داستان نفت شمال و مرگ بر ساعت ؟!

بیش از بیست سالی که بر روی تاریخ ایران کار می کنم به این نتیجه رسیده ام که میزان نابخردی های ما ایرانیان، بیشتر از کارهای خردمندانه ما بوده است.

و یکی از این نابخردی ها، داستان نفت شمال بوده...

ایران در اشغال قوای متفقین بود که دولت ساعد مراغه ای در آبان 1323ش با درخواست امتیاز نفت شمال از سوی استالین مخالفت کرد . هیات روسی به رهبری کافتارادزه در کنفرانسی ایران را تهدید کرده و به روسیه بازگشت، اما براساس اسناد محرمانه، روسها از طرفداران خود مخصوصا حزب توده خواست که به خیابانها آمده و دولت ایران را برای واگذاری امتیاز زیر فشار بگذارند.

بلافاصله در ایران به مدت ده روز از  3 آبان 1323 تظاهرات و میتینگ ها در تهران و شهرهای مختلف با هدایت ارتش سرخ آغاز می شود و سرانجام باعث سقوط دولت ساعد میگردند!

با تلاش حزب توده و ارتش سرخ در اکثر شهرهای ایران مانند تهران، تبریز، ارومیه ، مشهد، اردبیل ، قزوین، سراب ، مهاباد...تظاهرات برگزار شد.

اما در اینجا تنها به تظاهرات تهران می پردازم که یکی از گسترده ترین تظاهرات تا آن تاریخ بوده، چون حزب توده به وسیله ماشینهای ارتش سرخ، هزاران نفر را از شهرهای مختلف اطراف تهران از ورامین، دماوند و حتی از زنجان، قزوین چالوس به تهران آورده بود تا بر علیه دولت ساعد شعار دهند که با واگذاری امتیاز نفت به روسیه مخالف کرده بود!

در پنجم آبان 1323ش ابتدا خود ارتش سرخ به حرکت درآمده و به گشت زنی در خیابانهای تهران پرداخت و سپس ، تظاهرات گسترده حزب توده در تهران و شهرهای مختلف آغاز شد و به مدت ده روز ادامه داشت.

در تهران، تظاهرات از جلوی کلوپ حزب توده آغاز شد و اتومبیل های ارتش سرخ افراد طرفداران روسی را برای تظاهرات جابه جا می کردند و حتی ارتش سرخ امنیت تظاهرات را بر عهده داشت!

آن تظاهرات را می توان یکی از ننگین ترین تظاهرات طول تاریخ ایران دانست که در آن، هزاران نفر که ادعای روشنفکری داشتند در کشور خود به خاطر منافع یک کشور بیگانه، دست به تظاهرات می زدند!

حرکت انبوه جمعیت از خیابان فردوسی آغاز شد و به خیابان سپه و میدان حسن آباد رسیده و از آنجا به سوی شمال تا چهار راه یوسف آباد، خیابان نادری و از آنجا طرف شرق گسترش یافت . سیل جمعیت پس از عبور از چهار راه اسلامبول و میدان مخبرالدوله، از سرازیری خیابان سعدی وارد میدان توپخانه شدند به طوری که وقتی جلوداران جمعیت داخل میدان سرازیر شدند هنوز دنباله جمعیت در خیابان فردوسی قرار داشت.

وقتی جمعیت وارد میدان سپه شدند یکی از رهبران تظاهر کنندگان از پله های ساختمان شهرداری بالا رفت و شعار داد:

مرگ بر ساعد...

انبوه جمعیت چون از کشاورزان و کارگرانِ بی سوادی بودند که از شهرهای مجاور با کامیونهای روسی آورده شده بودند و در نتیجه، معنی شعار را نمی دانستند، با مشاهده ساعتِ سر درب ساختمان شهرداری، مشتهای گره کرده خود را به طرف ساختمان شهرداری حواله کرده و فریاد می زدند:

مرگ بر ساعت!

هزاران نفر شعار مرگ بر ساعت می دادند...!

عجیب اینکه از شوخی روزگار، یک مرتبه ساعت بالای ساختمان شهرداری از کار افتاد، شاید هم خرابش کردند! البته اندکی بعد، دولت ساعد نیز بر اثر فشار ایادی روسها خراب شد! یعنی استعفا داد...

آل احمد که جزو انتظامات اين نمايش مسخره بود بعدها نوشت كه «وقتی حضور نظاميان شوروی را در خيابانها ديدم كه امنيت تظاهرات را بر عهده داشتند شرمنده شدم و بازوبند خود را باز كرده و از صف خارج شدم و گريه كردم».

انبوه جمعیت چنان بود که روزنامه رهبر ارگان مرکزی حزب توده ایران با افتخار آن را به رخ مخالفانش کشیده و نوشت:

«نمونه ای از نیروی ملت ایران.

باش تا صبح دولتش بدمد کین هنوز از نتایج سحر است.

دیدید؟! دیدید؟! با چشمان خودتان دیدید؟! طلیعه قوای حقیقی ملی را مشاهده کردید؟!...

نعره های پیاپی ما، اعتراض ما، اینها صدای رسای ملت ما بود. ما بودیم ما. پس ما زنده ایم، زنده ایم آری...»
(رهبر، شماره 414، مورخه شنبه 7آبان 1323)

هر موقع تعصبات ایدئولوژیکی و شور و احساسات و غلیان بر عقلانیت و منطق و بر منافع ملی چربیده بدون شک فاجعه آفرین بوده...!

منافع و مصالح ملی هر کشور باید قطب نمایِ حکومت، احزاب و تمامی آحاد آن ملت باشد و می باید که از کودکی در مدارس آموخته شود...

* فیلم کوتاه زیر مربوط به این تظاهرات می باشد.

کانال تاریخ تحلیلی ایران