چهره های ماندگار : " نیره ابتهاج سمیعی " ؛ معلم و نخستین زن نایب رئیس مجلس در تاریخ ایران

« نویسنده کتاب «نمایندگان گیلان از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی» در باره وی می نویسد: « نیّره ابتهاج سمیعی» فرزند یوسف خان ابتهاج سمیعی از مالکان رشت و نوه میرزا محمّدعلی خان رحمت آبادی (نماینده دوره اوّل مجلس شورای ملّی) بود.

دکتر هومن یوسف دهی یادآور می شود: وی در سال ۱۲۹۳ش در رشت متولد شد و پس از تحصیل مقدّماتی در دبستان دوشیزگان و مدرسه اناث آمریکایی (فروغ) رشت، در سال ۱۳۱۱ خورشیدی در مدرسه آمریکایی تهران، دیپلم گرفت و به استخدام دولت درآمد.

  این مورخ درباره فعالیت های اجتماعی نیره سمیعی ادامه  می دهد: وی عضو انجمن زنان رشت، عضو بنگاه حمایت از مادران و نوزادان، نایب رئیس جمعیت شیر و خورشید و عضو هیئت مدیره شیرخوارگاه رشت بود.

وی همچنین می نویسد: ابتهاج سمیعی در همان دوران در رشته زبانهای خارجی در دانشگاه تهران ادامه تحصیل داد و در سال ۱۳۴۲ش فارغ التحصیل گردید و در همان سال به نمایندگی رشت در دوره ۲۱ مجلس شورای ملّی برگزیده شد. نامبرده در ادوار ۲۲، ۲۳ و ۲۴ تقنینیه هم عضویت داشت و در طی این پانزده سال دبیر دبیرستان های تهران بود.

 این پژوهشگر اضافه می کند:  نیّره ابتهاج سمیعی یکی از شش زنی بود که برای نخستین بار پس از انقلاب مشروطه به نمایندگی مجلس شورای ملّی برگزیده شدند و تنها نماینده زن گیلان در این مجلس بود و در ادوار ۲۲ و ۲۳ عضو هیأت رئیسه مجلس هم شد. پایان دوره نمایندگی او مقارن بود با انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ش و از این تاریخ از فعالیت های سیاسی و اجتماعی کناره گیری کرد.

گفتنی است، نیره ابتهاج سمیعی، سال ها در رشت زندگی می کرد اما در نهایت در ۳۱ فروردین ماه سال جاری  و در سن ۱۰۳ سالگی به رحمت خدا رفت.

نطق نیره سمیعی در مورد حقوق زنان روستایی در مجلس

گزیده ای از نطق نیّره ابتهاج سمیعی (نماینده رشت) در جلسه مورّخ ۸ اسفند ۱۳۴۲ش/ دوره ۲۱ تقنینیّه که درباره حقوق اجتماعی زنان به ویژه زنان روستایی قرائت شده است، در گیلان مصور بازنشر داده می شود.

   «… عدالت اجتماعی ضامن رفاه و امنیت اجتماعی استقلال و تمامیت کشور ماست. در این باب آن‌قدر بحث و صحبت شده است که من در این مقام خود را از تشریح آن معاف می‌بینم. اما نکته‌ای که در پیرامون این مسئله لازم است عرض کنم، این است که تأمین عدالت اجتماعی بدون توجّه به حقوق مدنی و خواسته‌های اساسی زنان امکان‌ناپذیر است (نمایندگان: صحیح است)؛ زیرا زنان نه تنها از نظر کمی نیمی از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند بلکه از نظر کیفی نیز در شئون اقتصادی فرهنگی و بهداشتی وظایف حساسی را انجام می‌دهند (نمایندگان: صحیح است).

   زن نه تنها اقتصاد خانواده را اداره می‌کند، بلکه در بسیاری از موارد در تأمین معاش خانواده نیز شرکت دارد (نمایندگان: صحیح است).

من در این فرصت از بحث درباره زن شهری صرف‌نظر می‌کنم و توجّه خانم‌ها و آقایان را به وضع زنان روستایی جلب می‌کنم (نمایندگان: آفرین! احسنت!).

زن روستایی علاوه بر کار سنگین خانه‌داری در کشتزار با شوهر، برادر شوهر و فرزندانش کار می‌کند (نمایندگان: صحیح است)، زن روستایی درخانه ریسندگی و دامداری می‌کند، در مزرعه در کار نشا‌، وجین، درو، برداشت محصول، خرمن کردن و حتّی در خرمن کوبی سهیم است (نمایندگان: صحیح است). در مزارع گیلان حوزه انتخابی اینجانب در فصل زراعت دختران و زنان روستایی از بام تا شام در هوای آفتابی و بارانی در برنج‌زارها مزارع چای و توتون پرزحمت‌ترین کارها را انجام می‌دهند (نمایندگان: صحیح است) … .

زن روستایی به تناسب این سهم مهمّی که در اقتصاد و کشاورزی و بالابردن سطح تولید دارد، باید از حقوق و مزایای اقتصادی بهره‌مند گردد (نمایندگان: صحیح است). اصلاحات ارضی خوشبختانه به زنان روستایی از طریق غیرمستقیم مزایایی ارزانی داشته است (نمایندگان: صحیح است)؛ ولی هنوز سرنوشت اقتصادی زن روستایی کاملاً در دست همسر اوست (نمایندگان: صحیح است). با وجود قانون اصلاحات ارضی زن روستایی عملاً از احراز مالکیت زمینی که روی آن کشت می‌کند و خانه‌ای که در آن سکونت دارد، بی‌بهره است و هر وقت شوهرش اراده کرد، با او متارکه کند. ناگزیر است مزرعه‌ای را که در آبادی آن سهم به سزایی داشته و خانه‌ای را که در آن عمری به سر برده ترک کند (نمایندگان: صحیح است). موضوع دیگری که لازم می‌دانم توجّه هیئت محترم دولت را به آن معطوف کنم، این است که متأسفانه دختران روستایی به موازات پسران از مزایای اجرای قانون سپاه دانش بهره‌مند نمی‌شوند.

   گرچه قانون سپاه دانش برای پسران ود ختران یکسان است؛ ولی اغلب خانواده‌های روستایی رغبت زیادی به با سواد کردن دختران نشان نمی‌دهند. تصوّر می‌کنم لازم باشد سپاهیان دانش که حقاً خدمات ذی قیمتی انجام می‌دهند، به این نکته اساسی توجّه نمایند و اولیای دختران را با تأکید بیشتری تشویق و وادار کنند که دختران خود را به این کلاس‌ها بفرستند (نمایندگان: صحیح است)؛ زیرا ادامه این رویه برای ثبات خانواده‌های روستایی خطرناک است. قطعاً پسر باسواد روستایی حاضر نخواهد شد دختری بی‌سواد را به همسری برگزیند و طبعاً برای تشکیل خانواده در جست‌وجوی همسر شهری خواهد بود (نمایندگان: صحیح است).

   … شاید عدّه‌ای از مردم صاحب‌نظر تا چندی پیش می‌پنداشتند که جامعه ایرانی برای اصلاحات عمیق اجتماعی آماده نیست. … دیگر نمی‌توان نابه هنگام بودن شناسایی حقوق حقّه زنان را عنوان کرد و خواسته‌های اساسی آنان را نادیده گرفت (نمایندگان: صحیح است).

    وظیفه من این بود که در چنین فرصتی و به مناسبت این سال‌روز تاریخی نظر خود را در این ساحت مقدّس اظهار کنم. خدا شاهد است این نظر روی تعصّب خاصّی اتّخاذ نشده است؛ بلکه از تجربیاتی که طی عمر خود داشته‌ام و از آشنایی نزدیکی که با زندگی زنان روستایی دارم، سرچشمه گرفته است.

اکنون با نمایندگان محترم مجلس شورای ملّی است که اگر نکات مذکور را شایسته توجه دانستند، جوانب آن را بسنجند و راه‌های معقول و صحیحی برای تأمین حقوق زن در خانواده و استقلال اقتصادی زنان روستایی و موجبات پیشرفت فرهنگی آنان پیدا کنند (نمایندگان: احسنت! احسنت!) … .» ( نمايندگان گيلان از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامي، نوشته محمدتقي پوراحمد جكتاجي و هومن يوسفدهي، انتشارات فرهنگ ايليا، رشت، ١٣٩٤، ص ١٠٠- ١٠١و ٢٨٩- ٢٩١ ). » ( 1 )

« نیره ابتهاج سمیعی به همراه پنج زن دیگر هاجر تربیت، شوکت ملک جهانبانی، فرخ رو پارسا، مهرانگیز دولت شاهی و نزهت نفیسی اولین زنانی بودند که در سال ۱۳۴۲ وارد مجلس شورای ملی شدند. وی که عضو حزب ایران نوین بوده و با ۴ دوره حضور در مجلس شورای ملی یکی از طولانی‌ترین دوران حضور در مجلس شورای ملی را در بین زنان حاضر در مجلس داشت. 

او نخستین زنی ایرانی است که نیابت مجلس را در دوره‌های ۲۲ و ۲۳ مجلس شورای ملی به عهده گرفته‌است و همچنین نخستین بانویی است که از استان گیلان به مجلس شورای ملی راه یافته‌ است وی همچنین در دوره‌های ۲۲ و ۲۳ نایب رئیس مجلس بود.

سمیعی ابتدا در کانون مترقی عضویت داشت و پس از ایجاد حزب ایران نوین به این حزب پیوست. او عضو اصلی شورای مرکزی «فراکسیون پارلمانی حزب ایران نوین» بود و پس از دستور محمدرضا پهلوی مبنی بر ایجاد یک حزب واحد به عضویت حزب رستاخیز درآمد. او همچنین در دوران عضویت در حزب ایران نوین جهت در کنگره «شورای زنان» در آمریکا، «کنگره جهانی زنان» در شوروی و فرانسه، «کنفرانس بین المجالس» حضور یافت.

نیره ابتهاج سمیعی به پاس فعالیت‌هایش نشان درجه ۳ همایون، مدال تاجگذاری و مدال جشن‌های ۲۵۰۰ ساله را دریافت کرد.

پس از انقلاب ۱۳۵۷، اموالش توسط دولت جمهوری اسلامی تصرف شد.

بعد از انقلاب ۱۳۵۷ و تغییرات پیش آمده او از فعالیتهای سیاسی کناره‌گیری کرد و مدتی را در آمریکا به سر برد و خاطراتش را در گفت و گو با شیرین سمیعی در بنیاد مطالعات ایران ثبت و ضبط کرد.

سپس به ایران برگشته و در دهکده ساحلی بندر انزلی سکنی گزید و بعد از مدتی به رشت نقل مکان کرد تا اینکه در ۳۱ فروردین ۱۳۹۶ در سن ۱۰۳ سالگی درگذشت. ( 2 )

( 1 ) گیلان مصور

( 2 ) ویکی پدیا