گفت و گو با رئیس مرکز سنجش وزارت آموزش و پرورش

*جناب عالی قبل از امتحانات دی ماه گفته بودید که اختیار برگزاری امتحانات داخلی مدرسه با مدیر آن واحد آموزشی است و مدیر مدرسه می تواند در این زمینه تصمیم گیری کند .

متاسفانه این اختیارات پر رنگ نیست و از سوی مسئولان بالا دیده نمی شود .

بر این اساس ، مدیران باید برنامه امتحانات داخلی مدرسه را تنظیم نموده و برای تائید باید آن را به اداره متبوع ارسال می نمودند .

در صورت تائید، قابل ارائه و یا اعلام به دانش آموزان بود .

نظر شما در مورد این وضعیت چیست ؟

- وقتی امتحانات یک بازه زمانی برای آن اعلام می شود ( مثلا دی ماه ) با توجه به اصل تفویض اختیار و عدم تمرکز و بحث مدرسه محوری و بهبود مدیریت آموزشگاهی که از سیاست های اصلی وزارت آموزش و پرورش است نیازی به این مراحل نیست .

مدیران در آن بازه زمانی و بر اساس اختیارات خودشان تاریخ امتحانات را مشخص می کنند .

*پس این کاری که در برخی مناطق آموزشی انجام شده است با سیاست های وزارتخانه هم سویی ندارد ؟

- بله . در تضاد است و ما باید به تدریج اختیارات مدیران را افزایش دهیم و باز هم تاکید می کنم این گونه رفتارها سلیقه ای است و با سیاست های وزارتخانه هماهنگی و تطابق ندارد .

*پس مدیران مدارس الزامی برای تائید برنامه داخلی امتحانات از سوی اداره متبوع ندارند ؟

- دقیقا همین گونه است .

* آقای دکتر عمادی ، چند مطلب در سخن معلم در مورد فعالیت موسسات تجاری – آموزشی منتشر شد .

در نشستی که هم قبلا با شما داشتیم ( 1 ) ، جناب عالی از رشد قارچ گونه این موسسات انتقاد کردید . این که اهداف این موسسات آموزش و یا خدمت به آن نیست و کارکرد غالب آن ها در مدارس تجاری است .

وزارت آموزش و پرورش و مشخصا مرکز سنجش دقیقا و پس از آن نشست چه اقداماتی را برای سامان دهی و محدود سازی این گونه موسسات انجام داده اند ؟

- یک کاری در سازمان مدارس غیردولتی انجام می شود و آن تعیین صلاحیت این گونه موسسات است .

موسسات باید از آن حوزه معاونت و سازمان مدارس غیردولتی تائید صلاحیت بگیرند .

تعداد این موسسات که در سال 1390 تائید صلاحیت شدند حدود 12 موسسه است .

این موسسات تائید صلاحیت شده اگر بخواهند فعالیت کنند در استان ها نمایندگی دارند و با آموزش و پرورش تعامل می کنند .

اگر بخواهند به صورت آزاد فعالیت انجام دهند  که مشکلی نیست اما اگر بخواهند از فضای مدرسه استفاده کنند و دانش آموزان بخواهند در مدرسه در آزمون آن ها شرکت کنند آن منطقه آموزشی باید این درخواست را به مرکز سنجش ارسال کند و ما در مورد وضعیت و تطبیق با ضوابط بررسی می کنیم .

ما براساس شیوه نامه برگزاری آزمون ها که آن را طبقه بندی کرده ایم و یک سری آن هایی هستند که موسسات بخش خصوصی انجام می دهند .

آموزش و پرورش اجازه داده است که مدارس با این موسسات کار کنند اما وحدت رویه باید رعایت شود و ضوابط قانونی هم مورد نظر قرار گیرد  .

پس شکل کار این گونه است که اول موسسه باید تائید صلاحیت شود و در ثانی مجوز سنجش به ادارات کل استان داده شود که آن ها مجاز به فعالیت باشند .

اعتقاد من این است که اگر این روند درست انجام شود جلوی خیلی از رفتارهای غیرقانونی و مضر به نظام تعلیم و تربیت گرفته می شود .

مشکلی که در برخی از استان ها و از جمله شهر تهران داریم این است که به دلیل تعدد موسسات و نیز آمد و شد زیاد آن ها به مدارس گاهی اوقات از ضوابط عدول می شود .

گاهی اوقات برخی از مدارس با بعضی از موسسات قرار داد می بندند و کاری هم به مرکز سنجش ندارند . ( متاسفانه در شهر تهران عدول از شیوه نامه آزمون ها به تعداد زیاد وجود دارد . )

با مدیر کل تهران هم گفت و گو کردیم و سعی داریم از طریق تعامل با اداره کل آموزش و پرورش تهران نظارت را بیشتر و موثرتر کنیم .

*روند و کارکرد آموزش و پرورش در مدارس به گونه ای شده است که هم آموزش و هم تربیت تقریبا تعطیل است !

در واقع ، مدارس در جوار این موسسات تجاری -  آموزشی – که ذکر شد به محلی برای کاسبی و سودجویی تبدیل شده است .

موسسات چه با مجوز و چه بدون مجوز مدارس را عرصه تاخت و تاز خود قرار داده اند و به عبارت دیگر روح آموزش و فلسفه تعلیم و تربیت در مدارس به خاموشی گراییده است .

مثلا مسئولان  خیلی خوششان می آید که برای ارائه کارنامه و یا عملکرد خود دائما آمار قبولی المپیادی ها را در تربیون های رسمی و حتی غیررسمی به رخ همگان بکشند !

این در حالی است که مدارس ما در بخش " آموزش مهارت های زندگی و اجتماعی " و " ورود به اجتماع " حرفی برای گفتن ندارند .

آیا به نظر شما نیازی به تجدید نظر کلی در زمینه " آزمون محوری " و " امتحان گرایی " در مدارس به شکل مزمنی که در مدارس وجود دارد احساس نمی شود ؟

- همان گونه که قبلا هم عرض کردم راه کار ما همان شیوه نامه قانونی است اما این به آن معنا نیست که هر مدرسه ای برود و با این موسسات قرارداد ببندد ، آزمون برگزار کند و...

زمانی مدرسه ای در فرآیند کار خودش احساس می کند به موسسه ای خارج از فضای مدرسه برای بحث آزمون نیاز به مشاوره دارد ، نتایج را بررسی و تحلیل کند  و...

اما این نباید به رویه ثابتی در کل کشور تبدیل شود که هر مدرسه ای بیاید و آزمون های بی هدف برگزار کند .

این آزمون ها می توانند در راستای فرآیند یاد دهی و یادگیری نباشند .

یک وقت  مدرسه و کلاس مسیر خودش را طی می کند و ما آزمونی را بر آن تحمیل می کنیم .

این وضعیت بد بوده و قابل دفاع نیست !

این که گفته می شود مدارس می توانند از موسسات بخش خصوصی در آزمون استفاده کنند این برای آن است که یک امکانی را برای تعاملات در کنار آموزش رسمی فراهم کنند  و این که اگر مدرسه ای نیاز به کمک و یا مساعدت داشته باشد بداند که از چه کسی و یا بخشی باید کمک بگیرد .

این مطلقا به معنای ترویج آزمون ها در آموزش و پرورش نیست و آزمون ها به تمام مدارس تعمیم داده شود .

صرفا فقط یک مجوز است و به معنای آن نیست که حتما باید این آزمون ها برگزار شود .

البته اگر این فضا بسته شود خیلی معقول به نظر نمی رسد .

مدرسه و معلم باید به گونه ای برنامه ریزی شود که اولا بتواند خودش بحث آموزش را انجام دهد و ارزشیابی کند و محور کار " معلم " باشد .

آزمون های خارج از این فرآیند باید در یک شرایط خاص و با تشخیص های ویژه برگزار شود .

* آقای عمادی درست است . اما اکنون کثرت برگزاری آزمون ها در برخی و شاید بسیاری از مدارس حتی فرصت تفکر و اندیشیدن را از معلم و دانش آموز سلب نموده است و با وجود هشدارهای متعدد با سکوت مسئولان روبه رو می شود !

- ما در دو سه دهه گذشته موضوعی به نام " کنکور " داشته ایم و ظرفیت های دانشگاهی خیلی کم بوده است و مردم نگران تحصیل و آینده فرزندان شان بوده اند .

در سایه این وضعیت ، موسسات توسعه پیدا کردند و برای ورود به دانشگاه رقابت خیلی شدید بود .

اما الان وضعیت تغییر کرده است و حتی در دانشگاه های دولتی ظرفیت و صندلی های خالی داریم .

البته به استثنای برخی رشته های خاص مثل پزشکی ، داروسازی ، دندان پزشکی و برخی رشته های مهندسی عملا تب کنکور به اقتضای ظرفیت دانشگاه ها وضعیت باید پایین آمده باشد اما هنوز فضای روانی آن در جامعه وجود دارد و موسسات هم به این جو روانی دامن می زنند .

این تب کنکور باید تعدیل شود و تحقق آن نیازمند حداقل دو عنصر " زمان " و " فرهنگ سازی " است .

در حال حاضر ظرفیت های دانشگاهی فراوان است و این باید دائما بیان شود و از آن فضای " کنکور محوری " باید برگردیم .

آموزش و پرورش باید به تدریج در " جایگاه " خود مستقر گردد .

بنده به عنوان مسئول مرکز سنجش همه جا این مطلب را بیان کرده ام و خانواده ها نباید چنین دغدغه هایی داشته باشند .

همین امسال و در دانشگاه های دولتی نزدیک به تهران مانند شاهرود و در نوبت روزانه ظرفیت به حد نصاب نرسید !

یعنی در کنکور ظرفیت بیش از شرکت کننده و متقاضی بود .

رویکرد وزارت آموزش و پرورش هم در همین راستاست .

آموزش و پرورش اگر بخواهد حتی دو صفحه از محتوای آموزشی را کم کند با اعتراض دانش آموزان ، اولیاء و... رو به رو می شود .

حجم سنگین محتوای آموزشی برای معلم خسته کننده است ضمن آن که با زمان تدریس و آموزش هم تناسبی ندارد و این به ضرر یک ارزشیابی جامع ، لحاظ کردن نکات تربیتی ، فرآیند یاد دهی و یادگیری ، تعاملات و روابط شاگرد و دانش آموز و.. می باشد .

این ها نیازمند زمان و حوصله است .

*با این وجود ، نظارت در این زمینه ضعیف و فرهنگ سازی آن گونه که لازم است در اولویت نیست .

به نظر می رسد نهادهای نظارتی وزارت آموزش و پرورش به وظایف خود عمل نمی کنند و فرهنگ سازی توسط آن ها ضعیف است و خودشان در برخی مواقع آتش بیار معرکه هستند !

آن فضای روانی که شما فرمودید و به جا هم بود بعضا توسط خود مسئولان دامن زده می شود !

آیا این را قبول دارید ؟

- بله . کاملا قبول دارم !

در سال های گذشته هر چقدر جلوتر آمدیم این " خاص گرایی " و این که دانش آموزان طبقه بندی شوند افزایش یافته است .

در دولت قبلی تعداد مدارس تیزهوشان به شدت افزایش یافت .این که دانش آموزانی تیزهوش نباشند و با قرار دادن آن ها در این مدارس  توقعات خانواده ها  از فرزندان شان را افزایش  می دهیم .

این ها موجب عوارض جبران ناپذیری به لحاظ روحی و روانی خواهد شد .

دولت یازدهم این روند را متوقف کرد .

مبنای آن پوپولیستی بود و این که تعداد زیادی از مردم می خواهند بچه هایشان به تیزهوشان بروند و ما باید برای آن مدرسه درست کنیم !

در حالی که اکثرا هوش متوسطی دارند .

امید که به مرور این وضعیت بهبود پیدا کند .

در حال حاضر در وزارت آموزش و پرورش آن " خاص گرایی " لجام گسیخته، مدیریت و کنترل شده است .

در حوزه " سنجش " هم همان گونه که عرض کردم کنترل هایی در بخش محتوا ، کتاب درسی ، فرآیند های یاد دهی و یادگیری در مدرسه و.. ، در حال انجام شدن است .

نیاز به کار داریم .

در برخی مدارس کتاب های درسی کنار گذاشته شده و جزوات موسسات آموزشی تدریس می شود و این توقع نظام  رسمی و تعلیم و تربیت از دانش آموز توسط موسسات " بارش " می شود .

این یک ضرر بزرگ در نظام آموزشی است .

ما شبانه روز دانش آموز را مشغول خواندن و تمرین دروسی می کنیم که ممکن است به آن علاقه مند نباشد و یا نیازی هم به آن ها نداشته باشد  .

این ها را باید کنترل کرد .

به نظر من در وزارتخانه  افرادی که در بخش ها و در این قضیه  آمدند به این مسائل آگاه هستند .

باید امید داشته باشیم که این فضا قدری بهبود پیدا کند .

* از وقتی که در اختیار سخن معلم قرار دادی سپاسگزاریم .

پایان گزارش /

( 1 ) تشکل های معلمان با رئیس سازمان سنجش وزارت آوزش و پرورش نشست هم اندیشی برگزار کردند .
در ابتدای این جلسه ، مصلحی از انجمن اسلامی معلمان ضمن خیر مقدم به حاضران عنوان نمود که تشکل ها جلسات منظمی را برگزار می کنند و سعی کرده و می کنند تا با مسئولان وزارت آموزش و پرورش نشست هایی را به منظور تعامل داشته باشند .
در اولین جلسه ای که با آقای دکتر فانی داشتیم گفتیم که مجامع بسیاری در وزارت آموزش و پرورش تشکیل می شود و پیشنهاد کردیم که از تشکل ها نیز در جلسات کاری دعوت شود که البته تاکنون معطل مانده است .
یکی از بخش هایی که تاکنون در جایگاه اصلی خود قرار نگرفته است ، بخش " سنجش آموزش و پرورش " است .
به نظر می رسد بخش " اجرا " را به " صف " بسپاریم و وزارتخانه کارهای اجرایی را از دوش خود بردارد و مدیران مناطق و مدارس به اقتضای شرایط خودشان طراح و مجری باشند و آموزش و پرورش فقط منبع قوانین و نظارت و پیگیری باشد و بخش سنجش هم دائما انجام شود و فقط برای دانش آموز نباشد و همه جای آموزش و پرورش سنجش صورت گیرد و نقاط قوت و ضعف را پایش کند .
آموزش و پرورش اصولا نیازی به این بدنه ندارد و در همه جای دنیا نیز چنین ستادی برای آموزش و پرورش وجود ندارد . مهم تر این است که سنجش را نهاینه کنیم .
در سیستم کنونی ، عملکرد مدیران شفاف نیست و عملکرد مدیران ارزیابی نمی شود و متاسفانه انتصابات سیاسی است و شفاف نیست و معلوم نیست که به فرض یک مدیر چه چیزی را تحویل گرفته است و چه چیزی را تحویل داده است ؟
به نظر می رسد که مرکز سنجش باید شاخص هایی برای ارزیابی آموزش و پرورش درهمه سطوح که طراحی کند که مهم ترین آن ، سنجش آموزشی و تربیتی است .»
پس از آن آقای دکتر عمادی ، رئیس مرکز سنجش وزارت آموزش و پرورش گفت : « سال 1384 مدیر آموزش و پرورش خوزستان بودم . وقتی آقای فرشیدی وزیر آموزش و پرورش شد به من گفتند که می خواهند کسی را به جای من منصوب کنند . من در پاسخ گفتم که آیا شما تا به حال مرا دیده اید و آیا از عملکرد من اطلاع دارید و یا این که به خاطر سابقه سیاسی من است ؟
آقای فرشیدی هم در پاسخ گفت : « همین تغییرات ممکن است موجب تشفی خاطر معلمان شود ! »
روز اول که به دعوت آقای دکتر فانی آمدم به ایشان گفتم که این بخش مرکز سنجش پیشرفت تحصیلی بوده است اما ماموریت اصلی این بخش باید سنجش همه مولفه ها باشد . باید ساختار جدید مناسب با ماموریت را پیش بینی کنیم و مرکز مطالعات در آن باید گنجانده شود .
شورایی تشکیل دادیم و ماموریت راهبردی را مورد مطالعه قرار دادیم و این مرکز باید همه جای وزارت آموزش و پرورش را مورد سنجش قرار دهد .
در حال حاضر ، مرکز آمار و فن آوری کار آمار را انجام می دهد . بیش از 60 مورد سامانه آماری در وزارت آموزش و پرورش وجود دارد که 22 مورد آن در مورد دانش آموز است . همان گونه که سامانه آماری داریم باید " سالنامه سنجش " هم داشته باشیم . آمار و داده ها باید معنی دار شود و این داده های آماری باید عملیاتی شوند .
در جامعه ، آموزش و پرورش را از صفر تا صد تجزیه و تحلیل می کنند . هر کس در مورد آموزش و پرورش نظری دارد و این وضعیت نشان می دهد که آموزش و پرورش چیزی از خودش ندارد و ارزیابی واقعی از بخش های مختلف خودش ندارد .
سالنامه سنجش و یا " گزارش ملی آموزش و پرورش " نیاز مبرم ماست . ما نیازمند این گزارش ملی هستیم . آمار باید از روایی برخوردار باشد . مرکز فن آوری و آمار می گوید که هر 10 روز یکبار اطلاعات به روز می شود اما اطمینانی در مورد منشا این داده ها وجود ندارد .
ما باید در یک برش ملی ، عملکرد آموزش و پرورش را در قسمت های مختلف تجزیه و تحلیل کنیم . باید یک نظام گزارش گیری داشته باشیم و سرجمع آن " گزارش ملی سالانه " شود .
ساختار فعلی ناقص است که متناسب با ماموریت آن نیست .ایده ما این است . البته بخش امتحانات هم مهم است . کنکور در حال حذف شدن است . آموزش و پرورش باید ظرف 5 سال سه سال آخر متوسطه را مستند کرده و آن را تحویل سازمان سنجش دهد .
امسال قرار است این سوابق 25 درصد در کنکور تاثیر داشته باشد . قبلا تاثیر آن مثبت بوده است اما امسال قرار است این تاثیر هم منفی باشد و هم مثبت .
در حال حاضر در مقطع ابتدایی و در بخش ارزشیابی ، یک سری واژه ها جانشین عدد شده است ، هر چند تحول خاصی نسبت به قبل رخ نداده است . از سوی دیگر ، در آخر دوره متوسطه ، باید یک سری اعداد عینی تحویل سازمان سنجش دهیم که قابل اندازه گیری باشد و این دو گانگی در مقاطع ، یک نوع تناقض است .
به نظر من ، باید دفتر ارزشیابی در معاونت ابتدایی به مرکز سنجش باید ملحق شود و نباید جداگانه باشد ، همین طور باید اداره کل ارزیابی باید بخشی از این مرکز باشد .
برای تدوین گزارش ملی باید ساختاری جدا ( مستقل ) از آموزش و پرورش داشته باشیم که البته این نقطه ایده آل و مطلوب است و تا آن جا راه زیادی در پیش داریم .
در آموزش و پرورش انواع معاونت ها وجود دارد که بعضا چیز زیادی است اما سنجش باید یک معاونت باشد که کل سیستم را ارزیابی کند .البته این پیشنهاد را به آقای دکتر فانی داده ام .
در برنامه درسی ملی یک بخشی به نام ارزیابی و یا ارزشیابی وجود دارد و باید درکنار سند تحول بنیادین دیده شود . سنجش باید تفکر را بسنجد .
سیستم آموزشی کشور در حال حاضر " حافظه محور " است . 
برنامه درسی ملی اگر شفاف باشد می تواند بخشی از این مشکلات را حل کند . بخشی از همین امتحانات نهایی نیمه حضوری شده است . آن چه که ما می سنجیم یک سری سوالات تکرار پذیر است . دفتر تالیف ، کتابی را تدوین می کند ، آن چیزی که در ضمن خدمت انجام می شود و آن چه که در کلاس درس توسط معلم انجام می شود و... با یکدیگر تفاوت قابل ملاحظه ای دارند ...
اگر سنجش به این قسمت ها برود می تواند بخش پنهان را مدیریت کند و تاثیر گذار باشد و نمرات را واقعی کند .
به عنوان نمونه در کنکور یک سال ، در درس فیزیک یک نفر توانسته بود 97 درصد تست بزند و 100 درصد نداشتیم ؛ اما در همین درس ، 14700 نفر در درس فیزیک نمره بیست گرفته بودند !
در ادامه ، عباسپور از کانون مدرسان دانشگاه فرهنگیان گفت : « باید واقع بینانه ، خواسته ها تبدیل به برنامه شوند . دنبال تغییر ساختار رفتن زود است . گروه دیگری می آید و آن را کنار می گذارد . باید دید مانع کار کجاست ؟
واقعا کسی که در کلاس درس است باید در برنامه ریزی دخالت داشته باشد . باید ببینیم که چه چیزی را می خواهیم بسنجیم . قسمت ستاد و صف با هم فاصله زیادی دارند . در همین بخش توصیفی ، هدف های زیبایی ترسیم شد اما معلم آن قدر درگیر کارهای اجرایی شد که نقشه راه را فراموش کرد ...
پس از آن ، هاشمی از سازمان معلمان ایران گفت : « مثلی وجود دارد که می گوید : " شتر اسبی بوده است که در شورای ایرانی ، طراحی شده است ! " چندی پیش برای بودجه نویسی فردی را از هند دعوت کرده بودند . او هم در پایان گفته بود شما که بودجه نمی نویسید ! پول نفت را وسط می گذارید و هر کسی زورش بیشتر باشد ، سهم بیشتری می برد !
در آموزش و پرورش هم ، وضعیت همین گونه است . وزیر یک ایده آل هایی در ذهنش است . ما فکر می کنیم وزیر ، چقدر می تواند در هیات دولت سهم بگیرد !
به نظر من ، به دو دلیل به پاسخ درست نمی رسد . این دو عامل اگر باشند می توان راه به جایی برد :
اگر در زیر مجموعه خود بتوانید فضایی آزاد ایجاد کنید که افراد بتوانند قسمت های مختلف را نقد کنند ؛ دوم این که افراد متخصص دعوت شوند و یک فضایی فراهم شود تا آموزش و پرورش به یک چالش ملی تبدیل شود .
به نظر من ، باید در بخش سنجش ، حقوق دانش آموز عایت شود و فرآیند سنجش هم از پایین به بالا باشد . »
باغانی از کانون صنفی معلمان گفت : « بالاترین سطح سنجش باید در کشور آمار باشد . قسمت مهمی از مشکلات کشور به همین بخش آمار بر می گردد . درآمار باید امانت رعایت شود . بخش های مختلف آموزش و پرورش باید بر مبنای آمار واقعی فعالیت کنند گروه متخصص باید در یک فضای آزاد فعالیت کنند . »
رئیس زاده از کانون صنفی معلمان در ادامه گفت : « تشکل های صنفی می توانند همین کار سنجش را انجام دهند . باید دید ماموریت اصلی آموزش و پرورش و هدف آن چیست ؟
ما وقتی سنجش می کنیم باید مبدا و مقصد را بشناسیم . باید بر اساس آمار ببینیم چقدر به هدف نزدیک شده ایم .
کار ما به عنوان تلاشگر صنفی ، ارائه این بازخوردها به شماست .
باید ببینیم چه چیزی به بچه ها ارائه می کنیم و چه چیزی از آن ها می خواهیم ؟ »
در ادامه ، مصلحی پیشنهاد کرد که ارتباط کاری تعریف شده ای در قالب کار گروه و یا کمیته بین تشکل های معلمان و ستاد آموزش و پرورش شکل بگیرد . تشکل ها می توانند بلند گو های خوبی در بدنه آموزش و پرورش باشند .
در پایان ، آقای دکتر عمادی ، محتوای جلسه را خوب و مفید ارزیابی کرده و گفت که این جلسات استمرار داشته باشد .
او گفت که معلمان در قالب تشکل ها فعالیت کنند . او اظهار امیدواری نمود که بتواند نگاه درست و منطقی به مقوله " سنجش "را در آموزش و پرورش نهادینه نماید .البته برای کار باید بتوان ظرفیت سازی قانونی را با استفاده از پتانسیل تشکل های معلمان انجام داد .

پایان گزارش /