جستاری بر سن قانونی

هر فردی تا رسیدن به سن قانونی، دو دوره حساس را در نخستین نهاد موجود در هر جامعه ای یعنی خانواده و سپس مدرسه سپری می سازد که زیربنای شخصیت فردی و اجتماعی او را رقم می زند. تمامی آموخته ها، دانسته ها، یافته ها و تجربه های کسب شده طی این دوران در حافظه بلند مدت افراد ذخیره می شود.

از سویی دیگر، بهره های ژنتیک به علاوه داده های اجتماعی میزان هوش، استعداد، علایق، خواسته ها، رؤیاها و حتی آرزوهای افراد را تعیین می کند. در هفت سال دوم زندگی برای کسب قابلیت بیشتر، هر فرد به هدایت، مراقبت غیرمستقیم، تشویق و یادگیری مهارت های زندگی نیاز دارد.  هنر کنار هم بودن را برای ساختن فردا فرا بگیریم و به حذف یا ترجیح یکی بر دیگری، دل نسپاریم.

کنترل پنهان یا آشکار فرزندان توسط برخی از والدین، بدترین نوع از شبه تربیتی است که عناد و سرکشی یا پنهان کاری و دروغ را در این گروه سنی تقویت می کند. نوجوان در این دوره با هویتی مستقل می تواند قضاوت های ارزشی داشته باشد. همراهی فکری با نوجوان و واهمه نداشتن از تفکراتی که در ذهن او می گذرد و باور و اعتماد نسبت به او، مهم ترین عملکردی است که والدین و حتی معلمان می توانند در قبال او داشته باشند.

پایان دوران نوجوانی با رسیدن به هویت منسجم و یا بحران هویتی ترسیم می شود. فردی که دارای هویت منسجم است، درک روشنی از کیستی خود دارد، ارزش‌ها و باورهای خود را می‌شناسد، می‌تواند با دیگران ارتباط برقرار کند و در جامعه مشارکت داشته باشد. اما برعکس، نوجوانی که دچار بحران هویتی می شود با افزایش سردرگمی، تعادل هویتی خود را از دست می دهد. زمانی که تعارضات فرهنگی در بین خانواده ها و در طبقات گوناگون جامعه نسبت به یکدیگر بیشتر گردد این بحران نیز شدت می گیرد. لذا والدین در محیط خانواده وظیفه دارند در حراست از امنیت روانی نوجوانان خود بیشتر بکوشند تا به تعارضات موجود دامن زده نشود.

و بعد می رسیم به 18 سالگی یا سن قانونی که بعد از سن بلوغ و نوجوانی قرار دارد. که سن ادّعا و توانمندی تدریجی عقل و منطق است. سنی که در آن از بچه قلمداد شدن بیزارند. در بیشتر کشورها سن قانونی 18 سال تمام ( 17 سال و 12 ماه ) تعیین شده است. در برخی از کشورها 16 تا 21 سالگی به عنوان سن قانونی شناخته می شود.

سن قانونی آستانه بزرگسالی است که در قانون به رسمیت شناخته شده است و افراد از منظر قانون، عواقب اقدامات و تصمیمات خود را برعهده می‌گیرند و بدین ترتیب کنترل یا نظارت قانونی والدین یا سرپرست آن ها خاتمه می‌یابد. در واقع ورود به سن قانونی، سرآغار برخورداری مستقیم از حقوق شهروندی و مدنی است. او در جامعه از یک سری امتیازات و حقوقی برخوردار می گردد که حق تصمیم گیری و انتخاب مستقل را بدون نظارت دیگران بدست می آورد.

اهمّ این موارد عبارتست از:

زندگی کردن مستقل، دریافت پاسپورت و خروج از کشور، تصمیم به ادامه یا عدم ادامه تحصیلات، تصمیمات شخصی مانند ثبت نام در کلاس موسیقی، ورزشی و هنری، تصمیم به ازدواج و انجام کارهای روزمره بدون دخالت والدین، رأی دادن و شرکت در رفراندم یا انتخابات مرسوم در جامعه.

اگر یک فرد در سن قانونی، به بلوغ عاطفی و عقلانی نرسد و اعتماد به نفسِ انجام عمل مستقل در وجود او نهادینه نشود تا سنین بزرگسالی یعنی سی سالگی به بعد نیز رفتار بچگانه خواهد داشت و قادر نخواهد بود همانند یک فرد بزرگسال در موقعیت‌ها و شرایط گوناگون، رفتار صحیحی از خود نشان دهد.

سن قانونی در ایران

« در ماده 1209 قانون مدنی کشور ما تا قبل ‌از سال 1361 ، سن قانونی 18 سال بود. در این ماده مطرح ‌شده بود که اگر سن شخصی 18 سال تمام نباشد، در حکمِ غیر رشید است. بعد از انقلاب با توجه به تغییراتی که در قانون صورت گرفت این ماده، مخالف شرع شناخته شد و از قانون مدنی حذف شد. در حقیقت با حذف این ماده ما در قوانین، اماره‌ای برای تعیین سن و سال قانونی نداریم. (در فقه و حقوق، اماره دلیلی است که از آن ظن حاصل می‌شود و می‌توان به وسیله این ظن، چیزی را ثابت کرد) با این‌ حال، مطابق رویه و عرف برای بسیاری از امور، سن قانونی همان 18 سال تمام است » . (1)

در کشور ما بنا به دلایل بیشتر اعتقادی، طی 46 سال گذشته برخی از امتیازات یا حقوق در سنین زیر 18 سالگی نیز به عنوان قانون اجرا می شد که از سه حق زیر، هنوز دو مورد حکم قانونی دارد:

1) حق رأی و شرکت در رفراندم نوجوانان 15 سال به بالا برای هر دو جنس در دهه های اول انقلاب. اصلی که با قانون مدنی و تکامل عقلی در تضاد بود. رسیدن به سن بلوغ، قدرت تمیز و تشخیص فرد را صحّه نمی گذارد. افراد در سنین بزرگسالی به اندازه کافی برای شناخت نامزدهای انتخاباتی، نقصان یا تردید دارند و بیشتر از روی حس ظاهری، تأثیر تبلیغات و القای نادرست و به دور از شناخت لازم، رأی می دهند.

حال از فردی که زیر سن قانونی است و هنوز دیپلم نیز نگرفته است، چه انتظاری می رود؟

رأی بر اساس هیجانات دوران بلوغ، هرگز منجر به انتخاب درست نمی شود. بالاخره سال 1385 با درک درست از موضوع، حق رأی دادن به سن قانونی یعنی 18 سال تمام ارتقا یافت. اما نباید نادیده گرفت که طی 28 سال گذشته، یک قانون نادرست با اثرگذاری بر نتیجه و سرنوشت هر نوع انتخابی، مسیر را پر از سنگلاخ کرده است. انحراف معیاری که شایسته سالاری را غیرممکن ساخته است.

2) مورد دیگر که بعد از نزدیک به پنج دهه هنوز در کشور ما قانون شمرده می شود، سن قانونی ازدواج است که بر اساس قانون مدنی و تحت تأثیر قوانین مذهبی و اجتماعی تعیین شده است و برای دختران 13 و پسران 15سال تمام می باشد.

سن قانونی ازدواج در کشورهای مختلف جهان بر اساس اعتقادات فرهنگی، اجتماعی و یا داده های جمعیت شناسی، در سنین کمتر یا بیشتر از این سنین مشخص شده است.

تفاوت عمده سن ازدواج در کشورهای غیراسلامی با اسلامی در این نکته مهم نهفته است که سن ازدواج در کشورهای اسلامی برای هر دو جنس، در سنین متفاوت و در سن بلوغ جنسی در نظر گرفته می شود، اما در کشور های غیراسلامی برای هر دو جنس، سن قانونی همان سن ازدواج است.

هر چند در سال‌های اخیر، در مراجع قانونگذاری تلاش‌هایی برای افزایش حداقل سن ازدواج صورت گرفته است اما تاکنون هیچ نوع اصلاحاتی به تأیید یا تصویب قانونی نرسیده است. برخی از مسایل فقهی، باعث شده است که سن قانونی در ایران، به سوی دوگانگی میل کند و معیار تشخیص عقلانیت در آن در هاله ای از ابهام باقی بماند. از جمله این موارد سن ازدواج است که بلوغ جسمی را همان بلوغ فکری یا عقلی فرض می کند.

ازدواج زیر سن قانونی، همان داستان تکراری کودک همسری است که در هر دو حالت پیش رو ناپسند شمرده می شود. یعنی ازدواج یک دختر 13 ساله با پسر 15 ساله یا ازدواج یک دختر 13 ساله با بزرگسالی که جای پدر یا پدربزرگ اوست و دختر بیشتر در قبال قرض پدر فروخته می شود. دخترانی که داستان بازی ها و شیطنت های خود را به پایان نرسانده، مادر می شوند. و یقین می دانیم مادر شدن در سنین پایین تر، خطرات و عوارضی برای مادر و جنین به همراه دارد که افزایش خطر زایمان زودرس، کم وزنی نوزاد هنگام تولد، سقط جنین، مشکلات روحی و عاطفی و افزایش مشکلات اقتصادی و اجتماعی از جمله آن هاست.

داستان تلخی که برای فرجامی نیکو نیاز به تجدیدنظر حتمی دارد.

حتی به طور فرض اگر یک دختر 13 ساله با یک پسر 20 ساله نیز ازدواج کند، باز چیزی جز بچه بازی نیست و سرنوشت زندگی دو فرد و فرزندان آنان، مفت نادیده گرفته می شود. صحبت از کودک یا نوجوانی است که در حمایت قانون نیست و حق مسلم آزادی عمل او در زیر پاهای ما بزرگ ترهای مدعی، له و پایمال می شود. راستی اگر والدین و قانون از حقوق انسانی این کودکان و نوجوانان، حمایت و پشتیبانی نمی کنند، مرجع قانونی مستحکمی وجود دارد؟ مثلا منشور یا کنوانسیون حقوق کودک که ایران نیز عضو آن شمرده می شود. که برخی از مفاد اصلی آن عبارتند از: حق بر حیات، حق بقا و رشد، حق بر آموزش، حق بر بهداشت، حق بر عدم تبعیض، حق بر ابراز عقیده، حق بر هویت و حق بر حمایت در برابر سوء استفاده و استثمار.

باید گفت که کودک همسری فقط پدیده مناطق روستایی و عشایری نیست و به دلیل مهاجرت گسترده روستائیان به شهرها، به خصوص در مناطقی که به حاشیه نشینی مشهورند و اغلب در جنوب هر شهری پراکنده اند، نیز شاهد رواج این پدیده هستیم.

3) و سومین مورد سن قانونی برای مسئولیت جزایی است که 15 سال تمام تعیین شده است. سن مسئولیت جزایی در برخی از کشورها 18 سال و در برخی نیز کمتر از 15 سال است.

طبق قانون، اطفالی که به سن بلوغ نرسیده‌اند یعنی دختران زیر 9 سال و پسران زیر 15 سال، مسئولیت کیفری ندارند و در صورت ارتکاب جرم، مشمول اقدامات تأمینی و تربیتی می‌شوند. و نوجوانانی که بین 15 تا 18 سال سن دارند و مرتکب جرم تعزیری شده‌اند، مشمول ماده 89 قانون مجازات اسلامی می‌شوند و مجازات‌های خاصی برای آن ها بر اساس قانون در نظر گرفته می‌شود. (2)

و اما چرا سن جرم و جنایت روز به روز پائین تر می رود؟!

پیچیدگی جوامع با رشد و توسعه تکنولوژی، ارتباطات و دانش بشر، روز به روز در حال افزایش است. هر روز تعداد بیشتری از خانواده ها بر اثر طلاق، متلاشی می شوند و در کنار تمامی تلاطم های اجتماعی و فرهنگی، اقتصاد به عنوان هدفی مهم در جریان زندگی افراد نقش ایفا می کند که در بیشتر اوقات عدالت و توازن را در لا به لای چرخ های خود قربانی می کند. تضاد طبقاتی یا فاصله اجتماعی، دو قطب دارا و ندار را در تمامی ابعاد آموزش، اشتغال، ازدواج، بهداشت، تغذیه، مسکن و رفاه با دامنه ای متفاوت از قاعده تا رأس هرم اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و حتی سیاسی به وجود می آورد.

نتیجه آن که سن جرم و بزه روز به روز پائین و پائین تر می رود و یک نوجوان یا کودک نیز لاجرم قانون را زیر پا می گذارد، هنجار شکنی می کند و حقوق دیگران را ضایع می سازد. و سرانجام سر از کانون اصلاح و تربیت درمی آورد و از همین سنین توفیق مهارت افزایی در امر خلاف را می یابد که در سایه هم نشینی با هم سن و سالان خود حاصل می شود. او هنوز به سن قانونی نرسیده برای خود اسم و رسمی در بین خلاف کاران به دست می آورد. یعنی سوزاندن عامدانه زندگی کودکانی که هیزم و زغال آن را تضاد طبقاتی و بی عدالتی آموزشی فراهم ساخته است.

مسئولیت کیفری افراد زیر 18 سال

«  نوجوانان زیر 18 سال ( 15 سال به بالا) ، با در نظر گرفتن مواد 89 و 91 قانون مجازات، در صورت ارتکاب جرایم تعزیری،  (تعزیر مجازاتی است که در شرع مقدس اسلام، برای آن میزان مشخصی تعیین نشده و به صلاحدید حاکم یا قاضی تعیین می‌شود، اما باید از مجازات‌های حدی کمتر باشد.) مسئولیت نداشته اما بسته به درجه جرم، اقدامات اصلاحی و مجازات هایی خفیف، نظیر جزای نقدی، نسبت به آن ها، اعمال می گردد اما در صورت ارتکاب به جرایم حدی و مستوجب قصاص، مستفاد از ماده 91، دارای مسئولیت بوده مگر، عدم رشد یا عدم درک آن ها نسبت به ماهیت و حرمت جرم، اثبات گردد » . (3)

لازم به ذکر است آنچه که بیان شد صرفا برخاسته از شرایط زندگی اجتماعی و اقتصادی ما بوده و مفاد قانونی هر کشوری بر اساس واقعیت های اجتماعی و هویت فرهنگی با دیگر کشورها متفاوت است. بزهکاری در هر سیستم قضایی مرز و محدوده‌ای تقریبا متفاوت دارد و سن نوجوان نیز می‌تواند بر اساس تعریف‌ های جمعیت‌ شناسی در هر منطقه جغرافیایی متفاوت از منطقه‌ای دیگر باشد.

18 ساله عزیز؛
اگر بخواهیم نمودار خطی از زندگی یک فرد را ترسیم کنیم، 18 سالگی در اوج قرار دارد و نقطه عطفی در زندگی هر فرد است. جایی که تمامی حق و حقوق زندگی بزرگسالی جهت تعامل اجتماعی گسترده تر از آنجا آغاز می شود. شما که به این سن نزدیک می شوید و یا در این سن قرار دارید با حقوق قانونی سن خود آشنا شوید و با رعایت اصول اخلاقی و فرهنگی خانواده و جامعه، از هر یک از آنان با استقلال و منطق برخوردار شوید تا در بزرگسالی همانند بسیاری از ما مصداق این دو بیت شهریار نشوید:

جوانی شمع ره کردم که جویم زندگانی را
نجستم زندگانی را و گم کردم جوانی را
کنون با بار پیری آرزومندم که برگردم
به دنبال جوانی کوره راه زندگانی را

تلاش کنید تا هر دائم در حال حرکت کردن باشید. بدون هر نوع فعالیت نتیجه بخش، هیچ کسی توانایی یا استعداد شما را نخواهد دید و مسیر موفقیت را برای شما هموار نخواهد ساخت.

سعی کنید با تفکر انتقادی؛ توانایی تحلیل و ارزیابی اطلاعات و ایده‌ها را به صورت منطقی و بدون تعصب در خود بوجود آورید. شواهد و استدلال‌ها را با در نظر گرفتن نقاط ضعف و قوت و بدون هر نوع تعصب و با انتخابی آگاهانه، تجزیه و تحلیل کنید. از ارائه هر نوع فرضیه، باور غیرمنطقی، ارزش گذاری یا پیش داوری نسبت به هر موضوعی پرهیز کنید.

هنگامی که به تدریج در حال بزرگ شدن هستید اجازه ندهید هر نوع خواست یا هیجانی به جای تحقق آرزو برای شما به ندامت، آه و حسرت تبدیل شود. مبادا از فرصت ها غفلت و با سستی و تنبلی در روزمرگی غوطه ور شوید. برای رفتن به هدف، برای رسیدن به امید و برای شاداب ماندن به آرزو نیاز دارید و جهت تحقق این آهنگ زندگی، هدف گذاری های کوچک داشته باشید. هدف های بلندپروازانه یا رؤیایی، شما را از رسیدن به هدف های کوچک بازمی دارد. مثبت اندیشی به دور از ساده لوحی را کاتالیزور حرکت خود گردانید. هیجانات معقول خود را پاسخ دهید و با سرکوبی آنان خود را افسرده و دلمرده نسازید.

شما در ابتدای راه قرار دارید و مسیر خود را هر گونه برنامه ریزی کنید تا آخر عمر بر همان مدار خواهد گذشت و فقط شاهد تغییرات جزئی خواهید بود. چون شخصیت شما شکل گرفته است و فقط اراده قادر است تا انتخاب های درست تری داشته باشید.

با آرزوی عزت، سربلندی و توفیق روزافزون برای تمامی 18 ساله های کشورم که مسئولیت فردای ایران بر دوش آنان گذاشته خواهد شد. البته اگر همه ما سالخوردگان چنین میدان و فرصتی را به شما بدهیم ؛ یقین دیگر فصل اعتماد به عمل و تفکر نیروی جوانان و جایگزینی یا همراهی آن با تجربه سالخوردگان فرا رسیده است.

 هنر کنار هم بودن را برای ساختن فردا فرا بگیریم و به حذف یا ترجیح یکی بر دیگری، دل نسپاریم.

امید که پای بند شایسته سالاری به جای سن سالاری گردیم که بیشتر ناملایمات زندگی اجتماعی ما از همین مسأله زائیده می شود.

منابع :
1) سن قانونی در ایران چند سال است؟ در چه سنی می‌توان قرارداد امضا کرد؟ منا سبزه وند. کارشناس حقوقی و پژوهشگر امور حقوقی.
2) برگرفته از مجله حقوقی دادگستری؛ شماره 45 . ص18. سن مسئولیت کیفری در حقوق ایران و جهان.
3) مشاوره حقوقی دینا؛ مجازات و اقدامات تأمینی نوجوانان بین 15 تا 18 سال

ارسال مطلب برای صدای معلم

این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید