برخی اصول و قواعد نقد و نقّادی

نقد و نقّادی لازمۀ هر  جامعه ای بوده و موجب  پویایی و سر زندگی آن جامعه می شود. جامعه ای که در آن نقد و نقادی نباشد به جامعه ای راکد و مرده تبدیل می شود که ممکن است فقط صدای ستایش گران،  مجیز گویان و مداحان در آن به گوش برسد و هر گونه صدای دیگر تحمل نشود.

نقد و نقادی البته چندان حد و مرزی نمی شناسد و ممکن است در مواردی حتی خطوط قرمزی که برساخت شده جامعه و فرهنگ هستند را نیز در نوردد.
 
ناگفته پیداست که نقد و نقادی روش و اصول خاص خودش را داشته و بدون رعایت  روش و اصول مورد نظر ممکن است کار به هتاکی، فحاشی، پرده دری، بی انصافی و حتی تهمت،  افترا و دروغ بینجامد که صد البته کاریست بس غیر اخلاقی و غیر انسانی. و اما برخی اصول و قواعد نقد و نقّادی عبارتند از: 

1. نقّادی؛ غلبۀ  عقلانیت و منطق بر احساسات، عواطف و هیجانات و فراتر رفتن از تمجید،  ستایش و مجیزگویی از یک سو و دوری جستن از فحاشی،  تهمت و افترا و دروغ پردازی از سوی دیگر است. 2.نقّادی؛  دروغ گویی،  تهمت زنی،  فحاشی و سیاه و سفید دیدن امور  نیست،  بلکه بازگویی نقاط مثبت و منفی و از همه مهم تر  ارائه راه کارهایی برای تقویت و ارتقاء نقاط مثبت و تضعیف  نقاط منفی است. 

3.نقد؛  تشخیص و تمیز اندیشه ها و سخنان  درست از نادرست آن هم مبتنی بر استدلال و منطق است. 

4. اساساً در نقد و نقّادی نه مدّاحی راهی دارد و نه فحّاشی و هر گونه مدّاحی و فحّاشی نه تنها نقد نیست،  بلکه فروکوفته شدن عقلانیت، منطق و انصاف به دست دگماتیسم ،  تعصب و  یک جانبه گرایی است. 

5.در نقّادی ضرورت دارد که نقّادان با ارائه استدلال متقن و همچنین بیان گزاره های  منطقی درست یا نادرست بودن  رأی و نظر نویسنده و گوینده را مورد واکاوی همه جانبه قرار دهند. 

6. ناقد یا ناقدان محترم بایسته است که با ارجاع دقیق به نوشته ها و گفته های متفکران و اندیشمندان و نه صرفاً مبتنی بر شنیده ها و شایعات راه را بر هرگونه سوء استفاده های احتمالی در این زمینه  می بندند و در واقع اخلاق نقد را رعایت می کنند.  

7. نقّادی به یک معنای مهم و پایه ای در میان گذاشتن دانسته های خود با دانسته های دیگران است تا از این طریق دیگران با به کارگیری منطق و استدلال به بررسی و واکاوی دانسته های ما بپردازند و در جریان چنین فرایندی تعاطی افکار و تضارب آراء به نحو مناسبی انجام  شود تا بدین روش ابعاد و اجزاء فکری و معرفتی افراد بر آفتاب افکنده شود و از همه مهم تر این که کسانی گمان نکنند که فقط آنانند که می دانند و می فهمند و دیگران را بهره ای از فهم و ادراک نیست.

8.ناگفته پیداست که کسانی جرأت و شجاعت در میان نهادن دانسته های خود را با دیگران دارند که ظرفیت نقد شدن را داشته و هیچ نگرانی ای از این بابت به خود راه نمی دهند. در واقع، گام نهادن در وادی نوشتن و اندیشیدن و تفکر کردن مستلزم نقد شدن و نقد کردن نیز هست و از این منظر نباید هیچ ترس و نگرانی ای وجود داشته باشد و این که نباید موجب رنجش و ناراحتی نقد شدگان بشود.

9.احیانا اگر کسانی یارای نقد شدن را ندارند و خیلی زود با نقد دیگران (البته همان گونه که گفته شد نقد به معنای واقعی کلمه نه مداحی و فحاشی)  به اصطلاح معروف از کوره به در می روند و به تخریب ناقدان  می پردازند و غصه دار می شوند بدیهی است که نباید وارد فضای نقد و نقادی شوند. فرد نویسنده و متفکر همین که دانسته های خود را با دیگران در میان می گذارد  باید منتظر نقد و نقادی دیگران هم باشد حال با هر شدت و میزانی. حتی این گروه از دوستان باید خرسند هم باشند که دیگرانی بوده و هستند که نوشته ها و افکار و اندیشه های آنان را می خوانند و مورد توجه و دقت نظر قرار می دهند و به نقادی می پردازند و  موجب غنی تر شدن این  دسته از مباحث هم می شوند. 

10.نقد و نقّادی به همگان می آموزد که سخن در حد و اندازه خویش بگویند و بدون مطالعه، پژوهش، وارسی، تأمّل، تحمّل، دقت نظر، تفکّر، تخصّص و تعقّل در هر زمینه ای ورود نکنند و دادِ سخن ندهند و این گونه نپندارند که می توانند در هر زمینه ای بگویند و بنویسند و نظر بدهند بدون این که سخنان و گفته ها و اندیشه های شان در ترازوی نقد و نقادی قرار گیرد.

11.نقد و نقّادی راه را بر هرگونه استبداد فکری و نظری و همچنین  انحصار گرایی  اندیشه و تفکر می بندد و زمینه را برای تضارب آراء و افکار و تکثرگرایی  اندیشه و تفکر فراهم می سازد و ضمن ارائه یک چارچوب نسبتاً مشخص و روشن به همگان تذکر می دهد هر نظر و حرف و سخنی باید بر  بنیان های استدلالی و منطقی و عقلانی متقنی استوار باشد و این گونه نیست که دیگران ملزم به پذیرش هر حرف و اندیشه ای باشند بدون این که از  استدلال و منطق و دانش کافی برخوردار باشد.

کانال سخنرانی ها