ویژگی های شعر احمد شاملو

  مقدمه

احمد شاملو از آنجایی که به چندین هنر آراسته است، لذا آثار برجای مانده ی او را می توان به اشعار ، تحقیقات، ترجمه، نمایشنامه، فیلمنامه، ادبیات فولکلور ، قصه های منظوم و منثور کودکان و نوجوانان تقسیم نمود. ضمنا آثار این شاعر بینشمند و نوطلب چون به دوره های مختلف زندگانی او مربوط می شود ، ناگزیریم اشعار او را ازنظر سیر زمانی به سه دوره تفکیک کنیم. گذشته از این، سروده های او از لحاظ صورت و فرم به کلاسیک (سنتی) ، نیمایی و سپید دسته بندی می شود که گروه اخیر بیشترین اهمیت را داراست. مضافا اینکه اشعار شاملو از ویژگی های و اختصاصاتی نیز برخورداراست که در اثنای مقاله بدانها می پردازیم.

احمد شاملو (الف.بامداد) شاعر ، مترجم ، محقق و روزنامه نگاری است که در سال 1304در تهران متولد می شود. پدرش حیدر نام دارد و مادرش کوکب عراقی شاملو و از قفقازی هاییست که انقلاب بلشویکی روسیه خانواده اش را به ایران می کوچاند. این شاعر به اقتضای شغل پدرش- نظامی- دوران کودکی و نوجوانی را در شهرهای متعدد به سر می برد. در هیجده سالگی به زندان متفقین در رشت می افتد و پس از یک سال آزاد می شود. ازآن پس درس و تحصیل را رها می کند و به روزنامه نگاری و فعالیت های هنری روی می آورد.

شاملو سه بار ازدواج می کند که ازدواج اول در 22 سالگی (1326) با اشرف الملوک اسلامیه است. حاصل این ازدواج چهار فرزند به نام های سیاوش، سامان ، سیروس و ساقی است. ازدواج دوم در سال 1336با طوسی حایری و ازدواج سوم او با آیدا سرکیسیان ( آیدا شاملو) با نام واقعی ریتا آتانت سرکیسیان است که به عنوان معشوقه و مظهر عشق او در دفتر آیدا ، درخت و خنجر و خاطره و آیدا در آینه جلوه ی ویژه ای می یابد.

شاملو سرانجام در تاریخ 2/5/79 در بیمارستان ایرانمهر تهران وفات می یابد و جنازه ی او در گورستان امامزاده طاهر کرج می آرامد.

شاملو نخستین اثرش – آهنگ های فراموش شده – را در سال 1326به چاپ می رساند. او پیش از آشنایی با شعر کهن فارسی با آثار شاعران سمبولیست و سوریالیست اروپا مانند پل الوار ، آراگون ، گارسیا لورکا ، و مایاکوفسکی روسی و...آشنا می شود . بعدها آشنایی او با شیوه ی نیما نیز تحول شگرفی در بینش و نگرش او ایجاد می کند.

منتقدان ادبی براین باورند که تاثیر و توفیق شاملو را از کسانی چون روودردی ، کوکتو ، سن ژون پرس ، اودی برتی ، الوار، مایاکوفسکی روسی نباید نادیده گرفت.

آثار احمد شاملو : او چون در مقوله های متعدد هنری و ادبی فعالیت می کند، آثار او را می توانیم به دسته های زیر تقسیم کنیم: شاملو انسان را در شعر خود کانون و مرکز توجه دایره ی انسانیت خود قرار می دهد.
الف) شعر : قطعنامه ، هوای تازه ، آیدا درآینه ، ابراهیم در آتش ، دشنه در دیس ، مدایح بی صله و ...
ب) در حوزه ی تحقیق : حافظ شیراز ، کتاب کوچه
ج) در حوزه ی ترجمه و نمایشنامه : عروسی خون (گارسیا لورکا)، قصه های بابام ( ارسکین کالدول)، پابرهنه ها (زاهاریا استانکو) و ...
د ) در حوزه ی کودکان و قصه منظوم : فصه های هفت کلاغون ، ملکه سایه ها ، چی شد که دوستم داشتن و ...
ه ) در حوزه ی فیلمنامه : تخت ابو نصر برای تلویزیون ، میراث .

سیر زمانی اشعار شاملو از نظر محتوایی : از نظر دکتر حسین پور چافی مجموعه های شعری شاملو به سه دوره تقسیم می شوند :

دوره ی اول : در این دوره گرایش شاعر به سرودن اشعار اجتماعی و سیاسی است که در مجموعه های قطعنامه ، آهن ها و احساس و هوای تازه دیده می شود.
دوره ی دوم : بیشتر آثار این دوره از قبیل آیدا در آینه ، درخت و خنجر و خاطره جنبه ی غنایی و عاشقانه دارد.
دوره ی سوم : در این دوره با آثاری مانند ققنوس در باران ، مرثیه های خاک ، شکفتن در مه ، ابراهیم در آتش و دشنه در دیس که جنبه ی فلسفی و فکری دارند و مفاهیم اجتماعی ، سیاسی و غنایی را در بر می گیرند ، روبه رو هستیم.

شعر شاملو از نظر صورت : اشعار او را از ابتدا تا جدیدترین آنها به سه دسته تقسیم می کنند.
الف) کلاسیک با وزن عروضی ب) نیمایی ج) سپید که در این میان دو گروه دوم به ویژه سپید از اهمیت و ارزش بیشتری برخوردارند.

با تامل و تعمق در اشعار و سروده های احمد شاملو به ویژگی هایی برمی خوریم که برخی از این ویژگی ها برگرفته از شاعران پیشین است و برخی دیگر نیز از ذهن وقاد و خلاق او سرچشمه می گیرد.

ما در این نوشته برآنیم که با ذکر این خصوصیات، سهم این شاعر نام آشنا و مطرح سرزمین مان را بنمایانیم.

*ویژگی های شعر احمد شاملو :
1- وزن شعر : اشعار آغازین شاملو که تابع شعر سنتی و کلاسیک اند، از وزن عروضی پیروی می کنند که حرفی درآنها نیست. در اینجا مقصود از وزن ، غیر از آن چیزی است که در شعر سنتی مطرح می شود و به آن شعر سپید یا منثور و به تعبیری شعر شاملویی می گویند. این نوع شعر " به نوشته ی کوتاهی گفته می شود که شکل نثر دارد و فاقد وزن است، اما از عناصر شعری مانند تصویر ، خیال ، عاطفه ، تناسب ذاتی برخوردار است." ( فارسی عمومی، فتوحی ، ص125) یا به عبارت آخری " شکل شاملویی که بدان شعر سپید گویند، وزن و آهنگ دارد ، منتها عروضی نیست . قافیه در این نوع نوشته هم جای ثابتی ندارد. " ( انواع ادبی ، شمیسا ، ص357) . خود شاملو در باره ی وزن می گوید : " من مطلقا به وزن به مثابه یک چیز ذاتی و لازم یا یک وجه امتیاز شعر ، اعتقاد ندار م ، بلکه به عکس ، معتقدم التزام وزن ، ذهن شاعر را منحرف می کند . چون ناچار وزن ، فقط مقادیر معدودی از کلمات را در خود راه می دهد و بسیاری از کلمات دیگر را پشت سر می گذارد. " ( شاملو ، گزینه ی اشعار ، ص 103) با توجه به توضیحات پیش گفته به نظر می رسد که شاملو از طریق شاخص ترین مکانیسم های ساختاری شعر یعنی " بهره گیری از انواع تکنیک های موسیقایی ، زبانی موجز و آرکاییک و هنجارگریز و.. . " ( روزبه ، ادبیات معاصر ، ص204 )
فقدان وزن عروضی را جبران می کند.

2- زبان شعر شاملو : " زبان شاملو ، زبانی است که از یک سوی کهنگی هایی دارد و از سوی دیگر ، این زبان کهنه را با زبان پویای روز پیوند داده است. " ( سبک شناسی شعر پارسی ، غلامرضایی، ص277 ) . " زبان شاملو نوعی زبان حماسی و سیال است که با عصیان و خشم و نیز گونه ای یاس دردمندانه ای آمیزیش دارد. " ( تاملی در ادبیات امروز ، باقی نژاد ، ص121 ). موضوعات مورد علاقه و ویژه ی شاملو : کلیه ی موضوعات شعر او متاثر از دو جنبه ی اصلی : ایدئولوژی و عاطفه هستند.

تلفیق زبان کهنه و نو از سویی و کاربرد زبان حماسی و سیال از سوی دیگر منجربه زبان ویژه ای برای شاملو ست .لذا شعرسپید شاملو مبتنی بر این زبان شکل می یابد. " بی گمان راز زیبایی و موفقیت شعرهای سپید شاملو تا حد زیادی مرهون همین زبان است که نه تنها خلاف عادت نمایی آن چهره ای شاعرانه به آن می بخشد ، بلکه تشدید صفت آهنگینی آن هم ، جای وزن عروضی و نیمایی را در این شعر پر می کند " ( سفر در مه ، پورنامداریان ، ص 315 ) . جلیلی در این باره می نویسد : " زبان شعر شاملو حالتی غافلگیرانه دارد و همواره بیرون از حیطه ی انتظار و پیش بینی خواننده جریان می یابد. " ( آیینه ای بی طرح ، جلیلی ، ص 149 ) .غافلگیری های شاعرانه شاملو در حوزه های متعدد از قبیل تفکر ، خیال و زبان شعر او ظهور پیدا می کند.

3- قافیه در شعر شاملو : شاملو درباره ی قافیه نظر مثبتی دارد و می گوید قافیه بی اندازه زیباست. اگر تصنعی و زورکی نباشد ، به القای مفهوم کمک شایانی می کند . بنابر این در بسیاری از اشعار شاملو به نوعی، از خاصیت القایی موسیقایی قافیه استفاده می شود. گاه حتی در شعرش ، تکرار پیاپی قافیه در سطرهای کوتاه تاثیر شگرفی می گذارد. او علاوه بر به کارگیری قافیه ی کناری از دو نوع موسیقی دیگر یعنی موسیقی معنوی و داخلی نیز بهره می برد.

4- طبیعت گرایی : شاملو چه در تصاویر فشرده و چه غیرفشرده از مظاهر و پدیده های طبیعت سود می جوید. پدیده هایی از نوع جنگل ، خورشید، کوه ،ابر ،برف ،شب و روز، بهار، آذرخش، حیوانات و پرندگان . ضمنا رنگ ها و انواع آن که یکی از جلوه های بی مانند طبیعت به شمار می روند و در شعر شاملو مفهوم نمادین و سمبلیک به خود می گیرند ، نقش به سزایی در آفرینش شعر او ایفا می کنند. به ویژه رنگ هایی از قبیل رنگ سیاه، سفید، زرد، آبی، سبز، سرخ، سربی، ارغوانی و طلایی .

5-  تکنیک های زبانی : چنانکه پیش از این نوشتیم ، شعر سپید شاملو فاقد وزن عروضی است اما او جهت رفع خلا ناشی از وزن عروضی از تکنیک ها و فنون زیر به فراوانی استفاده می کند :" موسیقی کناری، داخلی و معنوی، تکرار قرینه سازی، حذف تقدم و تاخر اجزای جمله ،کاربرد جملات معترضه، باستان گرایی، انتخاب مترادفات غیر معمول از واژه ها، ترکیب سازی . " ( روزنه ، جلد دوم ، کاظمی ، ص 91 ).

6 - انسان گرایی شاملو : شاملو انسان را در شعر خود کانون و مرکز توجه دایره ی انسانیت خود قرار می دهد. نگرش و روحیه ی انسان دوستانه ی شاملو از او شاعری می سازد که در برابر نا ملایمات غیرانسانی برمی آشوبد و در صدد ایجاد سرزمینی آرمانی بر می آید. او در کل مبلغ انسان و انسانیت است. همین نگرش های انسانی نشانگر شاعری است که در اقلیم شعر به درک مسایل انسانی و فهم بالایی از ابعاد تاریخی ، اجتماعی و عاطفی جهان انسان می رسد. " انسان اندیشی شاملو به شعر وی ابعاد مختلفی بخشیده است... او برای تثبیت حضور انسان در شعرش من انسانی خود را توسعه می دهد و به او قابلیتی فراتر از من فردی می بخشد . " (آیینه ای بی طرح ، جلیلی ، ص114)

لذا من فردی او از حالت فردیت خارج می شود و به من های گوناگون از قبیل من اجتماعی، تاریخی، فلسفی، اساطیری، سیاسی و عاطفی تسری می یابد.

7- باستان گرایی شاملو : همه ی شاعران بزرگ نظیر نیما ،اخوان و شاملو به دلایل متعددی از زبان آرکاییک و باستانی سود می جویند. یکی از دلایل عمده آن است که شعر آنان از تشخص زبانی برخوردار شود. این برجستگی زبان موجب جلب توجه خوانندگان شعر می گردد. برخی از ویژگی هایی که سبب قدمت و کهنگی زبان شعر می شود ، عبارتند از : بهره مندی از لغات کهنه و قدیمی ، کاربرد افعال ساده ، پیشوندی و مرکب قدیمی ، رعایت یای شرط ، بکار بردن رای فک اضافه و ...

8- هنجارگریزی و انواع آن  :«هنجارگریزی، انحراف یا خروج از هنجارهای متداول و پذیرفته شده در محور زبان است که در صورت کاربرد مناسب و غایتمند می تواند هنری باشد؛ به برجسته سازی در زبان بینجامد و به هنجارهای خودکار شده ی زبان که دیگر به انتقال زیبایی و شگفتی درآن نیستند، خاتمه دهد.» (امیرزاده کاشی ها،سلاجقه،ص50 )
در اشعار شاملو با انواع هنجارگریزی ها روبه رو هستیم که در اینجا به اسامی آنها اشاره می کنیم: هنجارگریزی زمانی، سبکی، نحوی وصرفی، معنایی، تصویری. به طور کل هنجارشکنی و بیگانه سازی از طریق موسیقی درونی و بیرونی، باستان گرایی، ترکیب سازی، قرینه سازی حذف و امکان پذیر است.

9- صور خیال در شعر شاملو: «تصویرسازی در شعر شاملو در قدم اول از سه عنصر واقع گرایی ادبی و تخیل مبتنی برهمانند پنداری وتوصیف سرچشمه می گیرد و تصویرسازی ساخته شده به وسیله این دو عنصر با بهره گیری از مجاز، در محور جایگزینی کلام، به دلالت های ضمنی راه می یابد.» (امیرزاده کاشی ها،سلاجقه،ص65 ).

اشعار شاملو از لحاظ صور خیال بسیار پربار است.از دیدگاه بیانی تشبیه و تشخیص دو عامل مهم در شعر اویند. او هم از تشبیه فشرده و هم گسترده استفاده می کند.ضمنا از روش های گوناگون برای ایجاد تشخیص بهره می گیرد.در کنار اینها از استعارات اسمی ،فعلی و صفت نیز بی بهره نیست. از نمادهای شخصی، تمثیل، مجاز ، اسطوره، طنز، روایت هم سود می جوید.علاوه بر اینها،کاربرد آرایه های لفظی و معنوی نیز جلوه و جلایی در اشعارش دارد: حس آمیزی ، جناس ، تلمیح، انواع تکرار، موازنه، تناقص، عادت زدایی ها.هماهنگی میان موسیقی شعر و عنصر عاطفه،نقش به سزایی در ایجاد فضایی مناسب برای عنصر احساس در شعر شاملو دارد.

 10 -آفرینش واژه ها و ترکیبات نو: شاعران بزرگ از قرن های پیشین تاکنون، همواره برای بیان مقاصد خویش دست به خلق و آفرینش واژه ها و ترکیبات خاص می زدند. شاملو نیز مانند نیما و اخوان به این کار مبادرت می ورزد. نمونه هایی را می خوانیم: رویا رنگ، برفکاو، رنجاب،گام صدا، تلخ دشت، مهربوته،زمان مایه ی جست و جو، احتضار فضلیت.

11 زبان نمادین شاملو : نماد در شعر فارسی از قرون گذشته وجود داشته است. چنانکه شاعران عارف با استفاده از کلمات نمادین منظور و مقصود خویش را بیان می کردند. کاربرد نماد از دوره ی بیداری شتاب بیشتری می گیرد تا اینکه نیما یوشیج آن را به شکل وسیع و ویژه ای وارد سروده های خود می کند. از آن پس شاعران دیگر به تآسی از نیما به این کار اقدام می کنند. بنابراین نماد پردازی یکی از ویژگی های مهم شعر معاصر تلقی می شود. با رجوع به اشعار شاملو به نماد های متعددی از قبیل نمادهای مرسوم و متداول (عمومی) ، نمادهای شخصی و ابداعی و نمادهای کهن الگویی و جمعی رو به رو می شویم.

 12  کاربرد تلمیحات نو و ویژه : دکتر محمدی در مقدمه ی فرهنگ تلمیحات شعر معاصر، تلمیحات شعر معاصر را به دو دسته ی کلی تقسیم می کند. الف) تلمیحات متحد ب) تلمیحات منفرد. ایشان تعریف تلمیح را وسیع تر از آنچه در تعریف سنتی آمده ، می آورد. " به این ترتیب که هر اشاره ای در شعر امروز را – که ندانستن آن سبب در پرده ماندن مفهوم می شود – تلمیح به حساب آورده ایم." فرهنگ تلمیحات شعر معاصر ، محمدی ، ص 9 ) . شاملو از شخصیت های مذهبی ، ملی و نیز اسطوره های یونانی ، غربی و عقاید غیر ایرانی و غیر اسلامی نیز به عنوان تلمیح در اشعارش استفاده می کند : هابیل و قابیل ، ایوب ، نوح ، عیسی (ع) ، اسفندیار ، سیاوس ، هملت ، گلادیوس ، هرکول ، آشیل ، بودا ، اوفلیا و ...

13 - موضوعات مورد علاقه و ویژه ی شاملو : " کلیه ی موضوعات شعر او متاثر ازدو جنبه ی اصلی : ایدئولوژی و عاطفه هستند . انسان ، آزادی ، عدالت اجتماعی ، خدا ، آفرینش ، عشق ، تنهایی و یاس فلسفی ، زن ، که در این میان سه موضوع ( انسان ، آزادی و عشق ) در بالاترین درجه ی اهمیت قرار دارند. " ( امیرزاده ی کاشی ها ، سلاجقه ، ص 114-113) .

( ۱۴ فروردین سال ۱۳۴۱، روز آشنایی شاملو و آیدا بود. «ریتا آثانت سرکیسیان»، نام کامل آیدایی بود که حلقه گم‌شده زندگی شاملو تلقی می‌شد. آیدا معشوقه‌ای بود که فصل تازه‌ای را در زندگی شاملو به‌ وجود آورد و همچون لیلی، در قامت اشعار خاموش شده بامداد درخشید. به‌نظر می‌رسد که شاملو تا پیش از ملاقات با آیدا، عزم پایان دادن به زندگی خود را داشته باشد)

14 - کارکردهای زیباشناختی ضمیر در شعر شاملو : ضمیر به طور خودکار، کارکردی معمول و متداول دارد اما شاملو مانند هر شاعر خلاق و بزرگی به آن حالتی خلاقانه و هنری می دهد. " مهم ترین کارکردهای ضمیر در شعر شاملو در دو حوزه ی بافت خرد و گفتمان قابل بررسی است. حوزه ی نخست شامل ایجاد برجستگی های زبانی و معنایی است که از طریق ترکیب سازی ، تلفیق ضمایر ، باستانگرایی ، تصرف در جایگاه نحوی ، ایجاز ، ایجاد موسیقی و ...است. و در حوزه ی دوم انسجام متن ، ایجاد ابهام و توسع معنایی ، تقابل و تاکید معنایی ، ایجاد تلفیق و ... مهم ترین کارکرد های ضمیر در شعر شاملو محسوب می شود. " ( کارکردهای زیباشناختی ضمیر در شعر شاملو ،دهرامی، دوره 5 ، شماره 22، 93) .

15- طنز در شعر شاملو : طنز هم در شعر او جایگاه و پایگاه ویژه ای دارد. غالب طنزهای او دارای جنبه های اجتماعی ، سیاسی و فلسفی است. البته گاه به بدگویی و شطح هم کشیده می شود. طنز در شعر شاملو معمولا به دنبال "مقاصد اصلاح طلبانه و اجتماعی است. ترکیب شعور و اندیشه و عینیت و طنز در شعر او ، سازه ای شگفت ایجاد کرده است که موجب می شود شاعر با دیدگاه های جدید بتواند صمیمیت بیشتری با مخاطب داشته باشد ." ( تحلیل کاربرد شناختی طنز در شعر شاملو ، گذشتی و دلاور ،فصلنامه مطالعات نقد ادبی، دوره 8 ، شماره 33، 92).

16 - شیوه ی قاعده افزایی و قاعده کاهی : در شعر شاعران بزرگ معاصر، زبان نقش مهمی در ایجاد ارتباط با مخاطب و جلب توجه او به شعر شاعر بازی می کند. زیرا شعر معاصر چه از نظر محتوا و مضمون و چه از نظر زبان ، دست خوش تحولات و دگرگونی های چشمگیری شده است. زبان شعر از طریق قاعده افزایی و قاعده کاهی به تدریج از زبان معیار فاصله گرفته و تشخص می یابد. " قاعده افزایی ، شامل توازن آوایی ، نحوی ، نوشتاری ، واژگانی ، زمانی ، سبکی و گویشی است. " ( ساختار نحوی زبان شعر امروز ، کردبچه ، ص 9 ). و قاعده کاهی " مجموعه ای از ابزارهایی را در بر می گیرد که بر محتوای زبان عمل می کنند ، یعنی در نهایت معنایی را پدید می آورند که به نوعی با معنی در زبان خودکار متفاوت است " ( همان منبع ، کردبچه، ص 13 ). شاملو نیز در سروده هایش زبان شاخص دارد و این تشخص زبانی را مدیون قاعده افزایی ها و قاعده کاهی ها ست که ضمن سخن بدانها اشاره کردیم. هنجارگریزی ها ، اتصال پسوند (تر) به فعل یا مصدر ( شدن تر ) ، تقدم صفت بر موصوف ( در قرمز غروب ) ، ضمیر شخصی متصل در جایگاه مضاف الیه ( و فک شان عبوس ) ، ضمیر متصل در نقش مفعول به واسطه ، حذف به قرینه ی معنوی ( آیا چه اتفاق ؟ ) و نقش پذیری قید مختص ( هنوز را ) ، و ... در ردیف گروه قاعده افزایی و قاعده کاهی قرار می گیرند.

17- ساختار کلی شعر : احمد شاملو شاعر باریک بین ، نواندیش ، نوجو و خلاقی ست. از این رو می کوشد در ساحت مقدس شعر دست به اتفاقات و نوآوری هایی بزند که بر میزان التذاذ ادبی ، شگفتی و تعمیق شعر بیفزاید. پیداست که به دنبال زبان ویژه ، تخیل بی مانند ، خلق ساختار نحوی تازه و آفرینش ترکیبات و واژگان بدیع در زبان و بستر شعر می گردد. مجموعه ی عوامل سابق الذکر ، ساختاری به شعر شاملو می بخشد که او را از شاعران هم عصر خود متمایز می کند.

*می خواهم خواب اقاقیا را بمیرم // خیال گونه // در نسیمی کوتاه // که به تردید می گذرد، خواب اقاقیا را/ /بمیرم.( ساختار زبان شعر امروز، علیپور، ص 79 ).

واژگان ابداعی شاملو : شیرآهن کوه ، پاک چشمه ، پنهآشکار، تازیانه زار ، سختینه .
شیرآهن کوه مردی از آن گونه عاشق / میدان خونین سرنوشت ، / به پاشنه ی آشیل درنوشت .( همان منبع، علیپور،ص 238).

نتیجه :

فرجام سخن آنکه شاعران بزرگی نظیر احمد شاملو به دلیل دامنه ی اطلاعات وسیع هنری، چند وجهی اند. و پرداختن به همه ی زوایای هنری آنها دراین مجال و مقال نمی گنجد . با وجود این برای آنکه ادای دینی کرده باشیم ، در مقاله ی حاضر نخست شرح کوتاهی بر زندگی او نوشتیم و سپس تقسیم بندی هایی برای آثار او قایل شدیم. آنگاه به هیفده ویژگی بارز اشعار او از جمله : وزن شعر، قافیه ، زبان ،طبیعت گرایی، تکنیک های زبانی، انسان گرایی ،باستان گرایی، هنجارگریزی، صور خیال و بدیع، خلق واژه ها و ترکیبات نو، نمادگرایی، کاربرد تلمیحات نو، موضوعات مورد علاقه ی شاملو، کارکرد زیباشناختی ضمیر در شعر او، کاربرد طنز، قاعده افزایی و قاعده کاهی و ساختار کلی شعر به اجمال و اختصار پرداختیم تا ازاین رهگذر بتوانیم طالبان ادب را در یک نشست کوتاه به محضر شاملو ببریم.

منابع و مآخذ :
1- باقی نژاد ، عباس ، تاملی در ادبیات امروز (1) ، تهران ، نشرپارسه ، چاپ دوم، 1390
2- پرهیزگاری ، سعید ، سنگ بر دوش ، تهران ، انتشارات مهربرنا ، چاپ اول ، 1384
3- پورنامداریان ، تقی ، سفر در مه ، تهران ، انتشارات نگاه ، ویراست جدید ، 1381
4- جلیلی ، فروغ ، آیینه ای بی طرح ، تبریز ، آیدین ،چاپ اول ، 1387
5- حسین پورچافی ، علی ، جریانهای شعری معاصر فارسی، تهران ، امیرکبیر ، چاپ اول ، 1384
6- حقوقی ، محمد ، ادبیات امروز ایران (2 ) ، تهران ، نشرقطره ، چاپ پنجم ، 1383
7- روزبه ، محمدرضا ، ادبیات معاصر ایران (شعر) ،تهران ، نشر روزگار، 1386
8- سلاجقه ، پروین ، امیرزاده ی کاشی ها ، تهران ، انتشارات مروارید ، چاپ دوم ، 1387
9- شاملو ، احمد ، گزینه ی اشعار شاملو ، تهران ، انتشارات مروارید ، چاپ چهارم ، 1379 

ارسال مطلب برای صدای معلم

این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید