جایگاه موزه ها در برنامه های مدارس ( روز جهانی موزه و هفته میراث فرهنگی گرامی باد )

« موزه » کلمه ای فرانسوی است که در اصل از کلمه  یونانی « موزه یون » به معنی جایگاه پرستش موزها ( فرشتگان ) گرفته شده . در یونان باستان «موزها» نام فرشتگانی بودند که هنرهایی مثل موسیقی ، شعر و نقاشی را به آنان نسبت می دادند . در آتن نیز تپه ای به نام  « موزه » بود که در آنجا عبادتگاهی وجود داشت . اولین موزه هایی که در دنیا شکل گرفته اند ، جایگاه مقدسی مثل معابد و پرستشگاه ها بودند .  در آن زمان موزه ها ، اهداف موزه های امروزی را نداشتند .
امروزه موزه به مکانی گفته می شود که در آنجا آثار باستانی و اشیا گرانبها را به نمایش می گذارند . این  آثار از جهت تاریخی ، فرهنگی و مردم شناسی اهمّیّت دارند .آثار موجود در موزه ها ، سیر تمدّن مردمی را نشان می دهد که هرچند بایگانی و پوشه ای برای ذخیره و انتقال اطّلاعات نداشته اند ، آثارشان در دل خاک و تپه ها بایگانی شده و امروز منشا اطّلاعاتی مفید برای عموم هستند .  
قدیمی ترین موزه جهان « موزه اسکندریه » در شهر اسکندریه مصر بود که در آنجا ابزار ستاره شناسی ، استخوانها ، پوست جانوران کمیاب و.... نگهداری می شد .
در سال 1683 میلادی در دانشگاه آکسفورد انگلستان تاسیس شد  و سال 1753 میلادی موزه بریتانیا و در نیمه دوم قرن هیجدهم میلادی موزه  لوور در فرانسه تاسیس شدند . از قرن نوزدهم میلادی موزه ها در کشورهای غربی  به خصوص امریکا گسترش یافتند .
آشنایی ایرانیان با موزه  به دوره قاجار برمی گردد . ناصرالدین شاه در سفرهای خود به اروپا و دیدن موزه های آنجا تصمیم گرفت که در کاخ گلستان موزه ای تاسیس کند .
  اولین موزه که به طور علمی در ایران شکل گرفت ، موزه  ایران باستان ( ملّی ) بود که در سال  1314 تاسیس شد .
این موزه دارای آثار ارزشمندی است که تمدّن ایران را از هزاران سال قبل از میلاد مسیح تا دوران معاصر به نمایش گذاشته است .
از موزه های معروف دیگر ، موزه آستان قدس رضوی است که از محل درآمد آستان قدس  و از سال 1316 تا 1324 ساخته شد .این موزه آثار با ارزشی دارد و دارای یک کتابخانه مجهز با نسخ خطّی است .
امروزه علاوه بر موزه های تاریخی ، نگارخانه ها ، نمایشگاه های هنری  و جانوری نیز  نوعی موزه به حساب می آیند. اگر امروز نوجوانان با  میراث فرهنگی ، تاریخی و  معنوی کشور خود  بیگانه بمانند در آینده جایگاه و هویت فرهنگی خود را  هم نمی شناسند

موزه ها انواع گوناگونی دارند :
موزه باستان شناسی ( تاریخی ) : آثار موجود در این موزه ها بیشتر به وسیله کاوش های باستانی به دست آمده اند که تمدن و دانش اقوام گذشته را به تصویر می کشند . این موزه ها را موزه  مادر می گویند . موزه  ایران باستان از این نوع است . اطلاعاتی مربوط به دوره های تاریخی ، شکل گیری تمدن و سبک زندگی انسان ها را در دوران های قدیم از این موزه ها می توان کسب کرد .

موزه  فضای باز : مکان هایی هستند که در فضایی باز ، آثار ارزشمند و معمولأ غیرمنقول را به معرض تماشا گذاشته اند مثل تخت جمشید در شیراز . چغازنبیل در خوزستان .
موزه  مردم شناسی : در این نوع موزه ها آثار به نمایش گذاشته معمولأ فرهنگ ، آداب و رسوم ، اعتقادات و سنت های اجتماعی را نشان می دهند . در این مکان شاخصه های فرهنگی دوران خاصی به معرض نمایش گذاشته می شود . این موزه ها با نمایش دادن  آثار هنری ، ابزارهای  سنتی ، آیین ها و معرفی مشاغل ، فرهنگ یک دوره را معرفی می کنند
موزه های هنری : بعضی از نمایشگاه ها و نگارخانه ها که آثار برجسته هنری را به نمایش می گذارند ، به عنوان موزه های هنری شناخته می شوند . مانند موزه هنرهای زیبا در تهران .
موزه های منطقه ای : این موزه ها توصیف گر فرهنگ یک منطقه خاص هستند و فقط اشیا تاریخی همان منطقه را به نمایش می گذارند . مثل موزه شوش .
موزه اندیشمندان ( خانه هنرمندان ) : این موزه ها  در واقع برای ارج نهادن و بزرگداشت چهره های سرشناس علمی یا هنری ایجاد می شوند . در این موزه ها تالیفات ، وسایل شخصی ، وسایل کار و آثار هنری یا اختراعات شخص مبتکر و یا هنرمند به نمایش گذاشته می شود . خانه  ادیسون ، مخترع برق در امریکا از این نوع موزه هاست . در ایران هم خانه استاد ابوالحسن صبا ، از بزرگان موسیقی ایران به موزه تبدیل گشته است که  تابلوهای نقّاشی ، تالیفات و اموال شخصی وی در آنجا نگهداری می شود  .
موزه علوم تاریخی و طبیعی : این موزه ها گونه های مختلف گیاهی و یا جانوری را به نمایش می گذارند . مثل موزه حیات وحش  و موزه تاریخ طبیعی اصفهان .

امروزه وظیفه موزه ها فقط نگهداری اشیای نفیس تاریخی نیست  بلکه مکانی برای تبادل فرهنگ ها و غنای فرهنگی ملتها به شمار می آیند. ارتباط موزه با سازمان هایی چون میراث فرهنگی ،  زمینه  توسعه  فرهنگی را در جامعه فراهم کرده است. کارشناسان موزه ، با همکاری نهادهای فرهنگی ، اطّلاعات گوناگونی را در زمینه  تاریخ ، فرهنگ و هنر  اقوام مختلف در اختیار علاقه مندان قرار می دهند .
نوجوانان برای آگاهی از پیشینه فرهنگی میهن خود نیاز دارند که با  آثار هنری و فرهنگی آشنا شوند .
کم توجهی به  معرفی موزه ها در برنامه های صدا و سیما ، مطبوعات و حتی در کتاب های درسی باعث شده است که  امروز بسیاری از نوجوانان ، اطّلاعات کافی راجع به میراث فرهنگی زادگاه خود نداشته باشند .
در مدارس ما جایگاه موضوعاتی در زمینه  موزه و میراث فرهنگی خالی است . در کتاب های درسی ، برنامه های پرورشی  و  در گردش های علمی  به  معرفی موزه ها توجه چندانی نمی شود ، فوق برنامه های مدارس معمولا در زمینه  برپایی مراسم روضه خوانی ، سخنرانی به مناسبت های مذهبی ،  اردوهای راهیان نور و موضوعاتی از این قبیل است . در بسیاری از موزه ها حتی ابزار و آلات موسیقی گذشتگان به نمایش گذاشته شده اند . این ابزار نشان  می دهند که  از دیرباز موسیقی بخشی جدایی ناپذیر  از زندگی مردم بوده است
آشنایی با  میراث فرهنگی و  تاریخی و بازدید از موزه ها ،  می تواند بخشی از برنامه های پرورشی در مدارس باشد . به جای برنامه های تکراری ملال آور  می توان گردش های علمی ،  مسابقه  و فعالیت های ابتکاری با موضوعات مربوط به موزه و میراث فرهنگی  را در مدارس  برگزار کرد .
موسیقی محلی ، بخشی از فرهنگ  بومی هر منطقه است که ریشه در تاریخ و تمدن اقوام دارد امروزه این آثار هنری را بخشی از میراث غیرملموس فرهنگی به شمار می آورند و هنرمندان و پژوهشگران حوزه هنر در صدد ثبت ملی آنها هستند  برای حفظ و تداوم این میراث هنری ،  نوجوانان باید با  موسیقی های بومی مناطق خود آشنا شوند .

در بسیاری از موزه ها حتی ابزار و آلات موسیقی گذشتگان به نمایش گذاشته شده اند . این ابزار نشان  می دهند که  از دیرباز موسیقی بخشی جدایی ناپذیر  از زندگی مردم بوده است . موسیقی  بومی ،  ابزار آن ، سروده های محلی و.... می توانند موضوعات خوبی برای کارهای پژوهشی دانش آموزان باشند .
 در درس هایی مثل نگارش که دانش آموزان با مقاله نویسی و گزارش نویسی آشنا می شوند . می توان  بخشی از این تکالیف را به بازدید از موزه  اختصاص داد تا هم اطلاعات عمومی دانش آموزان  افزایش یابد  و هم حاصل این  بازدیدها را در قالب گزارش به رشته تحریر درآورند .
در کتاب های درسی ، بخشی از تکالیف به صورت فعالیت های گروهی  برای دانش آموزان تعیین شده است تا دانش آموزان به صورت گروه های سه چهار نفری در باره یک موضوع تحقیق کنند . در دروسی مثل ادبیات ، تاریخ ،  علوم اجتماعی  و... می توان فعالیت هایی را برای گروه های دانش آموزی  تعیین کرد که محتوای آنها  موضوعاتی چون معرفی انواع موزه ، معرفی میراث فرهنگی و تاریخی ، موزه های اندیشمندان  و....  باشد.
بدیهی است این گونه کارهای پژوهشی  زیر نظر و  با راهنمایی دبیر  انجام می شود و  از دانش آموزان انتظار کار پژوهشی در سطح دانشجویی نداریم  . اگر از اینترنت هم با ذکر منبع استفاده کنند ، اشکالی ندارد  اما باید بتوانند در باره  آنچه انجام داده اند در کلاس گفت  و گو کنند .

 موضوعات زیر می تواند برای کار پژوهش و تحقیق معرفی شوند  :

چه نوع موزه هایی در شهر یا استان خود می شناسید ؟
جای چه موزه هایی در شهر یا استان محل سکونت شما خالیست ؟
از موزه کدام شاعر یا نویسنده یا هنرمند معاصر  دیدن کرده اید ؟
از یک موزه مردم شناسی چه اطلاعاتی می توان به دست آورد ؟
 در موسیقی بومی منطقه شما به چه موضوعاتی  توجه شده است ؟ کم توجهی به  معرفی موزه ها در برنامه های صدا و سیما ، مطبوعات و حتی در کتاب های درسی باعث شده است که  امروز بسیاری از نوجوانان ، اطّلاعات کافی راجع به میراث فرهنگی زادگاه خود نداشته باشند
 و......  
انجام  این فعالیت های پژوهشی به صورت گروهی  ، هم تجربه یک کار مشارکتی  را برای دانش آموزان  فراهم می کند و هم باعث  افزایش اطلاعات عمومی آنها می گردد.
 در هفته آشنایی با مشاغل ، می توان یک کارشناس موزه یا کارشناس میراث فرهنگی را به آموزشگاه دعوت کرد تا نوجوانان با این رشته های دانشگاهی هم آشنا شوند.  دانش آموزان رشته های علوم انسانی  معمولا در  انتخاب رشته دانشگاهی سردرگم هستند ، شاید آشنایی  با موضوعاتی چون موزه و میراث فرهنگی باعث شود در انتخاب رشته دانشگاهی ، به این  رشته ها علاقه مند شوند .  
 معاون پرورشی  و دبیران متناسب با رشته تدریس خود می توانند  زمینه مناسبی را برای دانش آموزان فراهم سازند تا با  فرهنگ بومی ، موزه ها ، میراث فرهنگی  و تاریخ سرزمین خود آشنا شوند .
علاوه بر اینها وسایل ارتباط جمعی نیز  در زمینه معرفی و پاسداشت میراث فرهنگی  و تاریخی  ، نقش مهمّی دارند . مدیران  موزه ها  هم اگر از تخصص کافی برخوردار باشند ،  با ایجاد تنوع  در فضای موزه ها ، اجرای برنامه های ویژه  و ارتباط با مدارس  می توانند در جذب  بازدیدکننده و ارتقای فرهنگ جوانان  مؤثر  باشند..
 زبان هنر همیشه تاثیرگذار است . چه بسیار موضوعات به ظاهر خشک و بی روح که در پوشش یک اثر هنری  به شکلی دلنشین بازتاب یافته اند  و توجه مخاطبان را به خود جلب کرده اند . 

هنرمندان در قالب ساخت فیلم ، موسیقی ، نقاشی ، نمایش و.... می توانند توجه ها را به سمت آثار تاریخی  و میراث فرهنگی  معطوف کنند و ضرورت  حفظ آنها را هنرمندانه به تصویر بکشند . حتی در ادبیات کودکان هم  می توان تا حدودی به این اهداف دست یافت .
اگر امروز نوجوانان با  میراث فرهنگی ، تاریخی و معنوی کشور خود بیگانه بمانند در آینده جایگاه و هویت فرهنگی خود را  هم نمی شناسند . 

برای حفظ  ارزش های فرهنگی یک ملت ، باید نوجوانانی فرهنگ دوست  تربیت کنیم .
 منابع :                     1- فرهنگ  دهخدا                    2- دایرةالمعارف  نو – جلد 5 – عبدالحسین سعیدیان