسی در وضع خطرناکی قرار گرفت. چنین اندیشمندی بزرگ و پرآوازه و تاثیرگذار و بسیار اخلاقی و عرفانی در چهل و چهار سالگی از بیماری سل مظلومانه و غریبانه جوان مرگ شد.
کتاب مهم او "اخلاق" پس از مرگش انتشار یافت. "رساله در باب سیاست و دین" نیز دیگر اثر مهم اوست. انتقاد او به کتاب مقدس و تحریفات آن و موضوعاتی که مغایر با آزاد اندیشی و اصول انسانی و الهیات ناب بود خشم گروهی منجمله کلیسا را برانگیخت. دین دولتی و دیکته های آمرانه کلیسا و متولیان دروغین دین و مذهب او را آزار می داد. در انتقاد از کتاب مقدس، خصوصا در منسوب کردن کتب مختلف "عهد عتیق" به زمان های بسیار دور از آن چه در اخبار و احادیث آمده است، اسپینوزا، پاره ای عقاید جدید را بشارت می دهد.
در سراسر این کتاب اسپینوزا نشان می دهد که متون مقدس را می توان به نحوی تفسیر کرد که با الهیات آزاد اندیشانه سازش داشته باشد. اسپینوزا، خطای حاکم را برنمی تافت و خطا را سرپیچیدن از قانون می دانست. از منظر اسپینوزا، خشونت و زور و طغیان و بی نظمی مطرود بود. بر خلاف هابز با این نظر موافق نبود که اتباع باید همه حقوق خود را فدای حاکم سازند. برای آزادی عقیده اهمیت و احترام قائل بود. اگر امر فی ما بین دولت و کلیسا دائر می شد، جانب دولت را می گرفت.
اسپینوزا اگر چه به علوم بی علاقه نبود و حتی رساله ای هم درباره قوس و قزح نوشته است بیشتر به دیانت و فضیلت توجه داشت. در باب اخلاق به صیانت نفس عقیده داشت و بردگی، اسارت، شهوات و نفسانیات منفی از نظر این فیلسوف و دانشمند، منفور و مطرود بوده است. او می گفت شهوات باعث انحراف خاطر می گردند و تصور عقلانی ما را از کل تیره و تار می سازند. نفرت و ستیزه را ناخوشایند می پنداشت. اسپینوزا نیز مانند سقراط و افلاطون معتقد بود که هر عمل خطائی ناشی از اشتباه فکری است.
کسی که به قدر کافی شرایط حال خود را بفهمد خردمندانه عمل خواهد کرد و حتی در احوالی که ممکن است برای دیگری بدبختی باشد خوشبخت خواهد بود.
این جمله اسپینوزا معروف و ویژه است که " هیچ فضیلتی مقدم بر این سعی که شخص وجود خود را حفظ کند قابل تصور نیست." اما تصور اسپینوزا از آن چه اشخاص خردمند به عنوان خودجویی برمی گزیند با تصور یک خود عالی فرق دارد." عالی ترین خیر روح معرفت به خدا و عالی ترین فضیلت روح شناختن خداست." از نظر او عواطف آن جا که از سر اندیشه ناقص برخیزند شهوات نامیده می شوند.
غور و تفحص در نظریه اخلاقی و عقیدتی اسپینوزا حاکی از آن است که این متفکر بزرگ به توکل، تسلیم محض در برابر خدا و الهیات پاک و ناب، اخلاقیات صلح آور و مهر و عواطف و نیکوکاری اعتقاد راسخ داشت و رضامندی در قاموس ایمانی او در شکل صحیح و منطقی آن، ظهور و بروز داشت.
"شخص خردمند تا آن جا که خردمند در نظر گرفته می شود، دچار اضطراب روحی نمی شود بلکه چون به حکم ضرورتی ابدی بر خود و خدا و اشیاء آگاه است، هرگز نابود نمی شود و همیشه از رضای حقیقی روح برخوردار است."
از نقطه نظر او سیر نهایی جهان، استکمالی و خیر و هدفمند و عالی است. در منطق الهی انسانی اسپینوزا، عشق به خدا باید مقام عمده را در روح اشغال کند.
"نیت جهان بینی اسپینوزا این است که بشر را از چنگال ترس خلاص کند." به نظر می رسد معرفت نفس و الهیات اسپینوزا به علاوه اخلاق مندی او، اوج پرواز و علو و تعالی فلسفه را همان سان که در اشراق اسلامی و شوق و شعف و عرفان موحدان و پاک اندیشان جهان و غایتمندی هستی وجود دارد را به نمایش می گذارد.
اسپینوزا سخت معتقد بود که "روح بشر معرفت کافی بر ذات لایزال و نامتناهی الهی دارد."
به نظر نگارنده در باب تلفیق و تالیف مباحث نظری و عملی و فلسفه کلام و اعتقادات و اخلاقیات و مفاهیم و پارادایم های پیشینی و پسینی و علم و دین و به نوعی برداشتن مرزها و افتراقات کاری که آقای اسپینوزا انجام داد شبیه همان کاری است که کانت انجام داده و به ثمر رساند و به رغم برخی انتقادات و بی مهری ها از ناحیه بنگاه های خاص و عام نسبت به اسپینوزا، این مرد بزرگ و آثارش شایان توجه و تحسین می باشد.
این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
نظرات بینندگان
قابل توجه مردم ودولتیان (حاکمان)ما
مثل استاد طاهری عارف بزرگ که با طوطئه زورگویان وظالمان سالهست که زندانی است
همانند کاری که با عرفا کردند ...
جرمش ان بود که اسرار هویدا می کرد