بررسي چالش هاي سيل نوروز 98 ( 6 )

( به دليل اهميت زماني بررسي لايحه بودجه 1398 در انتشار قسمت ششم بررسي سيل نوروز 1398 وقفه ايجاد شد . بدين وسيله از وقفه ايجاد شده پوزش مي طلبم . )

عليرغم گذر ِ زمان از وقوع حادثه دلخراش سيل ِ بهار 98، پرداختن به زواياي گوناگون آن جهت پيشگيري ، ضرورتي  اجتناب ناپذير است .

هر چند ، توجه به چالش ِ شهرها بي پناه در مقابل بلاياي طبيعي ، وظيفه هميشگي مسئولين ، نهادهاي مدني ، رسانه ها ، آموزش و پرورش ، متخصصين ، شهروندان و ...مي باشد ولي زمان وقوع بحران و در بحبوحه امداد رساني ، تمرکز بر اصول اساسي و ريشه يابي چالش ها ممکن است به روند امداد رساني لطمه وارد کند لذا بررسي هاي کارشناسي و ريشه اي به آينده موکول مي شود .

اميد است اين گفت و گوي مجازي ،  يادآور ِ مسوليت ها باشد ! تا مرور زمان و طرح موضوعات جديد  ، موضوع مهم تاب آور نمودن شهر ها در برابر بلاياي طبيعي را به محاق نراند .

خلاصه قسمت هاي قبل : ( بخش پنجم ) ، ( بخش چهارم ) ، ( بخش سوم ) ، ( بخش دوم ) ، ( بخش نخست )

در مورد سيل نوروز 98 ،  مطالب فراوان در رسانه ها بيان شده است : 

در اين رابطه مطالب بسياري از رسانه هاي گوناگون مطالعه کردم که دو موضوع مهم توجه ام را جلب نمود و تصميم گرفتم به جاي پرداختن به همه مطالب ِ فوق ، فقط به اين دو  موضوع اشاره کنم . 

موضوع اول : بحران مديريت بحران 

در زمان مناسب باید کوتاهی‌های گذشته مسئولین، که اگر با درایت و آینده نگری به وظایف ذاتی خود عمل کرده بودند، امروز خسارت سیل بسیار کمتر بود، به تفصیل مورد بررسی قرار گیرد. ( 1 )

 نمایندگان مجلس هم، که امروز قرار است توضیحات چهار وزیر را در مورد حوادث و عوارض سیل اخیر بشنوند، باید به این سوال پاسخ بدهند که برای این قبیل حوادث چه قوانینی وضع کرده‌اند و در 20 روز تعطیلات نوروز 98 که مردم بسیاری از استان‌ها در سیل دست و پا می‌زدند چند جلسه فوق‌العاده برای این موضوع تشکیل داده‌اند؟ ( 1 )
فقدان مدیریت به قدری مشهود و آزاردهنده است که حتی تهیه غذا در مواردی بیش از اندازه نیاز است و در عین حال عده‌ای بی‌غذا می‌مانند! ( 1 )

موضوع دوم و مهم تر : استاندار هاي پيشگيري و مواجهه با بحران چيست ؟

مي گويند : 

هواپيما به دليل رعايت استاندارد هاي پرواز ، به ايمن ترين وسيله نقليه تبديل مي شود .

اميد است با رعايت استانداردها ، شهر ها و روستاهاي کشورمان ايمن شوند .

اولین دفتر هماهنگی منطقه اي شهرهاي تاب آور ایران در مرداد ماه 1391 در مشهد افتتاح گردیده، تا ضمن ارائه تجربیات کلان شهر مشهد به عنوان اولین شهر ایرانی عضو کمپین جهانی شهرهاي تاب آور و آماده ، براي نخستین بار در جهان با ترجمه کتاب حاضر (چگونه می توان شهرها را تاب آور نمود ؟ )  به زبان فارسی ، نسبت به انتقال دانش و تجربیات، عضوگیري و آموزش به دیگر شهر هاي ایران و سایر کشورهاي فارسی زبان اقدام نمایند." ( 2 )

پیام این است: 

تاب آوري و کاهش خطرپذیري بلایا باید بخشی از طراحی شهري و استراتژي هاي دستیابی به توسعه پایدار باشد. 

مهمترین علل به وجود آورنده خطرپذیري عبارتند از:

• جمعیت شهري در حال رشد و افزایش تراکم  که بر اراضی و خدمات شهري فشار می آورد .

• تمرکز منابع و ظرفیت ها در سطح ملی و فقدان منابع و ظرفیت هاي پولی و انسانی در دولت هاي محلی

• حکومت هاي محلی ضعیف، مشارکت ناکافی توسط ذي نفعان محلی در برنامه ریزي و مدیریت شهري 

• بی کفایتی در مدیریت منابع آب، کمبود سیستم هاي زه کشی و کانال هاي انتقال آب ، عدم مدیریت مواد زائد جامد

• کاهش زیست بوم ها ، به دلیل فعالیت هاي انسانی از قبیل راه سازي ، آلودگی ، احیاي تالاب ها و استخراج منابع 

• فرسودگی زیرساخت ها و مصالح ساختمانی ناایمن  که ممکن است منجر به ریزش ساختمان شود .

• خدمات اورژانس ناهماهنگ که باعث کاهش ظرفیت براي واکنش سریع و آمادگی می شود.

چارچوب كنفرانس جهاني هيوگوي ژاپن ، جامع بوده به نقش دولت ها، سازمان هاي منطقه اي و بین المللی می پردازد و جامعه مدنی، دانشگاه ها، سازمان هاي داوطلب و بخش خصوصی را به پیوستن به این تلاش ها فرا می خواند.

کتاب ِ چگونه می توان شهرها را تاب آور نمود ؟ و کنفرانس هيو گوي ژاپن ، حاوي نکات دقيق و ارزشمندي است که گسترش و پذيرش اين تئوري ها ، آماده کردن  ِ زير ساخت ها ، اقدامات عملي در جهت اجرايي کردن ِ پيشنهادات و راهکار هاي آن وظيفه رسانه ها ، نهادهاي مدني ،  مردم ، مسئولين و ... مي باشد .

      اولویت هاي پنج گانه چارچوب اجرایی هیوگو عبارتند از:

1. ایجاد ظرفیت نهادي: مطمئن شوید که کاهش خطرپذیري بلایا اولویتی ملی و محلی با چارچوب اجرایی قدرتمند است .

2. خطرپذیري (ریسک هاي)  احتمالی خود را بشناسید . 

 بر خطرپذیري بلایا و تقویت سیستم هشدار ِ زود هنگام ،  ارزیابی و نظارت داشته باشيد .

3. از دانش، نوآوري و آموزش و پرورش براي ایجاد فرهنگ ایمنی و تاب آوري درتمام سطوح جهت ِ  ایجاد درك و آگاهی استفاده کنيد .

4. خطرپذیري را کاهش دهید:  عوامل اساسی خطر آفرین را از طریق برنامه ریزي کاربري اراضی و اقدامات و تدابیر محیط زیستی، اقتصادي و اجتماعی کاهش دهید.

5. آماده و مهیاي عمل باشید : آمادگی براي واکنش موثر در تمام سطوح را تقویت کنید.

فرایند برنامه ریزي استراتژیک یک شهر باید تا جایی که ممکن است مشارکتی بوده و به شهردار و تمامی ذینفعان امکان دهد تا بهترین راه را براي یکپارچه سازي ده اصل مورد نظر در قالب برنامه ها و فعالیت هاي توسعه شهر مد نظر قرار دهند.

باتوجه به اينکه علاوه بر مسئولين ، شهروندان به ويژه  فرهنگيان فرهيخته ( آموزش و پرورش ) در فرایند برنامه ریزي فازها و مراحل آن نقش آفريني مي کنند، توضيح مراحل هريک از فاز ها اهميت دارد .

قسمت ششم :

سئوال کننده :  

برنامه ریزي چه اصولي دارد؟

پاسخ دهنده ( 2 )  :

به جاي اینکه منتظر بمانیم تا برنامه پایان یابد، مهم است که در باره پیاده سازي اقدامات واقعی کاهش خطرپذیري در برابر بلایا در تمامی طول فرایند برنامه ریزي ،  تفکر کنیم .

باید اقداماتی را در اولویت قرار داد که منابع و ظرفیت محلی براي آنها موجود است، یعنی آنهایی که در زمان کم منجر به حصول نتایج قابل لمس می شوند.  این امر تمامی ذینفعان را ترغیب نموده آگاهی در مورد اهمیت کاهش خطرپذیري بلایا را در شهر افزايش  می دهد . وقتی شهر به یک اتفاق نظر جامع در این خصوص برسد  فرصت هاي بسیاري بوجود می آید تا اقدامات به طور پایدار انجام گيرد .

به خاطر داشته باشید که فرایند تهیه یک برنامه بسیار وقت گیرتر از آن است که اکثر مردم تصور می کنند . در صورتی که این فرایند عجولانه طی شود ممکن است فرصت ایجاد مشارکت و حس مالکیت همه مردم نسبت به آن برنامه  از بین برود. دولت هاي محلي  نیاز به رساندن صداي خود و دخالت در تصمیم گیري هاي ملی دارند .  دغدغه دولت محلي  افزایش تعهد نیست زیرا تعهد موجود تاثیر فزاینده اي به همراه خواهد داشت.

سئوال کننده :  

براي افزايش تأثير ِ فرایندهاي برنامه ریزي راهبردي ، چه بايد کرد ؟

پاسخ دهنده ( 2 )  :

اعمال اصول ذیل در تمامی فازها موجب تاثیر بیشتر فرایند هاي برنامه ریزي راهبردي خواهد شد:

• تشویق دولت هاي محلی به اعمال مدیریت در توسعه ظرفیت محلی در راستاي نیل به تاب آوري شهرها 

•  به منظور تقویت بافت اجتماعی شهر ، از روش هاي مشارکتی و ترویج مشارکت کاملِ کسانی که به لحاظ تاریخی در برنامه منظور نمی شوند ، شامل کودکان، جمعیت بومی، معلولان و سالخوردگان و ... استفاده کنيد . 

• اصول تساوي حقوق و وظایف زن و مرد رعايت شود .

• به انعطاف پذیري، شفافیت و مسئول بودن توجه شود .

• تعریف شفافی از مسئولیت ها ، شناسایی اهداف ،  اقدامات واقع گرایانه ارائه شود .

• اصول پایداري( اقتصادي، محیطی و اجتماعی)  و تاب آوري شهر ها اعمال شود .

• به افزایش آگاهی و ایجاد حس مالکیت مشترك برنامه در میان تمامی جمعیت توجه شود .

سئوال کننده :  

منابع مالي برنامه کاهش خطر پذيري بلايا چگونه تأمين مي شود ؟

پاسخ دهنده  ( 2 ) :

تامین مالی برنامه کاهش خطر پذیري بلایا

یک برنامه راهبردي با دیدگاه ، اهداف و پروژه هاي شفاف اغلب بهترین راه براي جست و جوي منابع از طریق بودجه شهر و همچنین منابع منطقه اي، استانی، ملی يا  بین المللی به شمار می رود. تامین مالی معمولا می تواند از طریق درآمد هاي شهر، هزینه هاي ملی و تخصیصات به بخش هاي مختلف صورت گیرد. وقتی بلایا رخ می دهد ممکن است شهر ها بودجه هاي اضافه به منظور واکنش ، امداد و متعاقبا به منظور بازسازي از سوي منابع ملی و بین المللی دریافت کنند .

• منابع و ظرفیت هاي محلی را به طور کامل مورد استفاده قرار دهید:  دولت محلی اولین محل براي جست و جوي هزینه هاي کاهش خطر پذیري بلایا است .  بیشتر نهادهاي شهر در آمدها را از طریق هزینه هاي خدماتی، مالیات، حق الزحمه ها، حق جذب، جریمه ها و اوراق مشارکت شهرداري جمع آوري می کنند که بخشی از بودجه سالانه را تشکیل می دهد.  شهر می تواند انتخاب کند که در زمان بالندگی پول خود را صرف رشد و ارتقا و در عین حال انجام اقداماتی براي به حد اقل رساندن خطر پذیري بلایا و افزایش تاب آوري در برابر بلایا نماید .

• تامین مالی برنامه کاهش خطر پذیري بلایا یک مسئولیت مشترك است : این مسئولیت باید میان تمامی ذینفعان تسهیم شود، از دولت هاي محلی، ملی و استانی گرفته تا بخش خصوصی، صنعت، سازمان هاي مردم نهاد و شهروندان ،  بنیادها و تعاونی ها نیز می توانند در تامین مالی مشارکت نمایند .  درك متقابل میان این نهاد ها و بخش ها اهميت ويژه اي دارد . 

• ائتلاف ها ، همکاري هاي خلاقانه میان بخش عمومی و بخش خصوصی و گروه هاي جامعه می تواند براي پروژه ها خاص به کار گرفته شود  و موجب ِ آمادگی بیشتر شهر براي پرداختن به مسئله خطر پذیري بلایا می شود .

• منابع غیر مالی:  کمک هاي فنی با ارزش، اطلاعات و فرصت هاي آموزش می تواند توسط دانشگاه ها ، متخصصین محیطی، سازمان هاي جامعه مدنی، سازمان هاي منطقه اي یا فنی و یا از طریق تبادل با دیگر شهر ها صورت گیرد.

• بدون راهبرد و برنامه شفاف  ، منابعی وجود نخواهد داشت: یک شهر به منظور ارزیابی منابع می بایست داراي راهبرد ها، سیاست ها، برنامه ها و سازوکار هاي اجراء باشد. یک برنامه راهبردي تضمین خواهد کرد که پروژه ها در راستاي اهداف تعریف شده هستند ،  همچنین می توانند براي تخصیص بودجه ، به منظور ِ پروژه هاي کاهش خطر پذیري کار برد داشته باشند .

• فرصت هاي پس از بلایا: در زمان وقوع  بلایا، ممکن است شهرها به صندوق هاي امداد ملی و بین المللی شامل سازمان هاي مردم نهاد، دولت هاي ملی یا سازمان هاي بین المللی دسترسی نداشته باشند . برخی کشورها بودجه هاي خاصی را علاوه بر منابع خود شهر براي کمک به بازسازي اختصاص می دهند.  

همه دولت هاي محلی قبل از وقوع بلایا ، باید  راه هاي استفاده از منابع ملي و بين المللي را پيش بيني کرده  روش هاي بهرهمندي از اين امکانات و منابع را بررسی کرده باشند .  

• تغییر اقلیم:  در حال ِ حاضر ،  صندوق هاي سازگاري تغییر اقلیم بین المللی و ملی وجود دارند .  برخی پروژه هاي شهري که کاهش خطر پذیري را با سازگاري تغییر اقلیم ترکیب می کنند مورد قبول  ِ صندوق هاي بين المللي واقع مي شوند .

سئوال کننده :  

نظر برخي از مسئولين محلي براي تعامل با مسئولين ملي جهت ِ جذب بيشتر منابع ملي و بين المللي چيست ؟

پاسخ دهنده ( 2 )  :

دولت هاي محلی دسترسی آسانی به منابع ملی ندارند و حتی تاثیر گذاري بر روي تصمیمات سرمایه ملی در سطح محلی برایشان دشوار است .  اعطا کنندگان دوجانبه و سازمان ملل کمک هاي خود را  مستقیما به دولت هاي ملی و سازمان هاي مردم نهاد می پردازند و به ندرت با شهر ها و استان ها سر و کار دارند .  برخی اوقات شهرها،  روش هایی را براي مصرف منابع ِ خود ابداع می کنند، ولی دولت هاي محلي  نیاز به رساندن صداي خود و دخالت در تصمیم گیري هاي ملی دارند .  دغدغه دولت محلي  افزایش تعهد نیست زیرا تعهد موجود تاثیر فزاینده اي به همراه خواهد داشت.

دولت هاي محلي نیازمند مشارکت در سطح محلی با دولت هاي ملی هستند . آن ها  باید در سطح میانی با استان ها کار کنند  .  

دولت هاي محلي  نیازمند مشارکت هاي عمومی -خصوصی مبتکرانه به منظور کاهش خطر پذیري بلایا هستند .

گفت و گو ادامه دارد .

منابع : 

1. تهران – ايرنا

2. چگونه مي توان شهر ها را تاب آورتر نمود ؟

( 3 ) خلاصه چارچوب كاري هيوگو براي اقدام از سال 2005 تا 2015

برگشت پذير ساختن ملت ها و جوامع نسبت به بلايا