نیم نگاهی به مفهوم بهره وری در آموزش و پرورش ایران و راه های بهبود آن

بهره ‌وری به معنی به دست آوردن حداکثر نتیجه ممکن با بهره گیری و استفادۀ بهینه از نیروی انسانی، تجهیزات، زمان و مکان موجود است. بهره وری در آموزش و پرورش به دلیل تربیت نسل جدید از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و از آنجا که هرساله منابع انسانی و مالی بسیار عظیمی برای تعلیم و تربیت دانش‌آموزان مورد استفاده قرار می‌گیرد ؛ در نتیجه لازم است نسبت به رسیدن به حداکثر میزان بهره وری تلاش و برنامه ریزی کرد.

باید درنظر داشت که بررسی و تعیین الگوهای بهره وری یا سنجش آن در نظام های تربیتی با سیستم های اداری مالی و صنعتی به کلی متفاوت است چرا که در نظام تربیتی موضوع اصلی نه تولید یک محصول یا صرفا ارائه یک خدمت ، بلکه تربیت انسان و نیروی انسانی است . بنابراین بحث هزینه- فایده در نظام تعلیم و تربیت آن چنان که در سایر بخشهای اداری یا صنعتی مطرح است وجود ندارد .با این حال حصول برنامه های علمی تربیتی اخلاقی دینی و ملی با توجه دادن به ارکان مهم آموزش و پرورش و ارائه یک سری از برنامه ها و روش ها ، اثر بخش تر و سهل الوصول تر است.

  اگر پنج عامل مدرسه، معلم ، کتاب و برنامه درسی ، دانش آموز و خانواده را در نظر بگیریم ، یکی از مهمترین و اصلی ترین عوامل بهره وری در گام اول ، انتخاب و گزینش معلم توانمند و با انگیزه و پس از آن حفظ و ارتقاء دانش و انگیزه این دسته از معلمان است. اگر همین عامل کلیدی مورد غفلت واقع شود ،دیگر هیچ کدام از سایر عوامل قادر به ایجاد بهره وری نبوده و حتی اهداف حداقلی مدرسه نیز آنچنان که مورد انتظار است محقق نخواهد شد.

در حقیقت می توان گفت نیروی انسانی با کیفیت و با انگیزه مهمترین پیشرانه نظام تعلیم و تربیت است‌.با این حال و علیرغم بدیهی بودن نقش معلم و نظام تعلیم و تربیت در پیشرفت علمی فرهنگی و تربیتی جامعه و انعکاس این حقیقت در سند تحول بنیادین و همچنین تجربه قابل مشاهده کشورهای دیگر ، شاهد کمترین توجه نسبت به این مقوله و این جایگاه خطیر هستیم.

تخصیص مقادیر ناکافی ار بودجه عمومی کشور به آموزش و پرورش در طی سالهای گذشته ، انباشت دائمی معوقات معلمان و تفاوت و تبعیض در امور رفاهی فرهنگیان با سایر کارمندان دولت را در پی داشته و باعث تنزل شأن و مقام معلم در سطح جامعه شده است.

مجتبی قلی‌پور؛ عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی وزارت علوم در این رابطه می‌گوید: علاوه بر مقوله کیفیت و تخصص ، رضایت شغلی معلمان نیز مسئله مهمی است که طی سالهای گذشته نسبت به آن به شدت کم توجهی شده است.

«میانگین نسبت هزینه های آموزشی به GDP از حدود ۶ درصد در سال‌های نخست انقلاب به حدود ۳.۵ درصد در دهه اخیر رسیده است.این نسبت طی حدود ده سال اخیر بین ۲.۸ تا ۳.۹ درصد در نوسان بوده، در حالی که همین نسبت طی حدود ده سال اخیر در آلمان ۴ تا ۵ درصد، در عربستان سعودی، عمان، فرانسه ۵ تا ۶ درصد، در فنلاند ۶ تا ۷ درصد، در سوئد ۶.۵ تا ۷.۵ درصد، در دانمارک و نروژ ۷ تا ۸ درصد و در کوبا ۹ تا ۱۴ درصد بوده است » .

تنها نیم نگاهی به اوضاع فعلی مدارس و مشاهده کمبود ده‌ها هزار معلم پرورشی و یا تخصصی کافیست تا متوجه شویم که در دولت‌های گذشته در زمینه آموزش، جذب و استخدام معلم با کیفیت تا چه میزان کم کاری و سهل انگاری صورت گرفته است.البته آسیب این بی برنامگی ها بیشتر متوجه دانش آموزان مدارس دولتی و مناطق محروم است که بعضاً در تأمین دبیر تخصصی یا مشاور ناتوان هستند .

ریشه این معضل به سال هایی بر می گردد که مدیران دولتی وقت ، مراکز تربیت معلم را به بهانه‌ی عدم نیاز به استخدام معلمان جدید و یا پایین بودن کیفیت آموزشی به تعطیلی کشاندند . نتیجه این نگاه غیر مسئولانه استخدام معلم به صورت گسترده و بعضا بی ضابطه در سالهای بعد بود که البته ضربات جبران ناپذیر آن هنوز هم گریبان گیر مدرسه و نظام تعلیم و تربیت است.

علاوه بر مقوله کیفیت و تخصص ، رضایت شغلی معلمان نیز مسئله مهمی است که طی سالهای گذشته نسبت به آن به شدت کم توجهی شده است.

یک نمونه آن معوق شدن دائمی بخشی از حقوق و مزایا و از آن مهمتر وجود تبعیض بین در یافتی معلمان با سایر کارمندان دولت است. تخصیص مقادیر ناکافی ار بودجه عمومی کشور به آموزش و پرورش در طی سالهای گذشته ، انباشت دائمی معوقات معلمان و تفاوت و تبعیض در امور رفاهی فرهنگیان با سایر کارمندان دولت را در پی داشته و باعث تنزل شأن و مقام معلم در سطح جامعه شده است.

البته این تبعیض ساختاری در مورد معلمان مدارس غیر انتفاعی بیشتر به چشم می خورد.

ناگفته پیداست که با حضور معلمان با کیفیت و با انگیزه بهتر می توان شوق به دانش اندوزی و فرهنگ دوستی را در دانش آموزان نهادینه کرده ، بذر امید نشاط خود باوری وطن دوستی و ایمان را در فکر و جان آنها بارور کرد ؛ اما آیا با مشاهده تبعیض و نابرابری ، همین معلمان با کیفیت فعلی هم انگیزه و امید سالهای نخست خدمت را حفظ کرده اند؟!

کلام آخر ذکر توصیه عالمانه پروفسور ژان پیاژه روانشناس و مربی عالی قدر است که می گوید: « زیباترین اصلاح و بازسازی آموزش و پرورش در صورتی که معلم به تعداد کافی و با کیفیت دراختیار نباشد، با شکست روبه رو خواهد شد » .

ارسال مطلب برای صدای معلم

این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید