گفت و گوی سخن معلم با مدیر امور شوراهای وزارت آموزش و پرورش

• 

• جناب آقای دکتر عباس پور
  

  از این که وقتی را  در اختیار سخن معلم قرار دادید تا گفت و گویی در مورد مسائل و مشکلات آموزش و پرورش درحوزه مدارس هیات امنایی  آن صورت بگیرد ، از طرف خودم و بچه های  گروه سخن معلم تشکر می کنم .

  این گامی است در مسیر تقریب نگرش ها و اقناع طرفین و در واقع کوتاه تر کردن آن دیوار بی اعتمادی بین اداره و مدرسه و امیدواریم که این نشست ها استمرار داشته باشد  و بتوانیم به عنوان یک رسانه ، با همه مسئولان وزراتی ، دیالوگی برقرار کنیم .

•  همان گونه که مستحضرید آیین نامه اداره مدارس به شیوه هیات امنایی به استناد قانون تشکیل شوراهای آموزش و پرورش مصوب سال 72 ماده 13 قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب سال 86 و ماده 144 قانون برنامه چهارم توسعه تهیه شده است. طبق ماده 144دستگاه های اجرایی از جمله آموزش و پرورش موظفند در طول سال های برنامه چهارم توسعه سالانه حداقل 20 درصد از فعالیت ها و خدمات خود به روش قیمت تمام شده را انجام دهند و طبق ماده 13 قانون مدیریت خدمات کشوری امور حاکمیتی در موارد مقتضی ، مشارکت مردم و بخش تعاونی خصوصی و نهاد ها و موسسات عمومی غیر دولتی انجام می شود. مطابق ماده 14 همین قانون، مدیریت واحد های دولتی به بخش تعاونی و خصوصی نهادها و موسسات عمومی غیردولتی با پرداخت تمام و یا بخشی از هزینه سرانه ی خدمات واگذار می شود. سوال من این است که وقتی زمینه های اجرایی این بند های قانونی وجود ندارد، تصویب آنها به چه منظور صورت گرفته و چرا وزرای فعلی و قبلی آموزش و پرورش با صراحت مفاد این قوانین را در سخنرانی ها و مصاحبه های متعدد خود بیان نمی کنند .

اشکالی را که در ارتباط با مدارس هیئت امنایی به آموزش و پرورش می گیرند این است که طبق قانون اساسی آموزش و پرورش رایگان است و آموزش و پرورش حق دریافت وجه از خانواده ها را ندارد. اما واقعیت های اجتماعی طور دیگریست ، یعنی سهم آموزش و پرورش از اعتبارات ملی به حدی نیست که بتواند آموزش و پرورش و امور مدرسه را اداره کند . باید این امور را اداره کند در واقع قادر به رها کردن آن هم نیست!

 در حدود تئوری و مکتوبات موارد زیادی گفته شده است . با این واقعیت روبه رو شده ایم افرادی که واجد تعلیم هستند آموزش و پرورش باید آنها را تحت پوشش قرار دهد و ثبت نام بکند. آموزش و پرورش نمی تواند دانش آموزانی که در سن مدرسه هستند را رها کند و دانش آموزان را ثبت نام نکند . وقتی هم دانش آموزان به مدرسه آمدند سازوکار ها باید به گونه ای باشد که مدرسه درست اداره شود. یعنی به متغیرهایی مثل کیفیت، فضا، محتوا، معلم باید توجه کند. تجربه به ما نشان داده که نمی توانیم مخفی کاری کنیم و بگوئیم از اولیا پول نمی گیریم یا پول گرفتن قانونی نیست. بخشی از جامعه که شرایط اقتصادی و فرهنگی مناسبی دارند آموزش و پرورش و آینده بچه ها برایشان مهم است. دولت ممکن است نتواند پوشش دهد ولی بخشی از مردم حاضرند و آینده بچه برایشان مهم است کمک می کنند و بخشی هم حاضر نیستند . اکنون سازوکاری ایجاد کردیم تا افرادی که حاضرند و می خواهند مشارکت کنند و پول بدهند مانعی ایجاد نکنیم. یک بخش مدارس هیئت امنایی مسئله مشارکت را با این نگاه تبیین می کند. یعنی این مدارس را در هر منطقه ای تجویز نمی کنیم . در شرایطی تجویز خواهیم کرد که آن منطقه ای که قرار است مدرسه را در آنجا هیئت امنایی کنیم از نظر اقتصادی و اجتماعی در شرایط متوسط رو به بالا باشد که اگر به اغلب آنها بگوییم به مدرسه کمک کنید با کمال میل و بدون هیچ مقاومتی به مدرسه کمک می کنند. در حدود 60 ، 70 درصد مردم حاضر به همکاری هستند که این یک بخش از مشارکت مردم در اداره مدرسه است. بخش دیگر مدارس هیئت امنایی مربوط به ارتقاء جایگاه و کیفیت مدیریت مدارس است. در حقیقت وجه تمایز مدارس هیئت امنایی با دیگر مدارس، همان هیئت امنایی بودن آن است. در جلسات مختلف بیان می کنم که اتکاء مدارس هیئت امنایی به هیئت امنای آن است. بخش زیادی ازمنابع مدرسه را از هیات امنا تامین می کنیم. نه الزاماً از طریق اولیا. این خیلی مهم است. خوشبختانه مدارس قابل توجهی هستند که این گونه هستند و منابع خود را از موسسات تولیدی ، شرکت ها، خیرین، و شهرداری ها تامین می کنند. هیئت امنایی بودن یعنی این . هیئت امنا وقتی می بیند بخش زیادی از دانش آموزان نمی توانند پول دهند می روند از طریق خیرین و از افرادی که وضع مالی بهتری دارند و یا شرکت ها و خیرین و مواردی که عرض کردم منابع خود را تامین می کنند .در واقع مهمترین ویژگی این مدارس ، هیئت امنایی بودن آنها است. مثل مسجد که هیئت امنا مسجد را اداره می کنند و می گردانند. در آیین نامه هم به آن اشاره شده است که خانواده را الزام به کمک نمی کند ولی در هیات امنا از خانواده هایی که توانایی مالی و رضایت بیشتری دارند درخواست مشارکت کنند و کمک بیشتری دریافت کنند و از بعضی ها هم نمی توانند بگیرند. برای ثبت نام حدی مشخص شده که هیئت امنا باید در حد مشخص دانش آموزان را ثبت نام کند. چه آنهایی که به مدرسه کمک می کنند و چه آنهایی که نمی کنند . اگر حد مشخص را ثبت نام کردند، می توانند شاگردان خانواده هایی که کمک نمی کنند را ثبت نام نکنند، به شرطی که به ظرفیت خود رسیده باشند و حد را رعایت کرده باشند. مدارس هیئت امنایی برنامه های کیفی مشخصی دارند. هیئت امنا برنامه ای را تحت عنوان فوق برنامه تدوین می کنند و به شورای آموزش و پرورش می فرستند و در آنجا مصوب می شود و به مدارس ابلاغ می شود . خانواده هایی که نمی خواهند در این فوق برنامه ها شرکت کنند مجبور به پرداخت کمک نیستند . موضوع دیگر اینکه هیچ اجباری نیست که مدرسه هیئت امنایی شود. یعنی دستوری از بالا به پایین نیست که مدارسی حتماً هیئت امنایی شوند. آموزش و پرورش فقط می تواند آگاهی دهد که اگر مدارسی چنین شرایطی دارند و هیئت امنایی شوند، اختیارات بیشتری دارند .          

• فرآیند آگاه سازی به چه صورت باید باشد؟ما در دوره قبلی وزارت آموزش و پرورش هم همین مشکل را داشتیم در این دوره هم کمابیش وجود دارد.این فرآیند آگاه سازی با چه مکانیسمی صورت می گیرد؟

ما زمانی که شروع به کار کردیم با دست اندر کاران مدارس هیئت امنایی – مدیران مدارس، کارشناسان و معاونان آموزشی به مدت 12 ساعت کلاس های توجیهی داشتیم . بیشترین مشکل ما به علت توجیه نبودن دست اندرکاران بود. بخش زیادی توجیه نبودند و بخش زیادی هم هستند که هنوز توجیه نشده اند. در این دوره مواردی که باید رعایت شود گفته شد . مواردی بود که با شنیدن آن ها متعجب شدند. ابتدا باید شورای مدرسه برای هیئت امنایی شدن داوطلبانه درخواست دهد. در مواردی بود که متاسفانه اداره آموزش و پرورش گفته که این مدرسه و این مدرسه باید هیئت امنایی شوند که خلاف قانون بود. آیین نامه می گوید خود شورای مدرسه که مجموعی از اولیا ، معلمان و مدیریت مدرسه هستند می توانند داوطلبانه  به منطقه درخواست دهند و از طرف منطقه ارزیابی های لازم به عمل خواهد آمد تا اطمینان حاصل شود که این مدرسه شاخص های لازم را دارد. اگر شاخص ها به اندازه ای هست که مدرسه بتواند امتیاز لازم را بیاورد در خواست خود را به شورای آموزش و پرورش خواهند داد و مصوبه شورای آموزش و پرورش را دریافت خواهند کرد و به مدت یک سال خواهند توانست فعالیت  کنند. یعنی باید یک موافقت اصولی باشد. متاسفانه در شروع کار این گونه تلقی شد که می توانند با تعویض تابلو از مردم پول بگیریند. ما می خواهیم این تلقی را کنار بزنیم . در مدارس هیئت امنایی مدیر مدرسه برای ما مهم نیست هیئت امنای مدرسه است که مهم است.  سهم هیئت امنا در اداره ی مدرسه باید زیاد باشد . مکان مشخصی دارند، بایگانی دارند، آرشیوی دارند، مکاتباتی دارند . این هیئت امناست که تصمیم گیرنده است چون منابعی که هیئت امنا دریافت می کند در اختیار خودش است و اداره حق گرفتن آن را ندارد . اختیارات خیلی خوبی هم دارد و اداره آموزش و پرورش جز رویکرد مدرسه هیچ دخالتی در مدارس هیئت امنایی ندارد.

• چرا وزرای آموزش و پرورش با اینکه خودشان با استناد به قانون ، این وضعیت را تدوین کرده اند، خیلی روی آن مانور نمی دهند. شما به عنوان یک مدیر در زیر مجموعه و نیز در مراتب بالاتر چه کارهایی را انجام داده اید؟

وزیر آموزش و پرورش معمولاً زیاد مصاحبه می کند و نظر می دهد . سعی می کند افراد را توجیه کند و تشویق کند که مدارس هیئت امنایی شوند. چون واقعاً مزیت هایی هم هست. در وازرت خانه، ما سعی می کنیم کارها و مدارس را درست پشتیبانی و ساماندهی کنیم تا در مسیر آیین نامه قرار بگیرند . در واقع ما داریم حمایت می کنیم نه مانعی ایجاد کنیم . این موانعی که مشاهده می کنیم در اجرا است . طبیعی است وقتی توجیه صورت نگیرد اجرای درستی را شاهد نخواهیم بود. البته ما مشکلاتی را  در هماهنگی داریم.  بازتاب عملکرد آموزش و پرورش در مدرسه است. هر مشکلی را که در مدرسه می بینند مطمئناً ریشه در خود ستاد دارد. حوزه ستاد  ما خیلی هماهنگ نیست . بخش بزرگی از مشکلات ما به همین دلیل است. حداقل در این دولت آنچه که در برنامه های وزارت است بحث حوزه مشارکت غیر دولتی و حوزه های دیگر هست. شورای آموزش و پرورش در بحث توزیع مشارکت عمدتا مدارس وابسته و مدارس هیئت امنایی پشتیبانی خوبی می کنند و فضای خوبی برای پرداختن به آن ایجاد کردند. نمی دانم خود شما چقدر این مدارس را دیدید اما اغلب مدیران کل استان ها اعتقاد دارند که این مدارس از نظر اقتصادی و اداری دردسر زیادی را برای آموزش و پرورش ندارند که ما در صدد تقویت این نگاه هستیم. ما واژه توصیه را زیاد به کار نمی بریم ،برای اینکه نمی خواهیم دستوری توصیه بدهیم. در شرایطی اقتضا می کند که این نوع مدارس متناسب با این شرایط عمل کند.

• می خواهم در جزئیات ریزتر شویم. در دولت قبل مشخصاً وزارت آقای حاج بابایی توجه به مدارس خاص که هیئت امنایی هم جز آن بود در الویت بود. در دوره ی آقای فانی توجه به مدارس غیر دولتی یا بحث بسته های حمایتی در الویت است . با توجه به این که در ایران سازمان ها ی ما عمدتاً شخص محور هستند و نه برنامه محور و اشخاص هستند که سمت و سوی سیاست ها را با وجود اسناد دست بالا مثل سند تحول بنیادین مشخص می کنند ولی با این حال افراد خیلی نقش دارند. به نظر شما چگونه می شود بین این دو نگرش تعدیل ایجاد کرد؟ احساس من این است که مدارس هیئت امنایی با توجه به نگرش های آقای فانی و مجموعه همراه او به حاشیه رفته است. آیا این را قبول دارید؟

ما مدارس هیئت امنایی را به عنوان مدارس خاص نمی بینیم .شما می دانید که آموزش و پرورش برای مدارس خاص شرایط خاصی را در نظر گرفته ولی مدارس هیئت امنایی شرایط خاصی را برای ثبت نام دانش آموزان ندارد. ما دانش آموزان را برای مدارس هیئت امنایی انتخاب نمی کنیم. معمولاً وقتی می گوییم مدارس خاص عمدتاً منظورمان به تیزهوشان یا سمپاد یا نمونه دولتی است که دانش آموزان یا معلمان آن خاص هستند اما در مدارس هیئت امنایی دانش آموزان و معلمان مثل مدارس دولتی است ولی از نظر سبک مدیریتی که دارد در راستای ماده 13 قانون مدیریت خدمات کشوری بخشی از کار مدرسه واگذار می شود . اختیارات مدرسه بالا می رود و مدرسه خودگردان می شود. حوزه اداره آموزش و پرورش دخالتی در این مدارس ندارد و ما این مدارس را در ردیف مدارس شاهد یا سمپاد قرار نمی دهیم. در مدارس سمپاد یا شاهد دانش آموزان باید شرایط خاص و ویژه ای داشته باشند ولی در این مدارس، دانش آموزان لازم نیست چنین شرایط ویژه ای را دارا باشند مثل معدل. مدارسی که معدل خوبی داشته باشد هیات امنایی می شود. نه این که ما در ابتدا شرط بگذاریم که مثلا با این معدل ما جذب می کنیم، نه. ما مدرسه ای را بررسی می کنیم که مدرسه کیفیت خوبی دارد و در محل خوبی واقع شده. شرایط اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی مردم خوب است و غنی هستند، پس این جا مدرسه هیات امنایی تشکیل می شود.  الآن هم تاکید روی این مدارس است. در خیلی از استان ها استقبال زیادی مشاهده کردیم و برای اینکه در مسیر خلاف قرار نگیریم و از مسیر خارج نشویم و به آنها سرو سامان دهیم، کیفیت بخشی را در الویت قرار دادیم و به وضع موجود توجه بیشتری کردیم. در حوزه مدیریت شوراها، سیاست گذاری ها برای این گونه مدارس و مدارس غیردولتی با ما است. وزارت آموزش و پرورش سعی دارد همان چیزی که در آیین نامه نوشته شده دقیقا اجرا شود. بی برنامه نباشد تا عده ای بگویند چون مدرسه هیئت امنایی است اولیا حتما باید پول دهند. متاسفانه در یکی از استان ها پیشنهاد کردند که مدرسه بزرگسالان را هیئت امنایی کنیم . بزرگسالان مدرسه عادی ما نیست که تبدیل به هیئت امنایی کنیم. بیشتر نگاه اقتصادی حاکم است که پول به حساب خزانه نرود و پولی که می گیرند به راحتی هزینه کنند. در مدرسه هیئت امنایی پولی را که می گیرند حتماً باید در مدرسه خرج شود جز موارد خاصی که جلوتر خواهم گفت . مدارس بزرگسالان شاخص های لازم برای هیئت امنایی را ندارند، فوق برنامه ای در آن جا نداریم و باید تک نوبته باشد و کیفیت مدارس بزرگسالان بالا باشد. سازمان آموزش و پرورش آمده گفته اول ببینیم همین تعداد مدارس هیئت امنایی که داریم شرایط مناسب و شاخص های لازم را دارند یا خیر .

• منظور ارزیابی داشته ها است ؟

بله دقیقاً. ما حدود 6 ماه پیش ، وضع موجود را آسیب شناسی کردیم و یک کارگاه یک روزه 6 ساعته در منطقه 5 تهران با حضور مدیران و دست اندرکاران مدارس هیئت امنایی 60 نفردعوت کردیم و در 5 محور مختلف تشکیل دادیم . اولین موردی که اتفاق نظر بود و از مدارس استان ها هم گرفتیم  این بود که مدارس متولی مشخصی ندارند . حوزه های مختلف نسبت به این مدارس توجیه نیستند و با آیین نامه آشنایی ندارند. مثلاً ارزیابی عملکرد نمی داند که این مدرسه هیئت امنایی است و یک سری اختیاراتی دارد .متاسفانه زیاد در کارهای آنها دخالت می کنند و بی مورد ورود پیدا می کنند.

• شما در صدد این هستید ابتدا مشکلات درون سازمانی این مدارس هیات امنایی را حل کنید و سپس به مشکلات خودشان بپردازید؟

دقیقا ، اول باید این حل شود. باید ابتدا به جایی برسیم که این مدارس واقعاً هیئت امنایی هستند و آیین نامه اجرایی شده است. اگر آیین نامه اجرا نشد برگردیم به شرایط حالت قبل . اول باید ببینیم این تعداد مدارس هیئت امنایی داریم که در آن هیئت امنا تصمیم گیرنده و تعیین کننده است و داوطلبانه تشکیل شده و بخش قابل توجهی از منابع را از خارج،  همان اولیا تامین می کند. ما برای این مدارس واژه شهریه را به کار نمی بریم. ما الزامی برای شهریه در این مدارس نداریم. البته بحث کیفیت منطقه ای که مدرسه در آنجا ایجاد می شود هم هست. تهران نمونه خوبی است، منطقه 6 تهران بالاترین تعداد مدارس هیئت امنایی را دارد و کاملاً منطبق با شرایط مردم آن منطقه است که متوسط و روبه بالا است. مدارس منطقه 3 تهران چون برخورداریش بالا است حدود 75 درصد مدارس غیر دولتی است . در مناطق بالای تهران اقتضاء می کند که مدارس غیر دولتی باشد .در مناطق میانه ، مدارس هیئت امنایی و در مناطق پایین مدارس دولتی جواب می دهد . من به این مدارس تعصبی نگاه نمی کنم.

معتقدم باید بدانیم چند مدرسه هست که واقعاً مشکل دارند؟ چه تعداد از مدارس می توانند هیات امنایی بشوند؟ یعنی بگوییم این تعداد مدارس می توانند هیئت امنایی باشند و این تعداد غیر دولتی ، یک بخش می ماند که مدرسه نیازمند توجه است که اگر ما بدانیم مشکل حل خواهد شد. مردم بدانند که این تعداد از مدارس قادر به تامین هزینه های آب و برق و گاز خودش نیستند. باید بدانیم چند مدرسه این چنینی هست که با همکاری های سازمانی و مدیریتی و مشارکت های سازمانی و تفاهم نامه ها  آن ها را حل کنیم و چه کارهایی را تا این مدت هم انجام داده ایم. ما توانسته ایم تعدادی از مدارس را در بخشی از  استان سیستان شناسایی کنیم که مشکل دارد و می توانیم به منطقه آزاد بگوییم که بیایید و مشکلات این مدارس حل کند واین ها مکلف شدند که مبلغی را بدهند و در تجهیز مدارس مشارکت بکنند. چون از بحث هیات امنایی خارج می شویم این بحث را عرض می کنم..اگر مدیریت این چنینی حاکم باشد می توانیم به راحتی مشکلات مدارس را حل کنیم که در نهایت این مدارس خودگردان و خودکفا هستند و مشکلی نخواهند داشت. مدارس هیئت امنای ما نیاز به سرانه ندارند، نیاز به پول ندارند و تقریبا مدارسی هستند که آموزش ارزانی را ارائه می دهند و به معنای واقعی مدارس مشارکتی هستند. هر چند سازو کار حقوقی آن فراهم نیست اما در قانون پیش بینی شده که اگر مدارس به این حد برسند می توانند غیر دولتی هم حتی بشوند.

•  با ارزیابی که ما داشتیم به این نتیجه رسیدیم که مشکلات اصلی که از طرف دست اندرکاران و هیئت امنای مدارس مطرح می شود بیشتر حول مسائل مالی و بودجه آنها است . وزارت آموزش و پرورش اصولاً سرانه ای برای آنها در نظر نمی گیرد و از سویی دیگر شهریه ای که از سوی هیئت امنای یک مدرسه به اداره کل آموزش و پرورش ارسال و پس از تصویب باید توسط اولیا دریافت شود ضمانت اجرایی ندارد. راهکار شما برای تقویت بار اجرایی مصوبات هیئت امنایی یک مدرسه چیست ؟                                                                                                                                                                                                                                       پیاده سازی : حامد سام دلیری                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  ادامه دارد