پنجم فروردین ۱۴۰۱ مصادف با آسمانی شدن دکتر رضا براهنی تبریزی در کانادا بود. راقم سطور در موقعیتی نیست که آفرینش های ادبی براهنی را نقد نماید و مهم تر اینکه قرار نیست از براهنی بت سازی شده و یا خدمات هفتاد ساله ادبی وی را همچون صدا و سیما نادیده گرفته و سانسور نماییم.
دو دستگی عجیب فعلی در موضع گیری نسبت به براهنی نشان دهنده تاثیر عمیق و سایه سنگین براهنی بر ادبیات معاصر است.
شواهد حاکیست که براهنی پایه گذار نقد نوین ادبی در ایران و یکی از چالشی ترین منتقدین ادبی معاصر می باشد. دامنه ارتعاش و میدان قضاوت در خصوصی چیستی، کیستی و آفرینش های ادبی براهنی بسیار متضاد و گاها تنگ نظرانه و خلاصه از عرش تا فرش گسترده می باشد. در حالی که عده ای وی را به دلیل علاقه مندی پایان عمری به زبان مادری، متهم به تجزیه طلبی کرده و عقده های ایرانشهری خود را هویدا می کنند. در نقطه مقابل عده ای از طرفداران براهنی، وی را منتقدی قهار و مقتدر، شاعری وطن پرست و مبارز راه آزادی معرفی می نمایند.
به هر حال براهنی، براهنی است. وی واقعیتی انکار ناپذیر در ادبیات معاصر ماست. ردپای نقدهای آتشین و اشعار متفاوت و بعضا فلسفی وی در قرن ۱۴ برجسته بوده و سایه سنگین تاثیرات وی بر شعر فارسی کاملا مشهود و گاها جریان ساز می باشد.
به عبارت روشن تر نقد ادبی امروز ایران وامدار دکتر براهنی است وی با نظم دادن به آشفتگی سنتی نقد ادبی و انطباق آن با معیارهای جهانی به این مهم دست یازیده است. از طرفی شعر دهه هفتاد ما از دل کارگاه‌های خانگی براهنی در پاسداران تهران بیرون زده است.
گزارش براهنی در نامه به « نسل بی سن فردا » در واقع بیان مانیفست و عملکرد شعر فارسی از نیما تا دهه هفتاد بوده و به نوعی تغییر پارادایم ادبی است.
تشخیص، معرفی و برجسته کردن پنج شاعر نوگرا (نیما، فروغ فرخزاد، شاملو، نادر نادرپور و اخوان ثالث) از شعرای سنتی در دهه چهل حکایت از هوشمندی براهنی و خط دادن به ادبیات نوین معاصر می باشد.
براهنی پایه گذار واقع گرایی انتقادی (نقد جهانی با دغدغه های بومی) و تفکر انتقادی عریان و بی تکلف در ادبیات ماست.
وی اتوریته عجیبی در این راستا داشته و با رجعت شعر از دربار و سلطان به سمت نقد علمی و ادبی (حرکت از سابجکتیو به اوپژکتیو) از عوجاج متدولوژیک ادبیات معاصر کاسته است.
براهنی معتقد است که قرار نیست شعر را تا سطح عوام پایین بیاوریم بلکه مخاطب عام را تربیت و آموزش داده و برای درک شعر امروزین بالا بکشیم. افکار انتقادی و عریان براهنی باعث شد که وی در دوره پهلوی و بعد از انقلاب مدتی زندانی شود.
براهنی می گوید: وقتی موش ها به بزرگی روباه ها هستند برای شاعر شدن کلمه کافی نیست بلکه تجربه دوزخ از انواع آن لازم است.وی مبدع شعر چند صدایی در ادبیات ماست.
از منظری دیگر براهنی تحصیل کرده دکترای زبان انگلیسی در استانبول دهه سی و دارای هوش و فراست بالایی بوده و با ترجمه فعال و خلاقانه عملا ساحت های معرفتی ما را فراختر کرده است.
رضا براهنی در سال ۱۳۵۶ جایزه بهترین روزنامه نگار حقوق انسانی را از آن خود کرده و در مقطعی به عنوان نامزد جایزه نوبل طرح گردید.
نگاهی به آثار براهنی
اشعار:
آهوان باغ
جنگل و شهر
شبی از نیمروز
مصیبتی زیر آفتاب
گل بر گسترده ماه
ظل الله
نقاب‌ها و بندها
غم‌های بزرگ
بیا کنار پنجره
خطاب به پروانه‌ها و چرا من دیگر شاعر نیمایی نیستم؟
اسماعیل
رمان
آواز کشتگان
رازهای سرزمین من
آزاده خانم و نویسنده‌اش
الیاس در نیویورک
روزگار دوزخی آقای ایاز
چاه به چاه
بعد از عروسی چه گذشت
نقد ادبی:
طلا در مس
قصه‌نویسی
کیمیا و خاک
تاریخ مذکر
در انقلاب ایران
خطاب به پروانه‌ها و چرا من دیگر شاعر نیمایی نیستم؟
گزارش به نسل بی سن فردا (سخنرانی‌ها و مصاحبه‌ها)
مروری بر آثار و اندیشه ها
از نگاه براهنی آنچه که شعر امروز بدان نیاز دارد تحولی است در قالب فرم ، چرا که از نگاه او ظرف محتوای اشعار ادبیات پارسی به مرز لب ریز شدن رسیده است و این تنها ظرف فرم است که می تواند محتواهای جدید را در دل خود جای دهد. او حتی در شرح این مسئله در کتاب ” خطاب به پروانه‌ها و چرا من دیگر شاعر نیمایی نیستم ” می گوید : “حرکت از شعر تک وزنی است به سوی اوزان مرکب و ترکیبی و شعر چند صدایی با نتی که ذهن خواننده شعر باید برای شعر بیاید به صورتی که شعر موضوع اصلی خود یعنی زبان و زبانیت خود را به رخ بکشد.
رضا براهنی شاید از معدود کسانی باشد که عشق را از نگاه اول شخص می بیند ، اما تنها کسی است که عشق را از نگاه اول شخص در اشعارش تجربه می کند. این ویژگی منحصر بفرد اوست.
دکتر براهنی هیچ گاه از رسالتی که بر دوش خود می دید فرو گذار نکرد و همیشه قلم خود را به صادقانه ترین شیوه ممکن نسبت به تفکرات خویش بر روی صفحه ی کاغذ جاری کرده است.
جهان ما
به دو چیز زنده است
اولی شاعر
و دومی شاعر
و شما هر دو را کشته‌اید
اول: خسرو گلسرخی را
دوم: خسرو گلسرخی را
(ظل‌الله/ رضا براهنی/ 1354)
این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
صدای معلم، صدای شما
با ارائه نظرات، فرهنگ گفت‌وگو و تفکر نقادی را نهادینه کنیم.