بررسي چالش هاي سيل نوروز 98 ( 5 )

عليرغم  گذر ِ زمان از وقوع حادثه دلخراش سيل ِ بهار 98، پرداختن به زواياي گوناگون آن جهت پيشگيري ، ضرورتي  اجتناب ناپذير است .

هر چند ، توجه به چالش ِ شهرها بي پناه در مقابل بلاياي طبيعي ، وظيفه هميشگي مسولين ، نهادهاي مدني ، رسانه ها ، آموزش و پرورش ، متخصصين ، شهروندان و ...مي باشد ولي زمان وقوع بحران و در بحبوحه امداد رساني ، تمرکز بر اصول اساسي و ريشه يابي چالش ها ممکن است به روند امداد رساني لطمه وارد کند لذا بررسي هاي کارشناسي و ريشه اي به آينده موکول مي شود .

اميد است اين گفت , گوي مجازي ،  ياد آور ِ مسوليت ها باشد ! تا مرور زمان و طرح موضعات جديد  ، موضوع مهم تاب آور نمودن شهر ها در برابر بلاياي طبيعي را به محاق نراند ! 

خلاصه قسمت هاي قبل :

در مورد سيل نوروز 98 ،  مطالب فراوان در رسانه ها بيان شده است : 

در اين رابطه مطالب بسياري از رسانه هاي گوناگون مطالعه کردم که دو موضوع مهم توجه ام را جلب نمود و تصميم گرفتم به جاي پرداختن به همه مطالب ِ فوق ، فقط به اين دو  موضوع اشاره کنم . 

موضوع اول : بحران مديريت بحران 

در زمان مناسب باید کوتاهی‌های گذشته مسئولین، که اگر با درایت و آینده نگری به وظایف ذاتی خود عمل کرده بودند، امروز خسارت سیل بسیار کمتر بود، به تفصیل مورد بررسی قرار گیرد. ( 1 )

 نمایندگان مجلس هم، که امروز قرار است توضیحات چهار وزیر را در مورد حوادث و عوارض سیل اخیر بشنوند، باید به این سوال پاسخ بدهند که برای این قبیل حوادث چه قوانینی وضع کرده‌اند و در 20 روز تعطیلات نوروز 98 که مردم بسیاری از استان‌ها در سیل دست و پا می‌زدند چند جلسه فوق‌العاده برای این موضوع تشکیل داده‌اند؟ ( 1 )
فقدان مدیریت بقدری مشهود و آزاردهنده است که حتی تهیه غذا در مواردی بیش از اندازه نیاز است و در عین حال عده‌ای بی‌غذا می‌مانند! ( 1 )

موضوع دوم و مهم تر : استاندار هاي پيشگيري و مواجهه با بحران چيست ؟

مي گويند : 

هواپيما به دليل رعايت استاندارد هاي پرواز ، به ايمن ترين وسيله نقليه تبديل مي شود.

اميد است با رعايت استانداردها ، شهرها و روستاهاي کشورمان ايمن شوند .

اولین دفتر هماهنگی منطقه اي شهرهاي تاب آور ایران در مرداد ماه 1391 در مشهد افتتاح گردیده، تا ضمن ارائه تجربیات کلان شهر مشهد به عنوان اولین شهر ایرانی عضو کمپین جهانی شهرهاي تاب آور و آماده ، براي نخستین بار در جهان با ترجمه کتاب حاضر (چگونه می توان شهرها را تاب آور نمود ؟ )  به زبان فارسی ، نسبت به انتقال دانش و تجربیات، عضوگیري و آموزش به دیگر شهر هاي ایران و سایر کشورهاي فارسی زبان اقدام نمایند." ( 2 )

پیام این است: 

تاب آوري و کاهش خطرپذیري بلایا باید بخشی از طراحی شهري و استراتژي هاي دستیابی به توسعه پایدار باشد. 

مهمترین علل به وجود آورنده خطرپذیري عبارتند از:

• جمعیت شهري در حال رشد و افزایش تراکم  که بر اراضی و خدمات شهري فشار می آورد .

• تمرکز منابع و ظرفیت ها در سطح ملی و فقدان منابع و ظرفیت هاي پولی و انسانی در دولت هاي محلی

• حکومت هاي محلی ضعیف، مشارکت ناکافی توسط ذي نفعان محلی در برنامه ریزي و مدیریت شهري 

• بی کفایتی در مدیریت منابع آب، کمبود سیستم هاي زه کشی و کانال هاي انتقال آب ، عدم مدیریت مواد زائد جامد

• کاهش زیست بوم ها ، به دلیل فعالیت هاي انسانی از قبیل راه سازي ، آلودگی ، احیاي تالاب ها و استخراج منابع 

• فرسودگی زیرساخت ها و مصالح ساختمانی ناایمن  که ممکن است منجر به ریزش ساختمان شود .

• خدمات اورژانس ناهماهنگ که باعث کاهش ظرفیت براي واکنش سریع و آمادگی می شود.

چارچوب كنفرانس جهاني هيوگوي ژاپن ، جامع بوده به نقش دولت ها، سازمان هاي منطقه اي و بین المللی می پردازد و جامعه مدنی، دانشگاه ها، سازمان هاي داوطلب و بخش خصوصی را به پیوستن به این تلاش ها فرا می خواند.

کتاب ِ چگونه می توان شهرها را تاب آور نمود ؟ و کنفرانس هيو گوي ژاپن ، حاوي نکات دقيق و ارزشمندي است که گسترش و پذيرش اين تئوري ها ، آماده کردن  ِ زير ساخت ها ، اقدامات عملي در جهت اجرايي کردن ِ پيشنهادات و راهکار هاي آن وظيفه رسانه ها ، نهاد هاي مدني ،  مردم ، مسئولين و ... مي باشد !

      اولویت هاي پنج گانه چارچوب اجرایی هیوگو عبارتند از:

1. ایجاد ظرفیت نهادي: مطمئن شویدکه کاهش خطرپذیري بلایا اولویتی ملی و محلی با چارچوب اجرایی قدرتمند است .

2. خطرپذیري (ریسک هاي)  احتمالی خود را بشناسید . 

 بر خطرپذیري بلایا و تقویت سیستم هشدار ِ زود هنگام ،  ارزیابی و نظارت داشته باشيد .

3. از دانش، نوآوري و آموزش وپرورش براي ایجاد فرهنگ ایمنی و تاب آوري درتمام سطوح جهت ِ  ایجاد درك و آگاهی استفاده کنيد .

4. خطرپذیري را کاهش دهید:  عوامل اساسی خطر آفرین را از طریق برنامه ریزي کاربري اراضی و اقدامات و تدابیر محیط زیستی، اقتصادي و اجتماعی کاهش دهید.

5. آماده و مهیاي عمل باشید : آمادگی براي واکنش موثر در تمام سطوح را تقویت کنید.

فرایند برنامه ریزي استراتژیک یک شهر باید تا جایی که ممکن است مشارکتی بوده و به شهردار و تمامی ذینفعان امکان دهد تا بهترین راه را براي یکپارچه سازي ده اصل مورد نظر در قالب برنامه ها و فعالیت هاي توسعه شهر مد نظر قرار دهند.

قسمت پنجم :

سئوال کننده :  

باتوجه به اينکه علاوه بر مسئولين ، شهروندان به ويژه  فرهنگيان فرهيخته ( آموزش و پرورش ) در فرایند برنامه ریزي فازها و مراحل آن نقش آفريني مي کنند ؛ مراحل هريک از فاز ها را بيشتر توضيح دهيد .

پاسخ دهنده  :

به نکته بسيار مهمي اشاره نموديد ! شهروندان به ويژه فرهنگيان فرهيخته ، هم براي مطالبه از مسئولين و هم براي مشارکت در فرایند برنامه ریزي فازها و مراحل بايد از جزئيات بيشتر اطلاع داشته باشند .

لطفأ هر فاز را به طور مجزا سئوال کنيد تا پاسخگو باشم .

سئوال کننده :  

مراحل فاز ِ 1 ،  سازماندهی و آماده سازي براي بستر سازي و پیاده سازي ده اصل مذکور را بيشتر توضيح دهيد .

پاسخ دهنده ( 2 ) :

1.  امکانات نهادینه شده  را آماده ساخته و آگاهی عمومی را افزایش دهید .

   1. اراده سیاسی شوراي شهر و مقامات محلی در یکپارچه سازي برنامه کاهش خطر پذیري بلایا در قالب توسعه را بسنجید.

   2. آگاهی عمومی درباره مسائل را افزایش دهید.

   3. یک چارچوب قانونی را در سطح محلی براي شروع سریع فرایند ایجاد کرده مصوبه اي را براي اتخاذ سیاست در خصوص تاب آوري در برابر بلایا تصویب نمایید.

   4. یک نهاد یا تیم فنی را در شهرداري به منظور مدیریت کارها و اجراء عملیات تعیین کنید.

2. تمامی نیروها را گرد آورده ، فرایند مشارکتی را به شکل رسمی در آورید.

   1. تمامی هم پیمانان و مشارکت کنندگان را شناسایی کرده، گرد هم آورید و ائتلاف هاي راهبردي ایجاد نمایید.

   2. نیروي کاري متشکل از ذینفعان مختلف را براي اجراء فرایند تعیین (یا تقویت)  نمایید.

   3. گروه هاي کاري بخشی یا موضوعی را  تشکیل دهید.

   4. نیازها، منابع شهر و اولویت ها را شناسایی کرده یک چارچوب پایه براي پیشرفت کار اتخاذ کنید.

   5. سازوکارهایی را براي گسترش مشارکت، بینش و اطلاع رسانی برقرار سازید.

3. برنامه ریزي و اجراي فرآیند :

   1. متدولوژي مورد استفاده و ائتلاف ها، منابع و ظرفیت هاي مورد نیاز را تعریف کنید.

   2. یک برنامه کاري ایجاد نمایید.

   3. قابلیت هاي فنی را به منظور اجراء فرایند برقرار کنید.

   4. به منظور پیشرفت فرایند از سازمان هاي مربوطه کمک فنی طلب کنید.

   5. منابع را براي اجراء تجهیز نمایید.

   6. با انتشار مصوبه ها و برنامه هاي کاري ارتباطات لازم را برقرار نمایید.

سئوال کننده :  

مراحل فاز ِ 2 ،  تشخيص و ارزيابي خطر پذيري شهر را بيشتر توضيح دهيد .

پاسخ دهنده ( 2 )  :

قابل ذکر است که در نقطه شروع مي توانيد از  پرسشنامه خود سنجی ِ دولت محلی استفاده  کنید . این ابزار همچنین می تواند فعالیت ها را پایش و بر آنها نظارت کند، همان طور که در فاز 5 قابل استفاده مي باشد .

مراحل فاز 2 به شرح ذيل مي باشند .

4. آشنایی بهتر با خطر پذیري شهر

1. اطلاعات مربوط به خطر پذیري بلایا، چارچوب هاي قانونی ملی و محلی موجود ، طرح ها، برنامه ها و راهبردهاي توسعه شهر را جمع آوري کرده سازماندهی کنید.

2. برنامه توسعه قلمرو موجود را بررسی کرده و برنامه ها و پروژه هاي آن را به تفصیل مورد مطالعه قرار دهید.

3. موقعیت شهر را از لحاظ هر یک از ده اصل موردِ  نظر، بررسی کرده اطلاعات تاریخی در مورد بلایا را تجزیه تحلیل نمایید.

5. ارزیابی خطر پذیري

1. یک بررسی یا تشخیص کلی از شهر به عمل آورید تا به عنوان چارچوب پایه دانش مورد استفاده قرار گرفته بر اساس آن تجزیه تحلیل خطر پذیري صورت گیرد.

2. مخاطرات و آسیب پذیري ها در رابطه با فعالیت ها، برنامه ها و اولویت هاي شهر را ارزیابی نمایید.

3. به منظور کاهش خطر پذیري ( کوتاه مدت و دراز مدت ) ، اقدامات راهبردي را مطابق با ده اصل مورد نظر اولویت بندي کنید.

4. به منظور دستیابی به یک اتفاق نظر در خصوص اولویت ها، مباحثِ  میان تمامی هم پیمانان و مشارکت کنندگان را ارتقا دهید.

5. جمعیت هاي محلی را قدرتمند سازید تا خطر پذیري دارایی هاي جمعیت آسیب پذیر نظیر مدارس، بهداري ها و تأسیسات عمومی را بسنجند.

6. تجزیه تحلیل محیط و عوامل محلی

1. یک تجزیه تحلیل داخلی و خارجی از موقعیت کل شهر به عمل آورده و نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت ها و تهدید ها را شناسایی نمایید.

2. منابع، ظرفیت ها ، عامل ها و ذینفعان کلیدي شهر در رابطه با کاهش خطر پذیري بلایا را تجزیه تحلیل نمایید.

7. تهیه گزارش ارزیابی

1.  پیش نویس  ِ یک گزارش ارزیابی را  تهیه کرده به منظور ارایه و اعتبار بخشیدن به یافته هاي آن ،  تمامی شرکت کنندگان در فرایند را گرد آورید.

2. نظرات و پیشنهاد هاي ناشی از بررسی را در پيش نويس  بگنجانید و نسخه نهایی گزارش را تهیه کنيد . 

3. گزارش ارزیابی و سنجش را منتشر نمایید.

سئوال کننده :  

مراحل فاز ِ 3 ،  ايجاد يک برنامه عملياتي براي شهر ايمن و تاب آور در بلايا را بيشتر توضيح دهيد .

پاسخ دهنده ( 2 )  :

8. دیدگاه، اهداف و اقدامات برنامه را تعریف کنید .

1. دیدگاه و هدف برنامه عملیاتی کاهش خطر پذیري بلایا را تعریف نمایید.

2. اصول هدایت کننده برنامه رامشخص نمایید.

3. بر سر اهداف راهبردي برنامه به توافق برسید.

9.  طرح ها و پروژه ها

1. طرح هایی را که قرار است توسط برنامه ایجاد و اجراء گردد شناسایی کنید.

2. تعیین کنید که کدام پروژه ها (در هر یک از طرح ها )  بر اساس اولویت هاي کوتاه مدت، میان مدت و دراز مدت انجام خواهد شد.

10. برنامه کاهش خطر پذیري بلایا را نهادینه و پشتیبانی کنید .

1. پیش نویس یک برنامه کاهش خطر پذیري را تهیه کرده به منظور اعتبار بخشیدن به آن و یکپارچه سازي ملاحظات تمامی دینفعان را گرد هم آورید.

2. برنامه نهایی را به زبان ساده تهیه نمایید.

3. تمامی عناصر برنامه کاهش خطر پذیري بلایا را در برنامه توسعه شهر( برنامه نهايي )  بگنجانید.

4. به عنوان دولت محلي (  هدایت کننده شهر ) در خصوص کاهش خطر پذیري شهر تضمين  بدهيد و جهت عملي و اجرايي شدن برنامه نها يي به آن اعتبار قانونی بدهید . 

5. برنامه را به طور گسترده منتشر سازید تا تمامی افراد جامعه از محتویات آن آگاه شوند.

سئوال کننده :  

مراحل فاز 4 ، اجراء برنامه را بيشتر توضيح دهيد .

پاسخ دهنده ( 2 )  :

11. اجراء و تجهیز منابع

1. راهبردي اجرایی براي برنامه به همراه فعالیت هاي کوتاه مدت، میان مدت و دراز مدت ایجاد نمایید.

2. ساختار، مسئولیت ها و نقش هاي تمامی سازمان ها، عاملان و جمعیت شهر را تعریف کنید.

3. سازوکارهاي لازم را برقرار نمائيد . منابع  را مدیریت و تجهیز کنيد . با تامین مالی ، اجراء پروژه هاي برنامه را ارتقا ببخشید.

12.  مشارکت و مالکیت گسترده را تضمین نمایید .

1. اعتبار سازوکار هاي نهادینه رسمی و غیر رسمی را ایجاد و تضمین نمایید تا به تمامی هم پیمانان و مشارکت کنندگان امکان بدهدکه  مالکیت برنامه را بر عهده بگیرند.

2. پشتيباني تمامي بخش ها ، هم پيمانان ،  مشارکت کنندگان شهر در تهيه پروژه ها ي هريک از طرح هاي برنامه ِ کاهش خطر پذيري بلايا را فهرست کنيد .

3. مشارکت ها و ائتلاف ها را در سطح محلی، ملی و بین المللی به منظور اجراء برنامه ایجاد نمایید.

مراحل فاز 5 ، پايش و پيگيري را بيشتر توضيح دهيد .

پاسخ دهنده ( 2 )  :

13. پایش، پیگیري و ارزیابی برنامه

1. به منظور اجراء برنامه یک راهبرد براي پایش، ارزیابی و سنجش ایجاد نمایید.

2. مسئول پیگیري و پایش ، شاملِ  نقش جمعیت محلی و بخش اجتماعی/اقتصادي را تعریف نمایید.

3. شاخص هاي اندازه گیري پیشرفت و دستیابی به اهداف برنامه را مشخص نمایید.

4. یک برنامه زمانی شفاف براي انجام ارزیابی و ارایه گزارش هاي پیشرفت ، شامل ِ مسئولیت ها و وظایف را تهیه کنید.

5. به منظور مشورت با جامعه و مقامات محلی ،  سازوکار ها و فرصت هاي بازتاب را در برنامه بگنجانید.

6. به مقامات محلی و نهاد هاي ذینفع امکان دهید داده هاي خود را در برنامه ارایه دهند تا محتویات فنی ارتقا یابد.

14. برنامه را انتشار داده و تبلیغ نمایید .

1. یک راهبرد ارتباطی ( داخلی و خارجی)  برقرار کنید تا مقامات محلی، جامعه و هم پیمانان و مشارکت کنندگان مختلف را از کمبودها، مشکلات و موفقیت ها مطلع سازید.

2. سازوکارهاي ارتباطی را برقرار کنید تا مدیران محلی و جامعه امکان یابند داده ها، پیشنهاد ها و نظرات خود را ارایه دهند.

سئوال کننده :  

مزایاي  فرایند برنامه ریزي استراتژیک براي تاب آوري شهر چيست ؟

فرایند برنامه ریزي به شهر چه  امکانی می دهد ؟

پاسخ دهنده ( 2 )  :

1. از فرصت ها و ظرفیت هاي موجود به نفع خود استفاده مي کند، به دنبال راه هایی براي به حداقل رساندن عواقب بالقوه مخاطرات مي  باشد ، نقاط قوت را به حداکثر رسانده و نقاط ضعف را برطرف مي سازد.

2. دیدگاهی همه جانبه در مورد ِ موقعیت شهر در خصوص خطرپذیري و توسعه ايجاد مي کند .

3. تغییرات و بهبودهاي اساسی ایجاد نموده  برنامه کاهش خطر پذیري بلایا را به جلو مي برد.

4. مشارکت را تشویق مي کند، دموکراسی را تقویت نموده  اتفاق نظرها، تفاهم ها، پیوندها و دیگر همکاري ها را ارتقا مي دهد.

5. اهداف و اقدامات روشن و واقع گرایانه براي تاب آوري در برابر بلایا را که با منافع تمامی بخش هاي شهر در ارتباط است را تعریف و اولویت بندي مي کند.

6. اقدامات را به طور استراتژیک اولویت بندي مي کند تا به نیازهاي بخش ها و گروه هاي آسیب پذیر و بحرانی ( اجتماعی، محیطی، اقتصادي، سیاسی و غیره)  پاسخ بگوید .

7. منابع را مطابق با واقعیت ها و نیازهاي موجود تخصیص داده و مدیریت مي کند .

8. استراتژي هاي کاهش خطرپذیري کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت را از دیدگاه توسعه و پایداري برنامه ریزي مي نمایند.

9. فرصت ها و اقدامات مبتکرانه محلی را جمع آوري کرده و مستند سازي مي کند .

10. مدیریت ِ مراجع ِ محلی را تقویت کرده حس ارزش به خود را در بین تمامی بخش هاي شهر ایجاد مي کند و هر جا لازم باشد ظرفیت ها را بهبود مي بخشد .

سئوال کننده :  

برنامه ریزي چه اصولي دارد؟

گفت و گو ادامه دارد .

منابع : 

1. تهران – ايرنا

2. چگونه مي توان شهرها را تاب آور تر نمود ؟

( 3 ) خلاصه چارچوب كاري هيوگو براي اقدام از سال 2005 تا 2015

برگشت پذير ساختن ملت ها و جوامع نسبت به بلايا