جهت بررسي لايحه بودجه 1399 به گفت و گوي مجازي ذيل مي پردازيم .
قبل از هر چيز براي درک بهتر مطالب چند اصطلاح به کار رفته در بودجه را تعريف نموده ، نگاه کلي به لايحه بودجه 99 داشته و نيم نگاهي هم به جدول شماره هفت ِ ماده واحده اين لايحه در بخش آموزش و پرورش مي اندازيم .
اميداست تا تحليلگران اقتصادي و اساتيد فن به بخش آموزش و پرورش در لايحه بودجه 99 بپردازند و خطاهاي نگارنده را اصلاح نمايند .
پرسش کننده :
اصطلاح اجزاي تشکيل دهنده ي بودجه را تعريف کنيد .
پاسخ دهنده : ( 1 )
در تار نماي ايران بودجه ( 1 ) اصطلاحات ذيل تعريف مي شود .
بودجه عمومی
بودجه سالیانه به طور کلی از دو بخش تشکیل میشود. بودجه عمومی و بودجه شرکت‌ها. سر و کار ما عجالتا با بودجه عمومی است و کاری به کار بودجه شرکت‌ها و بانکها نداریم. بودجه عمومی در واقع حساب دخل (مالیات، نفت و…) و خرج دولت و دستگاه‌های دولتی و ادارات (دستمزد کارمندان، هزینه‌های روزمره و هزینه‌های عمرانی و...) است .
بودجه شرکت‌ها
بودجه شرکت‌ها مربوط به حساب دخل و خرج شرکت‌های دولتی و بانکها است که حساب دخل و خرج داخلی آنها را نشان می‌دهد. بودجه شرکت‌ها هر سال در یک پیوست مفصل جداگانه به چاپ می‌رسند و همراه با لایحه بودجه به مجلس داده میشوند. مجلس بودجه شرکت‌ها را بررسی نمی‌کند. بودجه شرکت‌ها فعلا در محاسبات «ایران بودجه» هم حساب نشده است. قسمت بزرگ بودجه شرکت‌ها از طریق منابع درآمدی خود آنها تامین میشود. مالیات شرکت‌ها و مازاد درآمد موسسات سودده به حساب خزانه واریز شده و جزو منابع درآمدی دولت در بودجه عمومی به حساب می‌آیند. کسری شرکت‌های زیان‌ده هم از محل اعتبارات بودجه عمومی تامین میشود .
واگذاری دارایی‌های مالی (منابع مالی)
این اصطلاح در «ایران بودجه» به منابع مالی ترجمه شده است. منابع مالی از طریق صندوق توسعه ملی، فروش اوراق مشارکت، اخذ وام‌های داخلی و خارجی تامین میشوند. به تعبیری می‌توان آن را مترادف استقراض دولت در نظر گرفت.
درآمدهای اختصاصی
درآمدهای اختصاصی درآمدهایی هستند که همان‌جا مصرف میشوند. مثلا بخشی از درآمد دانشگاه‌ها یا بیمارستان‌ها درآمد اختصاصی است. این درآمد نیز مانند درآمد عمومی اول به حساب خزانه (استانی یا مرکزی) واریز میشود.
تملک دارایی‌های سرمایه‌ای (هزینه‌های عمرانی)
در ادبیات عمومی، بودجه عمرانی مترادف اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای در نظر گرفته میشود. «ایران بودجه» نیز برای درک ساده‌تر این بخش از اعتبارات را به هزینه‌های عمرانی ترجمه کرده است. این بخش از اعتبارات، قاعدتا مربوط به سرمایهگذاری دولت برای توسعه کشور است. این سرمایه‌گذاری‌ها قاعدتا توجیه اقتصادی دارند. تملک دارایی‌های سرمایه‌ای در واقع ساخت فضاهای جدیدی است که در آینده تبدیل به سرمایه‌های ملی میشوند و منابع تازه‌ای برای دولت‌ها فراهم می‌آورند. این موارد می‌تواند شامل سرمایهگذاری برای ساخت راه یا تاسیسات ساختمانی یا سرمایهگذاری در توسعه زیرساخت‌های ارتباطی باشد. با توجه به اینکه طی سال‌ها در ایران توسعه مترادف ساخت‌وسازهای عمرانی بوده، این بخش از بودجه به بودجه عمرانی معروف شده است.
تملک دارایی‌های مالی (اعتبارات مالی)
«ایران بودجه»، اصطلاح تملک دارایی‌های مالی را به اعتبارات مالی ترجمه کرده است. این اعتبارات صرفا برای تسویه بدهی‌های مالی دولت در نظر گرفته شده است. بدهی‌های عمده دولت مربوط به پرداخت سود و اصل پول اوراق مشارکت فروخته شده در سال‌های قبل، تسویه اصل و سود وام‌های داخلی و خارجی و تعهدات مالی سال‌های قبل است. با توجه به نحوه تقسیم‌بندی رسمی بودجه در لایحه دولت، اعتبارات مالی به طور کلی تنها در بخش هزینه‌های متفرقه دسته‌بندی شده‌اند.
پرسش کننده :
خلاصه لايحه بودجه 1399 چيست ؟
پاسخ دهنده: ( 2 )
در ماده واحده و جداول کلان منابع و مصارف بودجه 1399 صفحه 51 جدول شماره يک خلاصه بودجه کل کشور در سال 1399 آمده است .
جدول شماره 1
خلاصه بودجه کل کشور در سال 1399
پرسش کننده :
کدام يک از اجزاي منابع ، نقش مهمتري در تامين منابع ِ لايحه بودجه 1399 نقش آفريني مي کنند ؟
پاسخ دهنده :
نمودار شماره 1( نمودار ستوني ) نشان مي دهد که منابع شرکت هاي دولتي ، موسسات انتفاعي وابسته به دولت و بانکها نقش اول و بخش درآمدها مقام دوم را در اجزاي بوجه دارند .
نمودار شماره 1
( نمودارستوني ) بزرگي اعداد هريک از اجزاي بودجه را مشخص مي کند دولت باید قادر باشد تا حداقل روزانه یک میلیون بشکه نفت در روز بفروشد.برآورد دولت از میزان درآمدهای نفتی در ظاهر نسبت به نسخه اصلاحی بودجه ۹۸، در حدود ۹ هزار میلیارد تومان کمتر بوده است. علت اصلی هم این است که سهم صندوق، به‌طور کامل از فصل درآمدهای نفتی خارج شده است.
پرسش کننده :
درصد هر يک از اجزاي منابع لايحه بودجه 1399 چقدر است ؟
پاسخ دهنده :
نمودار شماره 2 ( نمودار دايره اي ) در صد هريک از اجزاء را نمايان مي کند ،70 درصد منابع به شرکت هاي دولتي ، موسسات انتفاعي وابسته به دولت و بانکها تعلق دارد .
نمودار شماره 2
(نمودار دايره اي ) در صد هر يک از اجزاي منابع در لايحه بودجه 1399 را نمايان مي سازد ( به جز عدد منفي )
پرسش کننده :
اجزاي منابع لايحه بودجه 1399 نسبت به قانون بودجه 1398 چه رشدي داشته است ؟
پاسخ دهنده : ( 3 )
روزنامه دنياي اقتصاد دوشنبه 18 آذر 98 شماره 4772 غلظت نفت در بودجه 99 در رابطه با درصد افزايش کل بودجه و اجزاي آن جدول ذيل را ارائه کرده است .
جدول شماره 2
مقايسه لايحه بودجه 99 با قانون بودجه 98
پرسش کننده :
کدام يک از اجزاي منابع بودجه ياد شده در جدول فوق ، به عنوان بودجه از آن ياد مي شود ؟
پاسخ دهنده : ( 3 با اندکي تغييرات براي فهم آسان تر موضوع )
آنچه در اصطلاح به‌عنوان بودجه از آن یاد میشود، همان منابع بودجه عمومی دولت ( جمع در آمدها ، واگذاري دارايي هاي سرمايه اي و واگذاري دارايي هاي مالي يا جمع سه رديف اول جدول شماره يک مي باشد . يعني 484 و نيم هزار ميليارد تومان مي باشد که فقط 23 درصد کل منابع لايحه بودجه 99 مي باشد ! )
درآمدهاي اختصاصی دولت ( رديف چهارم جدول شماره 1 به مبلغ 79 و دو دهم هزار ميليارد تومان که 4 درصد منابع بودجه کل را در برمي گيرد ) در اختیار دستگاه ایجاد‌کننده است. از این رو، آنچه در حوزه ابتکار عمل دولت است، منابع بودجه عمومی دولت همان 23 درصد از کل بودجه مي باشد .
پرسش کننده :
در رسانه ها از جمله در تار نماي وزين " صداي معلم " ( اينجا ) قبل از ارائه لايحه بودجه 1399 از کسري بودجه سخن به ميان آمده بود ؛ ولي در جدول شماره 1 منابع با مصارف برابر است و نشاني از کسري بودجه نمايان نيست .
پاسخ دهنده : ( 3 با اندکي تغييرات براي فهم آسان تر موضوع )
در بودجه نويسي هميشه منابع با مصارف برابر مي شود ! مهم عملياتي کردن بودجه يا اجراي بودجه است !
مثلأ در " غلظت نفت در بودجه 99؟ " دنياي اقتصاد ( منبع 3 ) آمده است :
دولت قانون بودجه امسال ( سال 98 ) را در مرداد ماه با اصلاحات اساسی روبه‌رو کرد. طوری که سقف منابع عمومی با ۹۸ هزار میلیارد تومان عقبگرد مواجه شد. در واقع، دولت به این نتیجه رسید که برآورد منابع عمومی دولت ، معادل ۹۸ هزار میلیارد تومان با خوش‌بینی همراه بوده و باید ارقام بودجه اصلاح شوند. با این حال با وجود اینکه شرایط تحریمی همچنان بر اقتصاد ایران حادث است، لایحه بودجه ۹۹با ۸ درصد افزایش نسبت به قانون بودجه اولیه امسال بسته شده است. در حالی‌که دولت در نسخه اصلاحی بودجه ۹۸، به این نتیجه رسیده بود که رقم تحقق یافته منابع عمومی در سال جاری، از حدود ۳۸۶ هزار میلیارد تومان فراتر نخواهد رفت. در نتیجه، دولت نسبت به آخرین برآورد، انبساط ۲۵ درصدی را برای بودجه عمومی دولت در نظر گرفته است .
پرسش کننده :
نشانه هاي کسري بودجه کدام است ؟
بيشترين اتکاي دولت به چه درآمدهايي است ؟
پاسخ دهنده :
لایحه بودجه ۹۹ چگونه تراز شده است؟
منابع عمومی دولت رديف چهارم جدول شمار 1 ( مجموع سه رديف اول جدول شماره 1 که 484و نيم هزار ميليارد تومان مي باشد ) مجموعا شامل درآمدها، واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای و واگذاری دارایی‌های مالی است .
بیش از نیمی ( 261 هزار ميليارد تومان از 484 و نيم هزار ميليارد تومان ) از منابع عمومی دولت ، متکی بر درآمدهای دولت است. در حقیقت دولت پیش‌بینی کرده تا نزدیک به ۵۴ درصد از کل منابع و در حدود ۲۶۱ هزار میلیارد تومان را از مجموع درآمدهای مالیاتی، درآمدهای حاصل از مالکیت دولت، درآمدهای حاصل از فروش کالا و خدمات، درآمدهای حاصل از جرایم و خسارات و درآمدهای متفرقه به‌دست آورد. این عدد در قیاس با قانون بودجه ۹۸ در حدود ۹ درصد رشد کرده است. البته عدد بودجه ۹۸، در نسخه اصلاحی از ۲۳۹ هزار میلیارد تومان به ۱۹۶ هزار میلیارد تومان تقلیل یافته بود. اما با این حال، دولت در توان اقتصاد ایران می‌بیند که بتواند رقمی بالاتر از قانون قبلی درآمد کسب کند.
بیشترین اتکای دولت به درآمدهای مالیاتی است.چرا که بارزترین رشد نسبت به قانون بودجه ۹۸، در درآمدهای مالیاتی (و گمرکی) دیده میشود. درآمدهای مالیاتی در قانون بودجه ۹۸، معادل ۵/ ۱۷۲ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده بود که در لایحه سال آتی به ۱۹۵ هزار میلیارد تومان خواهد رسید. در این بین، سهم درآمدهای گمرکی ۸/ ۲۰ هزار میلیارد تومان است که نسبت به سال جاری، ۳۸ درصد افت را نشان می‌دهد. اما در آن‌سو، در خالص درآمدهای مالیاتی (که توسط سازمان امور مالیاتی وصول میشود) یک رشد ۲۶ درصدی دیده شده است. در سایر اقلام درآمدی، میزان رشد بسیار کمتر و در برخی اقلام مانند «درآمدهای حاصل از جرایم و خسارات» و «درآمدهای متفرقه» افت درآمد نسبت به بودجه ۹۸ پیش‌بینی شده است. می‌توان گفت در سال آتی، تمرکز درآمدزایی دولت حول درآمدهای مالیاتی می‌چرخد.
در بودجه سال ۹۸، سهم ۵/ ۶۵ درصدی دولت از درآمدهای نفتی، ذیل واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای آمده بود اما امسال دولت رویه را تغییر داد و تنها سهم ۵/ ۴۹ درصدی قانونی خود را در این فصل آورد و ۱۶ درصد از سهم صندوق که به دولت تعلق می‌گیرد را به‌عنوان استقراض از صندوق توسعه ملی در فصلی دیگر آورد. این تغییر رویه که بدون توضیح بوده، باعث میشود تا در ابتدا این تصور ایجاد شود که سهم درآمدهای نفتی در بودجه بسیار کاهش یافته است، در حالی‌که چنین فرضیه‌ای غلط است.در حقیقت ۲/ ۴۸ هزار میلیارد تومانی که در بودجه دولت به‌عنوان منبع نفتی ذکر شده، سهم ۵/ ۴۹ درصدی دولت را شامل میشود.
دولت باید قادر باشد تا حداقل روزانه یک میلیون بشکه نفت در روز بفروشد.برآورد دولت از میزان درآمدهای نفتی در ظاهر نسبت به نسخه اصلاحی بودجه ۹۸، در حدود ۹ هزار میلیارد تومان کمتر بوده است. علت اصلی هم این است که سهم صندوق، به‌طور کامل از فصل درآمدهای نفتی خارج شده است.
تغییر بزرگ:
بیشترین تغییر در کل اقلام بودجه متعلق به «منابع حاصل از فروش و واگذاری اموال منقول و غیرمنقول» است. این قلم که در قانون بودجه سال 98 معادل 4/ 4 هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده بود، در لایحه بودجه سال 99 تا 11 برابر افزایش یافته است. دولت در نظر گرفته تا 5/ 49 هزار میلیارد تومان از این محل منابع به دست آورد.
دولت از مجموع واگذاری دارایی‌های مالی به میزان 7/ 124 هزار میلیارد تومان حساب باز کرده است. دو سوم از منابع این فصل، از فروش و واگذاری انواع اوراق مالی و اسلامی به دست می‌آید که معادل 80 هزار میلیارد تومان بوده است. البته طبق برنامه ششم توسعه سقف مجاز دولت برای انتشار اوراق معادل 50 هزار میلیارد تومان بوده که لایحه بودجه 99، از این سقف به میزان 30 هزار میلیارد تومان سبقت گرفته است.
بخش مهم فصل دارایی‌های مالی، متعلق به صندوق توسعه ملی است. دولت میزان مجاز استفاده از منابع صندوق (16 درصد) را برخلاف رسم سال‌های قبل، ذیل فصل واگذاری دارایی‌های مالی گنجانده و معادل 2/ 30 هزار میلیارد تومان قرار داده است. با توجه به اینکه کل درآمدهای نفتی معادل 2/ 22 میلیارد دلار بوده، سهم 16 درصدی صندوق که به دولت تعلق گرفته، برابر با 5/ 3 میلیارد دلار میشود. در نتیجه دولت برای تبدیل منابع صندوق در منابع مالی، نرخ 8500 تومان را ملاک قرار داده است. از این رو، در واقعیت درآمدهای نفتی دولت معادل 4/ 78 هزار میلیارد تومان میشود. درآمدهای دلاری نفتی هم که در اختیار دولت قرار می‌گیرد برابر با 5/ 14 میلیارد دلار و نرخ ارز میانگین بودجه در حدود ۵۳۰۰ تا ۵۴۰۰ تومان است. با این اوصاف، اگر در سال آینده روزی ۱۰۰ هزار بشکه نفت در روز کمتر فروش برود، در کل سال ۸/ ۱ میلیارد دلار کسری برای کشور و ۲/ ۱ میلیارد دلار از منابع عمومی دولت با کسری مواجه میشود که حداقل معادل ۳/ ۶ هزار میلیارد تومان است.
علاوه بر اینها در فصل واگذاری دارایی‌های مالی، رشد قابل‌توجهی در بند «منابع حاصل از واگذاری شرکت‌های دولتی» دیده میشود. این مورد که در قانون بودجه ۹۸ تقریبا ۶/ ۴ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده بود، در لایحه بودجه ۹۹ به ۴/ ۱۱ هزار میلیارد تومان جهش کرد، یعنی ۸/ ۱۴۷ درصد رشد. این عدد رویکرد دولت در زمینه واگذاری و خصوصی‌سازی شرکت‌های دولتی در سال آینده را می‌تواند نمایان کند.
پرسش کننده :
توجه به منابع ناشی از افزایش قیمت انرژی و افزایش پایه مالیاتی يا برداشت از حساب ذخیره ارزی و برداشت از منابع صندوق توسعه ملی؛ کدام پيشنهاد مي شود ؟
پاسخ دهنده : ( 4 )
شنیده‌ها حاکی از آن است که فروش نفت ایران به پایین‌ترین حد تمام دوران‌ها رسیده است. چندی پیش معاون امور اقتصادی و هماهنگی سازمان برنامه و بودجه با در نظر گرفتن امکان صادرات روزانه ۳۰۰ هزار بشکه نفت خام، کسری بودجه امسال را حدود ۱۵۰ هزار میلیارد تومان تخمین زده بود. این در حالی است که برآوردها نشان می‌دهد اگر دولت نتواند روزی ۹۵۰ هزار بشکه نفت بفروشد، قادر به اداره امور جاری کشور نخواهد بود.
به همین دلیل دولت این مشکل را در شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا مطرح کرده و برای استفاده از چهار ابزار برای جبران کسری بودجه اجازه گرفته است که شامل فروش دارایی، فروش اوراق، برداشت از حساب ذخیره ارزی و برداشت از منابع صندوق توسعه ملی میشود.
اقتصاددانان می‌گویند دو شیوه اخیر، قطعاً می‌تواند تورم را تشدید کند. ضمن اینکه اگر دولت از چهار روش مورد اشاره بیشترین بهره را ببرد، تنها می‌تواند ۷۶ هزار میلیارد تومان از کسری‌های خود را جبران کند.
بنابراین باید بپذیریم که دولت چاره‌ای جز استفاده از منابع ناشی از افزایش قیمت انرژی و افزایش پایه مالیاتی نداشته و ندارد. چون اگر چنین سیاستی در پیش گرفته نشود، ممکن است دولت به روش‌هایی رو آورد که پایه پولی را تحت تاثیر قرار داده و اقتصاد ایران را مثل اقتصاد ونزوئلا درگیر ابرتورم کند.
داستان ونزوئلا و ایران با وجود شباهت‌هایی که با هم دارند، هنوز با هم متفاوت هستند. ولی، آن چنان که بزرگان گفته‌اند، اگر از اشتباهات دیگران درس نگیریم، محکوم به تکرار آنها هستیم.
پس بیایید روش خطرناک و بسیار پرهزینه‌ای که می‌تواند اقتصادمان را ونزوئلایی کند کنار بگذاریم و درباره گزینه‌های دیگر فقط کمی بهتر صحبت کنیم.
من یک راه بیشتر سراغ ندارم؛ اینکه بهتر است خودمان را برای یک دوره ریاضت اقتصادی آماده کنیم.اگر شما راه بهتری سراغ ندارید، پس بیایید با هم به یونان سلام بگوییم.
پرسش کننده :
آيا در شرايط اقتصادي کنوني (رکود اقتصادي ) افزايش ماليات ها صحيح مي باشد ؟
پاسخ دهنده :
اولأ نويسنده اين يادداشت بهتر مي تواند از نظريه خود دفاع کند .
ثانيأ افزايش درآمدهاي مالياتي لزومأ به معني دريافت ماليات بيشتر از ماليات دهندگان کنوني نمي باشد ! ( جلوگيري از فرار مالياتي افراد يا موسسات و.. که تا کنون ماليات نداده اند .)
ثالثأ تکيه به درآمدهاي مالياتي انتخاب بين بد و بدتر است .
رابعأ توضيحات بيشتر در اين مورد ، ما را از موضوع بررسي لايحه بودجه 1399 دور مي کند .
پرسش کننده :
در لايحه بودجه 1399 ، بودجه آموزش و پرورش چند درصد رشد داشته است ؟
گفت و گو ادامه دارد.
منابع :
( 1 ) تارنماي ايران بودجه
( 2 ) ماده واحده و جداول کلان منابع و مصارف بودجه 1399 1399
( 3 ) روزنامه دنياي اقتصاد دوشنبه 18 آذر 98 شماره 4772 " غلظت نفت در بودجه 99؟ "
( 4 ) پرويز گيلاني
چرا يونانيزه شدن اقتصاد ايران بهتر از از ونزوئلايي شدن آن است ؟
نظرات بینندگان
تایید شد و وزیر بسیار خرسند است!!!
عیدی آخر سال یک میلیون و دویست هزار تومان.
البته اگر دولت نیازمند صرفه جویی از پاداش
کارمندان نگردد.
ژاپن آزاد شد.
خوش به حال دولت ، وای به حال ملت!!
چون بی نصیبی از آن ماست و ناله ندارم ندارم
از آن دولت.
کسی هست که بگوید این همه ثروت کجاست؟
در این مملکت ثروت هست ولی وقتی صحبت از فرهنگیان ومعوقاتشان به میان می اید پولها ناپدید میشوند و تحریم ها بهانه میشود که بازهم معوقات به تعویق بیفتد
استاد بزرگوار جناب آقای ناشناس سپاس بیکران از حضرتعالی که با حقیر به دیالوگ نشسته اید .
تحریم های نا عادلانه به مردم ایران فشار مضاعف وارد می کند !
از شما استاد گرانقدر تقاضا دارم قسمت های بعدی این گفتگو را مطالعه فرمائید .
با تقدیم شایسته ترین احترامات ارادتمند شما شهسوارزاده
باز هم منتظر چرتکه انداختن شما هستیم
کار از پای بست جنبان است
استاد بزرگوار جناب زنبور آخر الزمان
سپاس بیکران از محبت شما که با حقیر به دیالوگ نشسته اید.
با شما کاملا موافق هستم ، خانه از پای بست ... است !
حقیر در حد بضاعت بسیار بسیار اندام تلاش می کنم ضرورت ایجاد عزم ملی برای اصلاح ساختار آموزش و پرورش گوشزد کنم .
امید است قلم شما ، در جهت تشدید این ضرورت باشد ! نه خدای نخواسته ...
با تقدیم شایسته ترین احترامات ارادتمند شما شهسوارزاده