پدیده " باسوادان ناآگاه " : تحصيل بدون محتوای " آموزش " منجر به شکاف طبقاتی و اجتماعی می شود که نتیجه منطقی آن " بحران آموزشی " است

پيش گفتار:

بانک جهانی که ابتدا با نام بانک بین‌المللی ‌ترمیم و توسعه شناخته می‌شد با هدف مبارزه با فقر و کمک به کشورهای درحال توسعه برای بهبود سطح زندگی و رفاه در گرماگرم جنگ جهانی دوم تاسیس شد. این بانک در طول عمر بیش از هفتادساله خود تجربیات عملی و تحولات گوناگون فکری و بینشی را پشت سر گذاشته است.

بانک جهانی در آگوست 1978 نخستین شماره گزارش توسعه جهانی با عنوان چشم‌اندازهایی برای رشد و محو فقر را منتشر کرد که تنها 68 صفحه بود. مک‌نامارا رئیس وقت بانک جهانی، هدف از این گزارش را «ارائه یک ارزیابی جامع از مسائل توسعه جهانی» اعلام کرد.

بانک جهانی قصد نداشت تا نقش رهبر دانشی و فکری در حوزه توسعه را بر عهده گیرد یا زمینه جدیدی بگشاید ، بلکه به دنبال ترغیب دولت‌های عضو به متحدشدن در پشت یک استراتژی و همکاری برای موفق شدن آن استراتژی بود. امروزه با پیشرفت‌های علمی و انتشار انبوه اطلاعات و گزارش‌ها از سوی نهادهای گوناگون پژوهشی، تلاش بسیاری باید صورت بگیرد تا یک گزارش شنیده و دیده شود. اما به جرات می‌توان گفت نخستین گزارش توسعه جهانی در سال 1978 تک‌ستاره‌ای در عرصه اقتصاد توسعه بود.

  از 1990 تا کنون سازمان هايي مانند سازمان ملل متحد ، بانک جهاني ، برنامه توسعه ملل متحد و ديگر نهادهاي توسعه مدار، بخش  زيادي از رهنمود ها و اقدامات خود را بر گسترش پوشش و پر کردن شکاف تحصيلي معطوف کردند و در اين راه به موفقيت قابل ملاحظه اي نيز دست يافتند .

هدف اين بسيج آن بود که شکاف گسترده بين کشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه در دسترسي کودکان و جوانان ساکن اين کشورها به فرصت هاي آموزشي کم شود . بنابراين به پوشش تحصيلي کودکان در سن تحصيل ، نرخ ثبت نام در دوره هاي ابتدايي و سپس متوسطه و فاصله بين کشورهاي مختلف در اين شاخص ها توجه زيادي شد.

اکنون که بيش از چهل سال از آن زمان می‌گذرد و قرار است  در اکتبر 2017 ( مهر 1396 ) گزارش توسعه جهاني 2018 منتشر شود ؛ اولين سئوالي که مطرح مي شود اين است :

 آيا تلاش بيش از ربع قرن کشورها و نهادهاي بين المللي براي توسعه تحصيل به آموزش منجر شده يا خير ؟

گفته اي منسوب به آلبرتومورواويا ، نويسنده ضد فاشيست ايتاليايي هست که مي گويد :

" حقيقت اين است که بي سوادي از بين نرفته است ، فقط اين روز ها بي سوادها خواندن و نوشتن را فرا گرفته اند "

مسلمأ توليد انبوه " باسواد نا آگاه " تقصير يک نهاد يا شخص نيست ، در اين عرصه هم بايد به تاريخ آموزش نگاهي جامعه شناسانه انداخت و پرسيد :

چرا نظام سنتي آموزش در کشور ما به نظام کميت گرا و مدرک محور تبديل شده است ؟

آيا همه گير شدن تحصيل ( افزايش کميت )  به معني ( افزايش کيفيت )   گسترش آگاهي و آموزش است ؟

نقش و مسئوليت ِ وضعيت اقتصادي ، سياسي ، تأثيرات عوامل ِ اجتماعي و فرهنگي در اين بحران آموزشي چيست ؟

متأسفانه به رغم تلاش هاي بسيار ، تحصيل در بسياري از کشورها (از جمله ايران ) منجر  به  آموزش نشده و نتيجه آن ، ايجاد بحران آموزشي است .

کشورهايي چون ايران از اين نظر با بحران مواجه اند . براي حل اين بحران بايد " دانش آموز ان " ، "مدرسه " ، " معلمان "،" نهادهاي مدني " ، "رسانه ها " ، " آحاد ملت به عنوان اولياي دانش آموز " و سياستگذاران " هماهنگ عمل کنند .

از طرف ديگر بايد بدانيم که ما چرا بايد درس بخوانيم ؟

واقعأ براي شهروندي مطلوب بودن يا فقط براي دکتر شدن ؟

آنچه به دانش آموزان مي آموزيم آيا در زندگي اجتماعي آينده شان به کار مي آيد ؟

چرا طبق پژوهش ها يکي از عوامل مهم بيکاري در کشور نبود نيروي متخصص است ؟

مجله تجارت فردا شنبه 4 شهريور 96 شماره 235 در پرونده اي ويژه ( جاي خالي آموزش به قلم فرهاد نيلي ) به گزارش توسعه جهاني 2018 پرداخته است . براي توضيح بيشتر در اين رابطه  به گفت و گوي مجازي ذيل مراجعه فرماييد .

سئوال :

بانک جهاني چه نهادي است ؟ و به چه موضوعاتي توجه مي کند ؟

پاسخ :

در ويکي پديا (1 ) آمده است :

بانک جهانی ابتدا برای کمک به بازسازی خرابی‌های جنگ جهانی دوم به‌وجود آمد، ولی در سال ۱۹۴۹، به‌ سمت ارتقای توسعه اقتصادی در کشورهای توسعه‌نیافته معطوف شد. هدف اصلی بانک جهانی اعطای وام برای توسعه و گسترش طرح‌های تولیدی آن دسته از کشورهای در حال توسعه است که عضو بانک هستند.

فقط اعضای صندوق بین‌المللی پول می‌توانند به عضویت بانک جهانی درآیند. از طرف دیگر شرط اولیه عضویت در مؤسسه بین‌المللی توسعه و مؤسسه مالی بین‌المللی، عضویت در بانک جهانی است. ایران یکی از اعضای شرکت‌کننده در کنفرانس برتون وودز بوده و در نتیجه از مؤسسین بانک جهانی به‌شمار می‌رود؛ که از سال ۱۳۲۴ رسماً عضو بانک جهانی شد.

سئوال :

خلاصه اقدامات بانک جهاني از بدو تأسيس تا کنون چه بوده است ؟

پاسخ :

در مجله شماره 212 تجارت فردا در مقاله 40 سال گزارش توسعه جهاني ( 2 )  آمده است :

بانک جهاني در طول عمر بیش از هفتادساله خود تجربیات عملی و تحولات گوناگون فکری و بینشی را پشت سر گذاشته است.

در دهه 1930 و پس از بحران اقتصادی بزرگ در آمریکا ، طرفدار ایجاد شرکت‌های دولتی بود تا به عنوان قهرمانان ملي پرچم رشد و توسعه کشورهای درحال توسعه را بر دوش بگیرند.

بانک جهانی در آگوست 1978 نخستین شماره گزارش توسعه جهانی با عنوان چشم‌اندازهایی برای رشد و محو فقر را منتشر کرد که تنها 68 صفحه بود.

حجم گزارش‌های اخیر حتی به چهار تا پنج برابر گزارش نخستین می‌رسد (مثلاً گزارش سال 2017 در 307 صفحه منتشر شده است). بانک جهانی با انتشار پیوسته چنین گزارش‌های سالانه‌ای درباره توسعه اقتصادی توانست این حوزه را به یک رشته علمی و جهادی جدی تبدیل کند.

 در گزارش سال 1997 ضمن بررسی نقش دولت و فرآیند نوسازی قابلیت‌های آن، به پرسش‌هایی درباره موفقیت و کارایی دولت‌ها، نقش پایدار و سازنده آنها در فرآیند توسعه اقتصادی و ریشه‌کن کردن فقر، پاسخ داده می‌شود.

در واقع نخستین توجه بانک جهانی به بحث کیفیت دولت و اهمیت حکمرانی، به چندین سال پیش و انتشار گزارش حکمرانی و توسعه (1992) بازمی‌گردد. اما به شکل روشن این گزارش سال 1997 بود که اثرات زیان‌بار فساد را بر اقتصاد شناسایی و تاکید کرد که مبارزه با فساد باید بخشی از هر تلاش برای اصلاح حکمرانی باشد.

چرا طبق پژوهش ها يکي از عوامل مهم بيکاري در کشور نبود نيروي متخصص است  بانک جهانی به‌تدریج به سمت پذیرش اهمیت نهادها در توسعه اقتصادی حرکت کرد. در این مرحله بود که به ناگهان بانک جهانی از شعار «قیمت‌ها را درست کنید» به شعار «نهادها را درست کنید» رسید. گزارش سال 2002 با عنوان «نهادسازی برای بازار» چنین دیدگاهی را تبلیغ و ترویج کرد.

گزارش سال 2005 با عنوان «فضای سرمایه‌گذاری برای همه» مطرح شد .

گزارش توسعه جهانی سال 2011 با عنوان «درگیری،‌ امنیت و توسعه» نیز منتشر شد. محور این گزارش کنترل و کاهش خشونت و درگیری‌های خشونت‌بار در کشورهایی است که حکومت شکننده است پس باید پیش از هر کاری روی امنیت شهروندان، دسترسی به دادگستری و ایجاد شغل سرمایه‌گذاری کنید.

گزارش‌ سال 2017 (به دنبال دو گزارش سال‌های 2015 و 2016 که به ترتیب به موضوع اقتصاد رفتاری و ذهن و شناخت، و فناوری‌های دیجیتالی و ارتباط و اتصال اختصاص دارند) ماموریت ناتمام خود برای کمک به کشورهای توسعه‌نیافته را به پایان رساندهاست. بانک جهانی با انتشار آخرین گزارش خود ثابت کرد که استحقاق و آمادگی بر دوش کشیدن نقش رهبری در توسعه اقتصادی را همچنان داراست و اینک در حال بازآفرینی و تعریف نقش بلندمدت‌تر برای خود است

قرار است  در اکتبر 2017 ( مهر 1396 ) گزارش توسعه جهاني 2018 منتشر شود .

اساسي ترين  سئوالي که مطرح مي شود اين است :

 آيا تلاش بيش از ربع قرن کشورها و نهادهاي بين المللي براي توسعه تحصيل به آموزش منجر شده يا خير ؟

براي توضيحات بيشتر مي خوانيم :

سئوال :

مخاطبان گزارش توسعه جهاني 2018 چه کساني هستند ؟

پاسخ :

در مقاله جاي خالي آموزش (3 )  به قلم فرهاد نيلي ( تجارت فردا شماره 235) آمده است :

مخاطب اول اين گزارش ، سیاستگذاران اقتصادی در سازمان برنامه و بودجه و وزارت امور اقتصادی و دارایی کشورند که غالباً آموزش‌ و پرورش و سایر دستگاه‌های آموزشی را هزینه‌بر و مصرف‌کننده بودجه می‌بینند.

از این منظر تلاش می شود نشان داده شود  آموزش نه‌تنها یک ‌بار مالی نیست بلکه بزرگ‌ترین فرصت بازسازی نیروی انسانی کشور، ارتقای کیفیت زندگی و از همه مهم‌تر تنها دریچه کشف ارزشمندترین ذخیره و گنجینه استعدادهای نهفته در نسل جوان است.

نوشته حاضر آموزش را به عنوان پربازده‌ترین عرصه سرمایه‌گذاری به سیاستگذاران اقتصادی بازمعرفی می‌کند.

دومین مخاطب این یادداشت، سیاستگذاران آموزشی کشور از شورای انقلاب فرهنگی و وزارت آموزش‌ و پرورش تا تصمیم‌گیرندگان محلی آموزش در سطح استان و شهرستان‌اند.

پیام نوشته حاضر به این گروه، لزوم آسیب‌شناسی فرآیند «ثبت‌نام ←تحصیل←آموزش»دریک منظومه ارگانیک است.

گروه سوم مخاطبان، محققان و دانشجویان رشته اقتصادند. تلاش شده  با تامل در آموزش به عنوان یک مثال غنی و پرمایه، دانشجویان را از شتاب در شاخص‌سازی و تحلیل مکانیکی مبتنی بر شاخص‌ها بدون دقت بایسته در چارچوب نظری و مفهومی که شاخص‌ها در بستر آنها معنی می‌یابند پرهیز داده و به رابطه بازگشتی بین تئوری، مفهوم، سنجه، اندازه‌گیری، اطلاعات، محک‌زنی، مشاهده و توضیح، مطابق شکل زیر جلب مي شود . به علاوه در قالب رویکرد این گزارش به آموزش، مصادیق چهار سطح تحقیق را از توضیح مشاهدات (سطح 1)، بازنگری سنجه‌ها (سطح 2)، مفاهیم (سطح 3)، و توضیحات نظری (سطح 4)، بر اساس مشاهدات نشان دهم.

مخاطب چهارم این نوشته سیاستمدار به معنی عام کلمه است.

پیام این نوشته به سیاستمدار آن است که ما تافته جدا بافته‌ای نیستیم. کشور ما مانند همه کشورهای دیگر، مسائل خاص خود را دارد؛ اما این به آن معنی نیست که اقتصاد ایران خاص است. خاص تلقی کردن اقتصاد ایران، خواسته یا ناخواسته، ما را از بهره‌مندی از خرد جمعی محروم می‌کند و ظرفیت یادگیری داخلی را کاهش می‌دهد. جوامع و کشورها مسائل مشترک و ویژگی‌های خود را دارند. مشترکات قابلیت یادگیری از تجارب دیگران را ایجاد می‌کنند و ویژگی‌ها و متمایزات، ظرفیت نوآوری و خلاقیت را گسترش می‌دهند.

حکم عقل آن است که در حوزه مسائل مشترک، با چشم و گوش باز و هاضمه بالا، یادگیرنده باشیم تا عبرت دیگران نشویم. اما در حوزه ویژگی‌های محلی و ملی، یادگیری صرف از دیگران کمک چندانی به ما نمی‌کند. در آن حوزه‌ها باید توان درک و حل مساله و جسارت تصمیم‌گیری داشته باشیم؛ خردها را جمع، تجارب را ثبت و ضبط و عملکردها را نقد کنیم.

علت تاکید بر این تفکیک آن است که در حوزه‌ای که مسائل جهانی و راه‌حل‌ها فراگیرند، ما یادگیرنده‌ایم. اما همه مسائل از این دست نیستند. راه‌حل‌های جهانی نه برای ما و نه هیچ کشوری نهایی نیستند. مقوّم‌ها و مشخصه‌های اقتصادها، چگونگی پیاده‌سازی راه‌حل‌های جهانی را در اقتصادهای ملی نشان می‌دهند.

سئوال :

 آيا جهاني فکر کنيم و  منطقه اي عمل کنيم !مصداق گفته فوق است ؟

پاسخ :

کاملأ درست مي فرماييد .

توضيح آنکه به نظر نگارنده :

مخاطب پنجم  اين گزارش نهادهاي مدني به ويژه نهادهاي مدني فعال در حوزه آموزش و پرورش  به عنوان حلقه واسط بين مردم و مسئولين ، رسانه ها مخصوصأ رسانه هاي فعال در حوزه آموزش و پرورش و اقتصاد  و به عنوان رکن چهارم دموکراسي مي باشند !

مخاطب ششم اين گزارش همه آحاد ملت بعنوان ̗ اولياي دانش آموزان که بهترين فرصت ها (حداقل 12 سال )  بزرگترين سرمايه هاي زندگي خود( فرزندانشان ) را به آموزش و پرورش مي سپارند ، مي باشند .

مخاطب هفتم اين گزارش همه آحاد ملت به عنوان ̗ صنعتگران ، توليد کنندگان ، ارائه دهندگان خدمات و... مي باشند که بايد از بزرگترين سرمايه هاي اجتماعي کشور ( نيروي انساني جوان و کار آفرين ) در کارخانه ، زمين کشاورزي ، بيمارستان ، دفتر هاي وکالت ، دفاتر خدمات و.... بهره مند شوند ، مي باشند .

سئوال :

آيا معني توسعه ، ساختمان ِ بلند است ؟ يا داستان ِ حل ِ مسائلِ زندگی جمعی انسان‌هاست ؟(3 )

پايان قسمت اول

منابع :

1. ويکي پديا

https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%A7%D9%86%DA%A9_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C

1. مجله شماره 212 تجارت فردا در مقاله 40 سال گزارش توسعه جهاني

http://www.tejaratefarda.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-35/3549-%D8%B3%D8%A7%D9%84-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C

1.  مقاله جاي خالي آموزش به قلم فرهاد نيلي ( تجارت فردا شماره 235)

http://www.tejaratefarda.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A8%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-21/23013-%D8%AC%D8%A7%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4