میزان فرار مالیاتی در اقتصاد ایران چقدر است؟
براساس اظهارنظرهای رسمی، رقم فرار مالیاتی بین ۴۰ تا ۵۰ هزار میلیارد تومان است. اما برخی منابع رقم فرار مالیاتی در ایران را تا ۱۰۰ هزار میلیارد تومان هم برآورد کرده‌اند؛ یعنی معادل ۴۰ درصد از کل درآمد مالیاتی سال ۱۴۰۰!
سهم درآمدهای مالیاتی از کل منابع درآمدی دولت کاهش یافته است و دولت به اندازه سال‌های گذشته روی مالیات حساب باز نکرده است. با این همه، باز هم دولت امید دارد که بتواند در سال آینده ۲۴۷ هزار میلیارد تومان از طریق مالیات درآمد داشته باشد. یعنی ۷۲ هزار میلیارد تومان بیشتر از سال ۹۹٫ !
اما بسیاری معتقدند در سال سخت کرونا و با رشد اقتصادی منفی، اقتصاد ایران توان پرداخت این مالیات را ندارد و دولت نباید فشار مالیاتی را افزایش دهد. بلکه یا باید معافیت‌ها را کم کند، یا مانع فرار مالیاتی شود یا اگر نمی‌تواند کمی از هزینه‌های خود بزند.
اما به نظر می‌رسد در سال ۱۴۰۰ هم مانند سال‌های گذشته، دولت راحت‌ترین راه را انتخاب کرده است، افزایش مالیات‌ها از همان گروهی که همیشه مالیات می‌دهند. اما چه گروه‌هایی از زیر بار پرداخت مالیات فرار می‌کنند؟
گزارش‌ها نشان می‌دهند در ایران، فرار مالیاتی عموماً از طریق استفاده از کارت‌های بازرگانی اجاره‌ای، صدور فاکتورهای صوری، دو دفتره بودن شرکت‌ها، حساب‌های اجاره‌ای، قاچاق کالا، عدم اعلام سود واقعی، فعالیت‌های پنهان اقتصادی و کتمان و عدم ارائه اطلاعات شغلی رخ می‌دهد. اما در میان فراریان مالیاتی برخی از بقیه معروف‌ترند.
مشاغل و فرار مالیاتی۷۰ هزار میلیارد تومانی
اولین گروهی که نامشان با فرار مالیاتی گره خورده، گروه مشاغل هستند. مشاغلی مانند پزشکان، وکلا، طلافروشان، رستوران‌ها، سالن‌های زیبایی و … مشاغلی که مالیات می‌دهند اما نه متناسب با میزان درآمد واقعی‌شان.
براساس قانون بودجه سال ۹۸، گروه مشاغل تنها ۹ هزار ملیارد تومان مالیات داده‌اند. یعنی حدود ۶ درصد از کل مالیات کشور را. این رقم در حالی است که گزارش‌های مرکز آمار ایران می‌گویند سهم گروه مشاغل از کل تولید ناخالص داخلی ایران ۳۶ درصد است و با این سهم، مالیات گروه مشاغل باید ۷۰ هزار میلیارد تومان باشد.
بر همین اساس گفته می‌شود فرار مالیاتی گروه مشاغل در ایران ۷۰ هزار میلیارد تومان است.
وکلا و فرار مالیاتی ۱۲ هزار میلیارد تومانی
در میان گروه مشاغل، فرار مالیاتی پزشکان و وکلا بیش از همه رسانه‌ای شده است. پزشکان سالانه حدود ۷۰۰ میلیارد تومان مالیات می‌دهند. دولت می‌توانست در سال ۱۴۰۰، بخش مهمی از درآمد مالیاتی خود را از طریق مالیات‌ستانی از گروه‌هایی تامین کند که سال‌هاست مالیات نمی‌دهند.
اما بررسی‌ها نشان می‌دهند که این مالیات با درآمد پزشکان همخوانی ندارد. چراکه با فرض پرداخت مالیات ۲۰ درصدی و وجود ۱۱۰ هزار پزشک فعال، درآمد ماهانه هر پزشک نهایتا دو میلیون و ۶۰۰ هزار تومان است! درآمدی که برای یک پزشک متخصص به شوخی شبیه است.
آخرین عددی که مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۹۷ از فرار مالیاتی پزشکان منتشر کرد، رقم ۶ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان بود.
این فرار مالیاتی در خصوص وکلا هم صادق است. به گزارش مهر ۳ هزار وکیل پرونده مالیاتی ندارند و به گفته رئیس سازمان امور مالیاتی، رقم فرار مالیاتی وکلا دو برابر پزشکان است؛ سالانه ۱۲ هزار میلیارد تومان.
میلیاردرهایی که مالیات نمی‌دهند
گروه دیگری که مالیات نمی‌دهند، افرادی‌اند که درآمد آنها بالای یک میلیارد تومان است. سال گذشته امیدعلی پارسا، رئیس سازمان امور مالیاتی گفته بود: براساس آمارهای سیستم بانکی، ۳۰۰ هزار نفر بیش از یک میلیارد تومان درآمدِ مشمول مالیات دارند اما ۵۲ درصد آنها، پرونده مالیاتی ندارند. بر این اساس ؛ نیمی از میلیاردهای ایران هم مالیات نمی‌دهند.
این در حالی است که به گفته پارسا از آبان سال گذشته قرار بوده سازمان امور مالیاتی روی پرونده‌های بالای ۲۰ میلیارد تومان تمرکز کند و از آنها مالیات بگیرد. یک سال از آن تاریخ گذشته اما هنوز مشخص نشده که آیا سازمان امور مالیاتی توانسته مانع فرار مالیاتی این افراد شود و آنها را به تور انداخته یا نه.
فرار مالیاتی دارندگان کارت‌های اجاره‌ای
دارندگان کارت‌های بازرگانی اجاره‌ای هم جزو فراریان مالیاتی هستند. سال گذشته، حمیدرضا دهقانی‌نیا، سخنگوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا گفته بود: فرار مالیاتی افرادی که کارت اجاره‌ای یک بار مصرف می‌گیرند، ۲۸ هزار میلیارد تومان است.
مجموع این اعداد نشان می‌دهند میزان فرار مالیاتی در اقتصاد ایران بیش از ۱۰۰ هزار میلیارد تومان است. یعنی معادل ۴۰ درصد از درآمد مالیاتی مصوب سال ۱۴۰۰٫ به عبارت دیگر دولت می‌توانست در سال ۱۴۰۰، بخش مهمی از درآمد مالیاتی خود را از طریق مالیات‌ستانی از گروه‌هایی تامین کند که سال‌هاست مالیات نمی‌دهند.
اما نکته قابل توجه این است که دولت در همه سال‌های گذشته، تنها به مالیات‌ستانی از گروه‌هایی تمرکز کرده که مالیات می‌دهند. یعنی حقوق‌بگیران و کارمندان. اما تلاش نکرده که فراری‌های مالیاتی را به تور بیندازد و یا معافیت‌ها را حذف کند.
از طرف دیگر انتقادی که بسیاری به دولت وارد می‌کنند این است که در شرایط کاهش درآمدها، دولت می‌تواند به جای افزایش مالیات‌های معمول، کمی هزینه‌های خود را کاهش دهد. چراکه این شیوه مالیات‌ستانی چنین تصوری را در ذهن ایجاد می‌کند که دولت برای حل مشکلات خود راحت‌ترین راه‌حل را انتخاب کرده و فشار مالیات‌ها را بر مردم تحمیل کرده، بدون آنکه کمی به بدنه بزرگ خودش سختی و ریاضت بدهد یا فراریان مالیاتی را شناسایی کند.
صدای معلم، صدای شما
با ارائه نظرات، فرهنگ گفت‌وگو و تفکر نقادی را نهادینه کنیم.