امروز 18 آذر سالروز درگذشت میرزاحسن رشدیه بنیانگذار مدارس نوین ایران است . خوشبختانه اسناد مربوط به 23 سال آخر زندگی این مرد بزرگ در آرشیو سازمان ملی ایران موجود است. اخیرا آنها را تورق می کردم / یکی از این سندها به نظرم خیلی جالب آمد و نشان می دهد این مرد چقدر از زمان خودش جلوتر بوده و برای هر ایرانی غرورانگیز است!
این سند مربوط به این است که در 18 دی ماه 1305هیات دولت تصمیم می گیرد به منظور رفع خرابی های املاک خالصه، آنها را به مزایده بگذارد و میرزاحسن رشدیه داوطلب می گردد قریه فیروزآباد را بخرد و در نامه خود، 24 تا مورد و شرط ذکر می کند و قول می دهد که اگر دولت، روستا را به او بفروشد رشدیه به این 24 مورد عمل خواهد کرد.
تصویر این سند را در زیر این نوشته می آورم و در اینجا تنها به چند مورد از این 24 مورد اشاره می کنم که تقریبا یک صد سال پیش نوشته شده و شبیه مدینه فاضله افلاطون است اما نه در دنیای مثالی بلکه در روی زمین!
در بند 10 این نامه، رشدیه قول می دهد که اگر این روستا را تحویل بگیرد در این روستا بی سوادی را ریشه کن خواهد کرد و می نویسد:
« از تمام ذکور در این ده حتی یک نفر هفت ساله تا چهل ساله بی سواد نباشد برای دائم یک یا چند مدرسه ابتدایی به خرج صندوق تاسیس شود».
در بند 20 میرزاحسن رشدیه قول می دهد که این روستا همیشه 8 نفر اعزام به خارج داشته باشد و می نویسد:
«همیشه به خرج صندوق عمومی روستا دو نفر در نجف، دو نفر در مدارس عالیه طب، دو نفر در مدرسه فلاحت، دو نفر در فرنگ مشغول تحصیل می شوند»
بندهای 17 و 18 مربوطه می شود به ممانعت از اسراف و تشریفات کاذب و می نویسد:
« پس از آنکه اهالی نویسنده (با سواد) شدند از طرف انجمن دفاتری به عموم توزیع می شود که تمام دارایی و دخل و خرج خود را هر کس قید دفتر بکند... در میانه سکنه این ده، افتخار با کسی می شود که سالش را به کمتر مخارج به آخر رسانیده باشد».
در بند 12 نامه، رشدیه قول می دهد که بیکاری و فقر را در قریه ریشه کن نماید:
«در این ده یک گدا و بیکار پیدا نمی شود».
اما بند 7 از همه جالب تر است و نشان می دهد که یک صد سال پیش که حتی در جهان، کمتر کسی به فکر محیط زیست و تخریب آن بوده میرزا حسن رشدیه می نویسد:
«در این دِه هر مولودی متولد شود به سعی عموم هزار درخت به نام آن غرس و به تصرف ولیش داده می شود. اگر قبل البلوغ بمیرد متعلق به صندوق عمومی می شود».
کانال تاریخ تحلیلی ایران
نظرات بینندگان
نیما یوشیج:
یاد بعضی نفرات
روشنم می دارد:
اعتصام یوسف،
حسن رشدیه
قوتم می بخشد
ره می اندازد
و اجاق کهن سرد سرایم
گرم می آید از گرمی عالی دمشان.
نام بعضی نفرات
رزق روحم شده است؛
وقت هر دلتنگی
سویشان دارم دست،
جرئتم می بخشد
روشنم می دارد.
روحشان شاد و نام و یادشان ماندگار