گروه اخبار /
آموزش زبان کردی بی سروصدا در مدارس سقز آغاز شد و دانش آموزان سقزی این شانس را داشتند که اولین کسانی باشند که خواندن و نوشتن به زبان مادری را در مدارس می آموزند. کاری کارستان که به دور از هر جنجالی و به ابتکار دبیران سقزی شکل گرفت و بدون شک الگویی خواهد بود برای سایر مناطق کردنشین و یا شاید هم مناطقی که به زبانی غیر از فارسی تکلم می کنند.فرصتی دست داد تا بعد از پایان اولین دوره آموزش زبان کردی و انتشار کتابی برای همین درس، با سالار فتحی مسئول گروه ادبیات آموزش و پرورش سقز و زاهد آرمی معلم ادبیات گفت و گو کنیم.
فتحی مدیریت پروژه تدریس زبان کردی در مقطع راهنمایی را برعهده داشت و به ثمر رساند و زاهد آرمی به همراه ۵ همکار دیگرش عهده دار تدوین کتاب ” وانه ی کردی” بودند. افتخار تدریس زبان کردی برای اولین بار در میان شهرهای کردنشین برای همیشه در سقز و برای معلمان باقی خواهد ماند.
آقای فتحی آموزش زبان کردی به صورت رسمی در سیستم آموزشی ایران تبدیل به یک تابوی ناشکستنی شده بود، چگونه به فکر افتادید قدم در این راه سخت بگذارید:
سالار فتحی: چند سال است که در کتاب فارسی مقطع راهنمایی سابق و مقطع متوسطه اول در سیستم آموزشی جدید دو درس در فصل ۶این کتاب وجود دارد که از طرف وزارتخانه با نام ادبیات بومی و محلی طراحی شده است.مولفین کتاب نیز در مقدمه ی کتاب تاکید دارند که برای تولید محتوای این درس ها به موضوع های متناسب عنوان درس در قلمرو فرهنگ، ادبیات بومی، آداب و سنن محلی و نیازهای نوجوانان و ناگفته های کتاب اقدام شود. در طول این سال ها همکاران به صورت پراکنده و سلیقه ای نسبت به تهیه و تدریس این بخش از کتاب اقدام می کردند.در نتیجه گروه ادبیات استان تصمیم گرفت جهت جلوگیری از این ناهماهنگی هر شهرستان بنا به لهجه ی خاص آن منطقه نسبت به تدوین این دروس اقدام کند.بنده نیز به عنوان سرگروه ادبیات فارسی سقز با توجه به تاکید مقدمه ی کتاب و همچنین جو مناسبی که در اداره آموزش و پرورش سقز و اداره کل وجود داشت و استقبال گسترده همکاران، برنامه مدونی را برای تهیه و تولید محتوای این فصل طراحی کردم.
آیا نیاز به دریافت مجوز رسمی از سوی اداره کل یا وزارت خانه نبود؟
فتحی: نیاز به مجوز خاصی نبود چون طبق دستورالعمل های خود وزارت خانه تدریس این فصل از کتاب با عنوان اعلام شده از قبل پیش بینی شده بود ، با این وجود درخواستی به آموزش و پرورش سقز داده شد و در جلسه ای مسئولین ذی ربط موافقت خود را مطابق مقررات اعلام کردند و در نهایت بدون هیچ دخل و تصرفی، محتوای تدوین شده را جهت تایید به استان فرستادند و استان هم بلافاصله آن را تایید کرد و مورد تقدیر و استقبال هم واقع شد.
چند نفر درگیر تدوین کتاب بودند؟
فتحی: این کتاب توسط هفت نفر از همکاران تالیف و تدوین شده و مدت ۶۰ ساعت روی آن کار شده و غیر از از آن بیش از ۲۰ساعت وقت برای ویرایش و تهیه کتاب گویای آن صرف شده است.
مدت زمان تکمیل این پروژه از لحظه آغاز تا زمان به سرانجام رسیدن آن چقدر طول کشید؟
فتحی: حدود سه ماه و نیم پس نسبت به سایر کارهایی که نیاز به مجوز دارند زودتر از حد انتظار به سرانجام رسیده است.
آیا این نشان می دهد که اراده ای هم در آموزش و پرورش مایل به به سرانجام رساندن کار بودند؟
فتحی: قطعا آقایان رستمی، حسنی و مهرپرور که مستقیم با ما در ارتباط بودند همکاری لازم را داشتند و حتی آقای مهرپرور به طور مداوم پیگیر و در جریان کار بودند. همچنین گروه ادبیات استان همکاری بی نظیری با ما داشتند. ما ۴ جلسه توجیهی آموزشی نیز برای همکاران گذاشتیم که هر جلسه هم چند ساعت طول می کشید اما همکاران مشتاقانه در آن شرکت می کردند.
مشخص کرده اید که این کتاب در چند جلسه و در چه زمانی باید تدریس شود؟
فتحی: برای تدریس هر کتاب بودجه بندی خاصی وجود دارد و براساس آن برای هر ماه بخشی از کتاب تدریس می شود.زمان تدریس این بخش از کتاب نیز اسفند ماه است. در جلسات نیز پیشنهاد شده است که اگر مدرسی بنا به هر دلیل تا اسفند ماه کتاب را به فصل ۶ نرسانده باشد، مابقی بخش های کتاب را به حالت تعویق درآورده و کتاب کردی را در طی ۴جلسه تدریس کنند و بعد از اسفند جبران بخش های دیگر کتاب شود.
مولفان کتاب چگونه انتخاب شدند؟
فتحی: ابتدا در میان همکاران اعلام شد که افرادی که تمایل به همکاری دارند اعلام آمادگی کنند که در نهایت ۶نفر همراه با اینجانب اعلام آمادگی کردند.همه ی این افرادی که در این راه تلاش کرده اند دارای بیش از بیست سال سابقه در امر تدریس هستند و مجموعا صدو چهل سال سابقه کاری پشت این کار نهفته است.
آزمون و ارزشیابی از دانش آموزان در ارتباط با این کتاب چگونه خواهد بود؟
فتحی: آزمون به صورت توصیفی است و نمره آن به صورت ارفاقی برای دانش آموزان در نظر گرفته خواهد شد و این علاوه بر ۲۰نمره کتاب فارسی است تا با این روش هم دانش آموز کرد زبان تشویق شود و هم دانش آموز غیر کرد زبان در نمره های خود آسیبی نبیند و یا تاثیر منفی بر رقابت های معدلی آنان نداشته باشد و حتی فضای بهتری برای دانش آموزان غیرکردزبان فراهم شده است.به عنوان مثال دانش آموز ترک زبان می تواند انشای خود را با زبان ترکی بخواند و با این روش دو طرف با زبان ادبیات یکدیگر هر چند به صورت محدود آشنا می شوند.
آیا حضور دانش آموز غیرکرد زبان در جلسات این درس الزامی است؟
فتحی: در اینجا باید تاکید کرد که این درس در قالب فصل ششم کتاب فارسی است.علاوه بر این کمتر خانواده ای وجود دارد که در عوض پرداخت پول فرزند خود را به آموزشگاه زبان انگلیسی و عربی جهت یادگیری این زبان ها نفرستد. پس یک دانش آموز غیر کرد زبان باید خوشحال باشد که بدون پرداخت هیچ گونه وجهی می تواند در محیط مدرسه با زبان کردی آشنایی پیدا کند.
نسخه گویای این کتاب چگونه است؟ آیا فقط خواندن آن کتاب است یا موارد دیگری نیز به آن افزوده شده است؟
فتحی: ما خارج از تدوین کتاب، درس افزار ، کتاب گویا و کتاب و ورق زن آن را تهیه کرده ایم که همکاران می توانند در هنگام تدریس از آنها بهره ببرند و دراختیار دانش آموزان قرار بدهند.
گوینده یا گویندگان کتاب در نسخه گویا چه افرادی هستند؟
فتحی: گروه مولفین، کار گویندگی کتاب را انجام داده اند .
آیا فازهای دیگری برای ادامه این پروژه تعریف شده است؟
فتحی: در صدد هستیم یک کتاب و یک سی دی که منطبق و هماهنگ با یکدیگر باشند عرضه کنیم و این کار به گونه ای باشند که بعد از اتمام، یک کارنامه ای نیز به دانش آموزان بدهد و تصدیقی باشد براینکه این مرحله را باموفقیت گذرانده است و لازمه این کار انسجام و یکپارچگی تیمی است که برای این کار در نظر گرفته خواهد شد تا کاری بهتر و با کیفیت تر عرضه و ارائه شود.
(1)آقای آرمی ممکن است در مورد کتاب توضیح دهید و اینکه در تالیف آن چه شاخص هایی را در نظر گرفته اید؟
زاهد آرمی: ابتدا در یک جلسه توجیهی مشخص کردیم که مخاطبین ما در چه گروه سنی و تحصیلی ای قرار دارند و اهم ویژگی های این گروه از جهت ذهنی، عاطفی و جسمی در چه سطحی است، مطالب آموزشی متناسب و مورد نیاز آنان حیطه شناختی، عاطفی و حرکتی باید چه ویژگی هایی داشته باشند. در نهایت به این اجماع رسیدیم که متون ساده و خالی از تنوع و جذابیت های ادبی و هنری نمی تواند اهداف آموزشی مورد نظر را برآورده سازد و فاقد انگیزه کافی برای فراگیری خواندن و نوشتن زبان کردی است.حداقل می بایست در حد کتاب فارسی جذاب می نمود چرا که اگر تنها به قواعد خواندن و نوشتن و نکات دستوری اکتفا می کردیم بی گمان نه تنها خسته کننده می شد حتی ممکن بود موجب دلزدگی آنان نیز بشود. مشکلاتی که در این مرحله از کار وجود داشت انتخاب متون نظم و نثر بود.چون متاسفانه در ادبیات کردی متونی که خاص رده سنی نوجوانان باشد نادر است یا ما بنا به دلایلی به آن دسترسی نداشتیم. مورد دیگر این بود که ما مطمئن نبودیم چه برخوردی با این کتاب خواهد شد ، به همین دلیل سعی کردیم بیش تر از آثار شعرا و نویسندگانی که شناخته شده بودند و در عین حال حساسیت کمتری نسبت به آنان وجود داشت استفاده کنیم.علاوه بر آن متونی انتخابی از خودمان را نیز برای تکمیل و همچنین تنوع در چینش مطالب و آثار قلمی در کتاب گنجاندیم با این توجیه که خودمان در حال حاضر به تدریس اشتغال داریم و شاید حساسیت کمتری روی ما باشد.مشکل عمده تر در انتخاب متون این بود که به باور ما جامعه کنونی ما وبه تبع آن دانش آموزان، به لحاظ افکار ، عقاید و باورها جامعه ای متکثر و متنوع است، لذا وسواس بسیار داشتیم تا متون انتخابی عاری از هرگونه شائبه جانبدارانه باشد تا هیچ کس نتواند برچسپ تریبون تبلیغ فکر و ایدئولوژی خاصی را به آن بچسپاند.به این دلیل بیش تر بر زبان و ادبیات کردی تکیه داشتیم و متون انتخابی نیز حتی المقدور متونی باز هستند تا از سویی آزاد اندیشی ، خودباوری و اعتماد به نفس را در دانش آموزان تقویت کنیم و از سویی به آنان گوشزد کنیم که زبان و ادبیات ما نیز هم لذت بخش است هم قابلیت آن را دارد که مخاطبش را به فکر و اندیشه وا دارد.
آیا کتاب به شیوه ای طراحی شده که محتوای متفاوتی برای هر یک از پایه های مقطع راهنمایی وجود داشته باشد؟armivfathi (3)
آرمی: بله.این کتاب با این پیش فرض تدوین شده است که در هر سه پایه دوره اول دبیرستان تدریس شود و دلیل اینکه در یک کتاب واحد تجمیع شده است این است که دانش آموزان در سال های بعدی تحصیل شان و حتی در اوقات فراغت همچون نوروز و تابستان در صورت تمایل زودتر مطالب را مطالعه کنند یا به مطالب گذشته رجوع کنند این امکان برای او فراهم باشد.در این راستا برای هر پایه ی تحصیلی دو درس اصلی و دو درس فرعی در نظر گرفته شده است که هر کدام از دروس از متون نظم و نثر، حکایت، تمرین نوشتن و…بهره برده اند.برای ارزشیابی دانش اموز از خود نیز قسمتی تحت عنوان خودآزمایی در آن گنجانده شده است.همچنین برای فهم عمیق بحث بخشی تحت عنوان گفت وگو در نظر گرفته شده است که با هدایت معلم انجام می شود به طور کلی می توان گفت که ساختار و چارچوب آن همانند کتاب فارسی مدارس است.
آیا می توان گفت تدوین این کتاب در راستای تحقق اصل ۱۵ قانون اساسی است؟
آرمی: خیر به هیچ وجه این کتاب ربطی به این اصل قانون اساسی ندارد و تنها به عنوان ضمیمه ای برای کتاب فارسی و در جهت تدریس فصل ششم این کتاب در نظر گرفته شده است چرا که در تفسیر حداکثری از اصل ۱۵ قانون اساسی به گونه ای است که دروسی مانند ریاضی، فیزیک، شیمی و… هم به زبان کردی تدریس شود که لازمه این کار تدوین این کتاب ها به زبان کردی است و تاویل حداقلی آن نیز این است که زبان و ادبیات اقلیت های موجود در کتابی مستقل آموزش داده شود.
می دانیم که کتاب “وانه ی کوردی” هیچ کدام از این خواسته ها را تامین نمی کند بلکه تنها ضمیمه ای محسوب می شود در تدریس کتاب های فارسی تفاوت این کتاب با سایر کتاب هایی که در زمینه یادگیری زبان و ادبیات کردی منتشر شده اند چیست؟
آرمی: کتاب های قبلی تمرکز خود را بیشتر بر نحوه یاد گرفتن و خواندن و نوشتن زبان کردی صرف کرده اند اما ما علاوه بر این چندین متن جذاب به آن افزوده ایم تا در حد کتاب فارسی که در مدارس تدریس می شود باشد و از طرفی نیز ما در چارچوب برنامه درسی به این کار دست زده ایم و کار به گونه ای طراحی شده است که در ابتدا معلم محور است و با گذر زمان به دانش آموز محور تبدیل خواهد شد بدین گونه که دانش آموز خود به دنبال یادگیری مطالب کتاب و حتی مطالبی در این ارتباط در خارج از کتاب خواهد رفت.
آیا رسم الخط لاتین را نیز در آن گنجانده اید؟
آرمی: خیر.غیر از طرح روی جلد، از رسم الخط لاتین استفاده نکرده ایم و تنها به رسم الخط آرامی اکتفا کرده ایم چرا که فرض ما براین بوده است که دانش آموز در حین ورود به پایه هفتم هنوز با الفبای لاتین آشنایی ندارد اما الفبای کردی را که نزدیکی زیادی به الفبای فارسی و عربی دارد آموخته اند.
در این کتاب از کدام لهجه زبان کردی بهره گرفته شده و از اثار چه کسانی استفاده شده است؟
آرمی: چون پیش بینی و اولویت ما بیشتر برای شهرستان سقز و در نهایت استان کردستان بود پس لهجه کرمانج پایین یا سورانی را مبنا قرار دادیم و با این نقشه راه از ماموستا هژار در مهاباد، ماموستا حقیقی در بوکان، مطالبی از خودمان در سقز، متنی از بانو مستوره اردلان از سنندج، و قانع حلقه اتصال مریوان و شهرزور را در کتاب گنجاندیم.از کردستان عراق نیز نوشته هایی از لطیف هلمت و کاکه مه می بوتانی و حاجی قادر کویی را به آن اضافه کردیم و در کل می توان گفت در حد توان خود پهنه جغرافیایی لهجه سورانی را در قالب نظم و نثر پوشش دادیم.هرچندحق این بود که از بسیاری از افراد دیگر مطلبی می نوشتیم اما چون بسیاری از آنان برای نوجوانان کاربردی نداشت و از طرفی نیز حجم محدودی در اختیار داشتیم از این کار صرف نظر کردیم.
استقبال دانش آموزان از کتاب چطور بود؟
آرمی: بسیار عالی، عطش یادگیری زبان مادری و درون مایه متنوع ، جذاب، فراجناحی و مبتنی بر آرمان ها و ارزش های والای انسانی تمام جوامع الهی و بشری همچون وطن دوستی، زندگی نامه افراد نامدار،راستگویی، آزادی، طبیعت، اتحاد، اهمیت علم و علم آموزی ،امید، عدالت، و رعایت حقوق دیگران، نحوه روبه رو شدن با وضعیت های مختلف گنجانده شده در کتاب باعث استقبال خوب دانش اموزان و اولیای آنان شده است تا جایی که دانش آموزان اقدام به حفظ بسیاری از دروس موجود در کتاب کرده اند و می توان گفت شوق و ذوق خاصی را در میان انان برانگیخته است؛ همچنین دبیران و مدیران نیز به گرمی استقبال کردند که به نوبه ی خود از همگی آن بزرگواران سپاسگزاریم.
در این مرحله از کار و به عنوان اولین دوره استفاده از کتاب آیا متوجه کمبود خاصی در روند کار شدید؟
آرمی: بله مشکلاتی در آن به چشم می خورد از جمله فونت و اندازه کوچک کتاب که در اندازه A4است ، همچنین فقر تصویری و تعداد اشتباهات نوشتاری از جمله این نقایص است که همگی این مشکلات از انجا ناشی می شود که تمام زحمات کتاب از جمله حروف چینی، تصویرگذاری و…بر عهده همان شش نفر مولف کتاب بوده است و هیچ مکان ، شخص و یا ارگان خاصی عهده دار این کار نبوده است.عامل زمان و تسریع کار جهت آماده نمودن کتاب تا اول اسفند نیز تاثیر زیادی بر این امر داشته است.اما در آینده حتما این اصلاحات صورت خواهد گرفت و سعی بر آن است که این کتاب سربلند از آزمون بیرون آید که لازمه این کار تلاش معلمین است.
و سخن آخر …
زاهد آرمی: گاهی بحث مشکل بودن بعضی از متون به میان می آید که این امر ناشی از این است که هنوز خواندن و نوشتن را یاد نگرفته اند. توجیه ما برای این کار این است که اگر متنی ساده را بر می گزیدیم این بار دانش آموزان از ان لذت نمی بردند اما اگر از اول همین روند در پیش گرفته شود دانش آموز با هیچ کدام از این مشکلات روبرو نمی شد ، در نتیجه سعی کردیم تا کاری منسجم و درخور شان زبان کردی ارائه شود.
در نهایت اینکه ، امیدواریم به زودی بتوانیم طبق اصل ۱۵ قانون اساسی برنامه های درسی مختص به زبان مادری خود داشته باشیم تا بتوانیم این زبان را که اصلی ترین حامل و حافظ هویت مان است بخوانیم و به نسل های بعد منتقل کنیم.
سالار فتحی: جا دارد که از گروه مولفین آقایان آرمی، کرمی، پارسا ، برقی، رحمانی و حبیبی که کار تالیف این کتاب را برعهده داشته اند و شبانه روزی بر روی آن کار کردند و بدون انها این کار به سرانجام نمی رسید تشکر کنم.
همچنین از مسئولین محترم مدیریت آموزش و پرورش سقز، گروه ادبیات استان، سرگروه های محترم ادبیات ناحیه ۱ و۲ سنندج در مقطع متوسطه ۱و۲ و مدیریت و عوامل اجرایی مدرسه توحید و تمام همکاران گروه ادبیات سقز نیز تشکر کنم.
شار نیوز
نظرات بینندگان