موجود مفلوکی به نام " محیط زیست " در نظام آموزشی ایران ؟!

قومی به جد و جهد نهادند وصل دوست

قومی دگر حواله به تقدیر می‌کنند

حافظ

دانش آموزی که از پیش دبستانی وارد چرخه آموزشی ما می شود تا قبل از دوره دوم متوسطه هیچ نامی از " محیط زیست " در کتاب های درسی به چشمش نمی بیند و یا با آن برخوردی ندارد .

تنها در پایه یازدهم که به  رقابت  پوشالی" کنکور " نزدیک می شود و استرس و فشردگی درس ها او را از همه طرف احاطه کرده است  کتاب " انسان و محیط زیست " را برای نخستین بار مشاهده می کند .

سر کلاس پایه یازدهم در مدرسه ای از دانش آموزان در مورد این درس و کیفیت آموزش آن پرسش کردم .

بچه ها گفتند که معلم شیمی عهده دار تدریس کتاب محیط زیست است اما تاکنون و در این 6 ماه حتی یک کلمه در مورد " محیط زیست " تدریس نکرده است و به جای آن شیمی درس می دهد و گهگاهی برای دانش آموزان تست کنکور حل می کند .

ظاهرا هم دانش آموزان و هم اولیاء آن ها هم از این موضوع راضی هستند چرا که این معلم خلاق جزوه ای کم حجم مشتمل بر پرسش و پاسخ های کوتاه تهیه کرده و در اختیار دانش آموزان قرار داده است .

از حدود 100 سوال طرح شده حدود 20 سوال در امتحان طرح شده و جالب است که همه دانش آموزان کلاس نمرات بالایی هم در درس محیط زیست کسب کرده اند .

مدیر و سایر عوامل آموزشی مدرسه هم ظاهرا از این وضعیت راضی اند چرا که اولا سطح نمرات دانش آموزان بالا است و دیگر این که کسی شاکی نیست و رضایت در حد کافی و وافی  در " مدرسه " برقرار است . کافی است در یک زنگ تفریح به ویژه مدیران چکمه پوش در سیل که جامعه را شرمنده اقدامات و برنامه ریزی های خود کرده اند نگاهی سرزده و بدون گارد و محافظ به حیاط مدارس داشته باشند

این تنها شمایی ازوضعیت یک " درس مهم " آن هم در یک مدرسه نسبتا برخوردار در یک منطقه آموزشی است .

اداره آموزش و پرورش و گروه های آموزشی هم اساسا با این موضوعات کاری ندارند و موضوع مهم برای آنان تنها این است که اولا سر و صدایی برنخیزد و  دیگر آن که کلاسی بدون معلم نماند .

کسی با کیفیت آموزش کاری ندارد و این در حالی است که در این وزارتخانه مرکزی برای پایش کیفیت آموزش پیش بینی شده است .

چه کسانی و با چه ذهنیت ها و افکاری، « برنامه » برای نظام آموزشی ما تدوین می کنند ؟

آیا این ها به ماهیت برنامه و عوارض و پیامدهای آن آشنایی دارند ؟

حجت الاسلام محی الدین بهرام محمدیان بیش از 10 سال سکان برنامه ریزی آموزشی و نظام تالیف کتب درسی را بر عهده دارد .

آیا ایشان در این زمینه تخصص دارد و واقعا در انتصاب این افراد به چه معیارها و شاخص هایی توجه می شود ؟

پس از آن حجت الاسلام علی ذوعلم عهده دار این سمت می شود .

حجه الاسلام حمید محمدی، دبیر توسعه فعالیت های قرآنی هم اخیرا به عنوان معاون تالیف سازمان پژوهش انتخاب می شود .

« علیرضا صادقی » عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی در یادداشتی انتقادی پرسش های زیر مطرح را می کند : ( این جا )

" ۱-  یک تعریف کلاسیک و یک تعریف مدرن از مفهوم برنامه درسی ارائه کند؟

۲-  منابع نیازسنجی برنامه درسی را توضیح دهد؟

۳- بگوید جدول هدف/محتوا چگونه و با چه منطقی تدوین می شود؟

۴- بگوید سارماندهی محتوا از نوع بر پایه های مشترک با میان رشته ای و فرا رشته ای چه تفاوت ها و شباهت هایی دارند؟

۵- از استادان به نام برنامه درسی چه داخلی و چه خارجی چند نفر را می شناسد و چه اندازه با تفاوت آرا آنها آشناست؟

۶- نقش فرهنگ در برنامه درسی را توضیح دهد.

۷- متاتئوری های موجود و خیلی ابتدایی برنامه درسی را توضیح داده و بگوید چرا این متاتئوری ها شکل گرفته است؟

۸-انواع برنامه درسی وفادارانه، نیمه وفادارانه و غیر وفادارانه را توضیح دهد.

۹- ارزشیابی قبل و بعد از اجرای برنامه را توضیح دهد.

۱۰- ویژگی های اصلی یک محتوا را بیان کند.

پرسش این است اساسا " علم " و " تفکر علمی " چه زمانی قرار است وارد برنامه ریزی ها و تصمیم گیری ها در سطوح مختلف شود ؟

" بحران سیل " که حدود یک ماه است  کل کشور و افکار عمومی را درگیر خود کرده است در درجه نخست ناشی از بی توجهی و بی اعتنایی به مساله " محیط زیست " در جامعه ایران است .

دست خانواده در تربیت کودک در زمینه آموزش های محیط زیست و احترام به طبیعت خالی است .

رسانه های دولتی و شبه دولتی و به ویژه رادیو و تلویزیون که از بودجه عمومی ارتزاق می کنند هم واقعا متاعی برای عرضه ندارند و اولویت ها مسائل دیگری است .

دانش آموز در آموزش و پرورش همان گونه که آمد و نیز در نظام آموزش عالی هم در این زمینه چیزی را آموزش ندیده و تجربه نمی کند .

حال از این فرد که انتظارات یک شهروند مسئول از او می رود دقیقا باید چه چیزی را خواست ؟

آیا برای چیزی که آموزش ندیده و تجربه نکرده است باید او را مورد بازخواست قرار داد ؟

در ابتدای کتاب " انسان و محیط زیست " فعالیت هایی برای دانش آموزان در قالب " سخنی با دبیران گرامی " آمده است :

*یادگیری فعال و موثر : بخشی از فعالیت های طراحی شده در کتاب باید به وسیله دانش آموزان در کلاس و حین تدریس انجام شود .

هدف از طراحی این فعالیت ها درگیر نمودن دانش آموزان در فرآیند یادگیری است همچنین فعالیت هایی نظیر پرس و جو ، تحقیق ، نوشتن مطلب و گزارش و جمع آوری عکس یا نمونه ها را نیز در برمی گیرد .

ضروری است دبیران گرامی در انجام فعالیت های کتاب اهتمام داشته باشند .

*رسانه های یادگیری : استفاده از رسانه های یادگیری متنوع افزون بر کتاب درسی همچون فیلم های کوتاه ، متن های مناسب ، کتاب های موضوعی و مرجع و نماهنگ های تاثیرگذار می تواند به غنی شدن فرآیند یادگیری منجر شود . جست و جوی مداوم این رسانه ها و حتی تولید آن ها به وسیله دانش آموزان و دبیران امکان پذیر است و می تواند از طرق مختلف به اشتراک گذاشته شود .

*ارائه یافته های آموخته های هر دانش آموز در هر درس برای دیگر دانش آموزان در فضای کلاس درس مورد تاکید  فراوان است . این ارائه باید خلاقانه و نوآورانه و هنرمندانه انجام شود . در ارزشیابی مستمر همین ارائه های دانش آموزی ، یک منبع معتبر برای قضاوت در مورد عملکرد دانش آموزان به شمار می آید . ...

آیا واقعا این اتفاقات در کلاس درس رخ می دهد ؟

آیا اساسا گفت و گو و یا مباحثه ای صورت می گیرد ؟

در پایان هر درس بخش " چه باید کرد " پیش بینی شده است .

وظایف هر فرد در قالب پرسش " من چه کار کنم " آمده است .

بخش بعدی می گوید :

" از مسئولان چه انتظاراتی  دارم " ؟ اداره آموزش و پرورش و گروه های آموزشی هم اساسا با این موضوعات کاری ندارند و موضوع مهم برای آنان تنها این است که اولا سر و صدایی برنخیزد و  دیگر آن که کلاسی بدون معلم نماند

این ها به نوعی تمرین شهروندی است اما آیا واقعا فرصتی برای تمرین مطالبه گری و آموزش و تجربه آن در کلاس های درس فراهم می شود ؟

از تحقیق و مراجعه به جوامع توسعه یافته و وضعیت آموزش محیط زیست در آن فاکتور می گیریم .

به همین کشور همسایه و جنگ زده افغانستان نگاهی می اندازیم . ( این جا )

" موسسه یاری رسانی به کودکان افغان (HTAC) به منظور کمک به وضعیت محیط زیست در افغانستان اقداماتی را در جهت آموزش کودکان این کشور انجام داده است.

 HTAC موسسه ی غیردولتی ملی و بین المللی در افغانستان است که با هدف بهبود وضعیت آموزشی دختران، پسران و جوامع محلی افغانستان فعالیت می کند.

 این سازمان از طریق اجرای برنامه های آموزشی ابتکاری و همکاری با مدارس برای ایجاد برنامه درسی قوی و متنوع، آموزش معلمان و ایجاد محیطی ایمن برای یادگیری دانش آموزان را برای تبدیل شدن به شهروندانی مولد تربیت می کند.

 موسسه یاری رسانی به کودکان افغان بخش بزرگی از سرمایه گذاری آموزشی خود را به آموزش محیط زیست به کودکان اختصاص داده است. این موسسه برای طراحی آموزشی محیط زیست خود از بسیاری از مسولین عالی رتبه در افغانستان و کارشناسان محیط زیست یاری گرفته است. هدف عمده این آموزش، آشنایی کودکان با محیط زیست، ایجاد رابطه منحصر به فرد با جهان طبیعی و درک اهمیت و تاثیر محیط زیست بر زندگی و آینده آنان است.

این موسسه در اولین قدم اقدام به ایجاد اتاق محیط زیست در مدارس مناطق مختلف افغانستان کرده است. دانش آموزان در هفته ساعاتی را در راستای آموزش محیط زیست با معلمان خود با  طراحی و پیاده سازی پروژه های عملی هر مشکلات محیط زیست می گذرانند.

از جمله اقدامات و پروژه های اتاق محیط زیست موسسه یاری رسانی به کودکان افغان می توان به موارد زیر اشاره کرد:

– ایجاد سیستم تشویقی برای دانش آموزانی که در تمیز نگه داشتن مدرسه کوشا هستند.

– آموزش ایجاد و حفظ باغ و باغچه و طراحی جریانهای آبیاری و کاشتن گیاهان و سبزیجات در باغچه مدرسه توسط دانش آموزان. از جمله نمونه های موفق در این زمینه می توان به باغچه مدرسه عبدالله بن عمر در مدرسه راهنمایی منطقه پغمان در غرب کابل اشاره کرد.

–آگاه سازی دانش آموزان از مشکلات محیط زیستی جدی مانند آلودگی آبهای آشامیدنی و حضور مواد سمی و خطرناک در محیط زندگی و فضای پیرامون آنها

–آموزش تستها و آزمایش های تشخیص میزان آلودگی آب و روش های کاهش آلودگی.

همچنین در بسیاری از این آموزش ها دانش آموزان تشویق می شوند که این اطلاعات را در اختیار خانواده، دوستان و همسایه ها نیز قرار دهند.

نکته مهم در مورد آموزش‌های این موسسه توجه به ماهیت عملی آموزش‌های محیط‌زیست است.، چرا که در واقع ماهیت آموزش محیط‌زیست عملی است و محیط‌زیست آموختنی نیست، زندگی کردنی است. "

از مدارس تخریبی و یا غیرمقاوم که بگذریم در چند درصد از مدارس ما محیط زیست حضوری فعال دارد ؟

کافی است در یک زنگ تفریح به ویژه مدیران چکمه پوش در سیل که جامعه را شرمنده اقدامات و برنامه ریزی های خود کرده اند نگاهی سرزده و بدون گارد و محافظ به حیاط مدارس داشته باشند .

انبوه زباله ها که در حیاط به رقص می آیند و وضعیت درختان و پوشش گیاهی و حتی رنگ آمیزی دیوارها و... می تواند ابعاد فاجعه را بیش از پیش نمایان سازد .

این نظام آموزشی به کجا می رود ؟