امروز سال روز شهادت دکتر شهید بهشتی است و این روز را گرامی می داریم. به اعتقاد من شهید بهشتی بیش از آن چه که به قوه قضائیه تعلق داشته باشد به آموزش و پرورش تعلق داشت. بیشترین دوره تلاش و فعالیت هایش در حوزه تعلیم و تربیت بود بنابراین ما شهید بهشتی را متعلق به نظام تعلیم و تربیت می دانیم و از ایشان یادی هم کنیم.
برنامه ها تدوین می شوند با زحمت هم تدوین می شوند و گام هایی برداشته می شود. اهدافی را مشخص می کنند ، جهت هایی را روشن می کنند ، اولویت هایی را تعیین کنند ، اصلاحاتی را پیشنهاد کنند یا در دستور قرار بدهند ، مسائلی را حل و فصل کنند ، انسجام بیشتری به وجود بیاورند و هماهنگی را تقویت کنند.
یک فرایند مشترک بین قوه ای که حداقل نه ماه طول می کشد چون در قانون آیین نامه داخلی مجلس گفته که خرداد آخرین سال برنامه باید دولت برنامه را به مجلس بدهد. این که چه مراحلی را قبلا دولت طی کرده و بعد به مجلس بدهد و این فرایند یک زمان طولانی است.
اولین سوالی که پیش می آید که این فرایند تا چه حد وافی به مقصود است ؟
آیا قادر است به این مطلوبیت هایی که به طور منطقی تدوین برنامه این اهداف را تعقیب می کند ؛ برسد یا نه ؟
آیا می تواند مشکلی را حل کند ؟
یکی از مهمترین شاخص های حکمرانی خوب این است که اهداف را تحقق بدهد ، بتواند اهداف جامعه را محقق کند و مسائل جامعه را از روی میز بردارد و به شکل پایدار حل کند.
من فکر می کنم به دلائلی که در ادامه خواهم گفت این فرایند اصولا فرایند کارا و اثربخشی نیست و این قطاری که راه افتاده اصلا به این مقصد نمی رسد. وقتی قطاری به مقصد نمی رسد خیلی مهم نیست داخل قطار چه اتفاقاتی دارد می افتد.
اگر کاری درست انجام نشود خیلی مهم نیست که آن کار دارد درست انجام می شود .
ما باید اول مطمئن شویم این قافله ای که ما آن را همراهی می کنیم به طور معقول و متعارف قادر است که ما را به اهدافمان برساند. یک مصاحبه ای رئیس محترم مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی انجام دادند . گفته اند در همه برنامه های شش برنامه قبلی ما بین سی تا سی و پنج درصد اهدافمان تحقق پیدا کرده است.
مرکز پژوهش های بازرگانی مطالعه ای منتشر کرده که در طی شصت سال برنامه ریزی نتایج و دستاوردهای برنامه ریزی در ایران کمتر از حد مورد انتظار ارزیابی شده است ضمن این که با گزارش هایی که از ارزیابی برنامه ها در سازمان برنامه دیدم وقتی می گویند سی درصد منظور سی درصد اهداف نیست ؛ بلکه سی درصد احکام است یعنی چه احکامی موضوع توجه قرار گرفته است. یک کارهایی راجع به آن کار کرده اند. مثلا در برنامه ششم در حالی که ما رشد هشت درصدی اقتصاد را هدف گذاری کرده ایم هفتاد و شش صدم درصد تحقق پیدا کرده است. به طور خاص در مورد آموزش و پرورش مطالعه ای که آقای دکتر عبدالله انصاری از پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش انجام داده است به این نتیجه رسیده است که در طول هفتاد و دو سال از سال 1327 تاکنون شش برنامه قبل از انقلاب و شش برنامه بعد از انقلاب تقریبا از ده تا مسئله اصلی که شناسایی کرده و در همه برنامه ها مورد تاکید قرار گرفته هشت برنامه هنوز بکر و تازه است !
آن چیزی که می شود گفت در جهت آن گام خوبی برداشته شده این است که پوشش ما توسعه پیدا کرده است. فاصله های جنسیتی و قومیتی و منطقه ای کاهش پیدا کرده اما این آموزش ، آموزش عادلانه ای نیست. کیفیتش کیفیت مناسبی نیست. انطباقش با زندگی انطباق مناسبی نیست .
این تشکیلات یک تشکیلات کارآمد و بهینه ای نیست و مسائل دیگری که روی همه برنامه ها روی آن تکیه کرده اند.
اولین مسئله ای که من دارم این است که این فرایند که مستلزم صرف وقت و هزینه های قابل توجهی از دو قوه اداره کشور است وافی به مقصود نیست. قادر نیست راهبردهای درست را انتخاب کند. قادر نیست هدف هایش را تحقق بدهد. قادر نیست مسائلش را به صورت پایدار حل و فصل کند.
در دنیای امروز فرآیندهای متنوعی را می روند و راه های دیگری را برای برنامه ریزی و تصمیم گیری طی می کنند.
یکی از مشترکات تقریبا برنامه ریزی های توسعه در غالب کشورها سهم بیشتر دولت است. در حالی که ما در فرایند برنامه مان سهم بیشتر برای مجلس است که هیچ مسئولیتی در اداره کشور ندارد جز قاعده گذاری و تنظیم گری کلی.
برنامه ششم، چهار پنج برابر حجمش در مجلس اضافه شده است یعنی مجلس عملا برنامه می نویسد در حالی که نباید این گونه باشد .
یکی از تکنیک هایی که الآن در دنیا رایج می باشد و بسیاری از کشورها از آن استفاده می کنند تکنیکی است تحت عنوان ( RIA ( Regulatory impact assessment تنظیم گری، ارزیابی تاثیرات. وقتی شما می خواهید درباره موضوعی برنامه ریزی کنید هم باید ارزیابی پیشینی داشته باشید و هم ارزیابی پسینی داشته باشید و وضعیت را دقیقا تحلیل کنید , شرایط را بشناسید. دلایل کامیابی ها و ناکامی هایتان را فهم کنید. از این که مسائل تان در چه وضعیتی هست صورت بندی درست و دقیقی ارائه کنید. راه حل های متنوعی که برای حل مسئله وجود داشت شناسایی کنید راه حل موجه تان را مشخص کنید .
پیامدهای هر راه حلی را معین کنید یعنی آن جریانی که می خواهد تصمیم بگیرد با آگاهی نسبت به پیامد های این کار انجام شود . با ذینفعان مشاوره عمومی داشته باشید .
الآن در بعضی از کشورها در سال شاید 300 تا 400 مشاوره ی عمومی در موضوعات مهم تصمیم گیری برای اداره ی کشور انجام می شود .
ما این فرآیند را طی نمی کنیم . در اولین سطح تماس ما با این برنامه ، همان لایحه ای که آقای رئیس جمهور در قالب برنامه تقدیم مجلس شورای اسلامی کردند . این که پشت این برنامه چه هست و این فهمی که بر این وضع حاکم است چگونه است ؛ در این موارد چیزی نداریم !
به نظر می رسد تکرار فرآیند معیوب و انتظار نتایج متفاوت داشتن عاقلانه نیست !
چون کارآمد و اثربخش نیست .
در همان مطالعه مرکز پژوهش های بازرگانی که برنامه توسعه به دلیل فقدان نظام برنامه ریزی مطلوب ، هماهنگ و بهینه ، عدم ارتباط منسجم و نهادینه بین برنامه ریزی و سیاست گذاری و بودجه ریزی صرفا روی آرمان ها تکیه کرده است .
برنامه ، زمان انتخاب های دشوار است . اگر نتوانیم به چیزی « نه » و به چیز دیگری « آره » و به همه ی مطلوبیت های آره بگوییم که از داخل آن برنامه بیرون نمی آید .
این که متولیان برنامه ریزی تا چه حد قدرت انتخاب دارند و می توانند تصمیم بگیرند . چقدر می توانند اولویت ها را تشخیص بدهند . هم کشاورزی خوب است ، هم آموزش ، هم بخش خصوصی ، هم بخش دولتی و... همه چیز خوب است و همه چیز باید انجام شود !
در خصوص مدیریت و منابع آیا این برنامه می تواند تمرکز ایجاد کند ؟ تمرکز در مدیریت ایجاد کند و یک تمرکزی در برنامه .
نه در منابع و نه در مدیریت این برنامه نمی تواند تمرکز ایجاد کند .
در مورد آموزش و پرورش این مساله را مورد بررسی قرار می دهم .
در بخش ارتقای نظام آموزشی ما نمی دانیم که تدوین کنندگان این برنامه چه شناختی از وضعیت و شرایط داشته اند ؟
بخش مهمی از احکامی که در این 5 ماده آمده است مربوط به سرمایه انسانی ، بازماندگی از تحصیل ، کیفیت و عدالت تربیتی ، نظام مدیریتی و حتی آموزش و پرورش به مثابه ی یک امر ملی مسبوق به سابقه است . به این معنا که ارزش اضافه ای ایجاد نکرده است .
این ها در سندهای قبلی و در مصوبات قبلی آمده است . اگر بناست دوباره بیاید باید با یک « فهم متفاوت » بیاید . اگر همان قبلی ها تکرار شود بدون آن که بدانیم برای قبلی ها چه اتفاقی افتاده و چه شرایطی پیش آمده و یا علت عدم تحقق آن چه بوده است ... به نظر می رسد که برنامه هنوز تدبیری برای حل این گونه مسائل ندارد .
نکته ی دوم این که یکی از مهم ترین مسائلی که دیده نشده و دیده نمی شود ؛ « محدودیت منابع آموزش و پرورش » است .
آموزش و پرورش در تمامی سال ها با « کسری بودجه » مواجه بوده است . حداقل در یک دهه ی گذشته ، هیچ سالی نبوده است که آموزش و پرورش با کسری بودجه مواجه نباشد .
در این برنامه ، هیچ توجهی به این امر نشده که سرانجام این مساله را چگونه می خواهد حل کند ؟
اساسا این مساله را به رسمیت می شناسد ؟
نه تنها در این مورد هیچ حکمی نیاورده بلکه هدف گذاری های جدید هم کرده است .
مثلا توسعه ی آموزش های فنی و حرفه ای ، توسعه ی ظرفیت دانشگاه ها ، تحقق مهارت ها و...
بنابراین به نظر می رسد این فرآیند برای رسیدن به یک سندی که به ما یک اطمینان نسبی دهد که آیا اهداف آن قابل تحقق است و آیا می تواند مشکلات و مسائل ما را حل کند با کاستی های جدی رو به روست .
( ادامه دارد )
پیاده سازی و ویرایش : زهرا قاسم پور دیزجی
این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
نظرات بینندگان
موقع وزارتشان یا مسئولیتی، نقد و ارزیابی تعطیل، وقتی تمام شد می شوند خود، منتقد و صاحب نظر؟!
اینا دیگه کی اند ؟!