پرستوها مهاجرت می کنند . شما این بادخورک های کوچک را بهتر از من می شناسید ؛ روزی چند صد کیلومتر بال می زنند. این خاصیت بادخورک است که روزی چند صد کیلومتر بال بزند و چند هزار کیلومتر آسمان ها را می پیمایند ، جهت یابی می کنند ؛ شاید هشتاد درصد کل زندگی شان برای من خیلی عجیب است ؛ فقط بال بال می زنند و چه باشکوه است. این خاصیت اینها است. خاصیت خصیصه متمایز آدمی هم اندیشیدن است. بال بال زدن آدمی هم اندیشیدن اوست. پس وجه شناختی تفکر انتقادی همان زیستن به شرط اندیشه است.
آن انسانی که درگیر تفکر انتقادی است در هستی او یک وجه معرفتی و شناختی ( Cognitive ) فعال شده که همان زندگی به شرط اندیشه است. انسان به واسطه قابلیت های عالی شناختی خودش حضوری فکورانه و متاملانه در عالم پیدا می کند. می کوشد موقعیت خودش را و نسبت خود با این عالم را تنظیم مجدد کند. تفکر عمل متمایز آدمی است. می اندیشد ، خبرش می شود ، حیرتش می افتد ، التفات پیدا می کند و ما با این عمل متمایز انسانی مان که تفکر است و اوج آن تفکر انتقادی است مدام داریم تعادل خودمان را در این عالم که بر هم می خورد با تفکر و با سنجش گری مدام می خواهیم تعادل یابی مجدد کنیم.
انسانی که می اندیشد در واقع درصدد این است که تعادل یابی پویای ( Dynamic ) مجددی پیدا کند. چون تعادل مدام به هم می خورد و انسان با این مغز پیشرفته با این کرتکس پیشرفته و پیچیده اش این قابلیت های سطح عالی انتزاع و تفکر و تحلیل و تفکر انتقادی در اوج آن را دارد که بتواند مدام این تعادل هایی را که به هم می خورد تعادل هایش را دوباره برقرار کند و یک سطح بالاتر.
پس تفکر انتقادی شدت و کمال این خاصیت حیاتی در آدمی است.
تفکر انتقادی یک تفکر نیرومندتر است وقتی که برق نگاه شدیدتر است وقتی درد آگاهی و حیرت بیشتر می شود ، پرسش برانگیزتر است. پیچ و تاب زیادی دارد. پر دامنه است. سبب شناسی وسیع تر و عمیق تری می خواهد کند. تحلیل های عمیق تری می خواهد بکند. سنجش گر تر است. متاملانه تر است. خلاق تر است.
پس اولین سویه و اولین وجه تفکر انتقادی سویه شناختی آن است.
دومین وجه آن سویه ی ( Emotional ) است. سویه هیجانی. تفکر انتقادی هم مولفه معرفتی دارد و هم مولفه هیجانی. وجه هیجانی تفکر انتقادی هم همین که انسانی دلیری دانستن به خرج می دهد و انسان دلیری دانستن داشته باشد ، ابراز وجود می کند . این یک نوع هیجان است یک نوع جسارت است ، خطر کردن است ، ریسک پذیری است پذیرش ریسک خطا. تفکر انتقادی نفوذ کردن در این هستی و لایه های پنهان این هستی است. شجاعت پرسیدن است. سرک کشیدن به عالم و آدم است. نقش آگاهی خود را بر عالم زدن است. این بار عاطفی تفکر انتقادی است که بسیار عمیق است. تفکر نیایش ذهن است. شرح پریشانی آدمی است. تفکر انتقادی داستان سرگردانی آدمی است. وجه هیجانی آن را عرض می کنم. از جنس تحقق ذات است. شما با تفکر انتقادی می خواهید ( Self Expression ) بکنید. ( Self Actualize ) کنید ، یعنی تحقق ذات کنید ؛ همان بادخورک ها که بال می زنند آنها هم می خواهند تحقق ذات کنند. در سطح غریزی شعورشان جهت یابی می کنند و بال می زنند و تحقق ذات می کنند. انسان هم می خواهد ( Self Actualize ) کند ، خودش را متحقق کند ، خودش را ابراز کند ، بیان و عیان کند از طریق نیایش ذهن و این تفکر انتقادی. هیجانی دارد که می خواهد بر اینرسی خودش ، بر ماند خودش انسان از طریق تفکر فائق بیاید می خواهد بلند شود و بایستد و بیاندیشد و این سو و آن سوی عالم و آدم سرک بکشد. پس تفکر انتقادی یک وجه هیجانی هم دارد . یک نوع ادعا نامه است. یک نوع ادعا نامه معرفتی موجودی است که سر برآورده و می خواهد سرک بکشد به عالم و آدم. یک نوع دعوی هایی می خواهد درباره عالم و آدم داشته باشد که چه بسا دعوی هایش نابه هنگام است ، غافلگیر کننده است. درباره جهانی که اصلا هم متوجه می شود که چه بسا بهترین جهانی نیست که باید باشد. خیلی عجیب است. این جنبه هیجانی تفکر انسان مثل این که متوجه می شود که این عالم اصلا بهترین عالمی نیست که باید باشد و مواجهه هیجانی بسیار با بار استرس بالایی که انسان با یک چنین عالمی دارد همین اندیشیدن است. درباره این عالم شروع می کند به اندیشه انتقادی.
این مقدمه ی عرضم بود .
حالا به پرسش نخستین برمی گردم که تفکر انتقادی چیست؟
اگر ما تفکر انتقادی را در حد یک سازه مفهومی در نظر بگیریم شما هر چیزی را که بخواهید درباره اش بهتر و بیشتر بیاندیشید سعی می کنید آن را تبدیل بکنید به یک سازه مفهومی و هر سازه مفهومی اولین کاری که درباره اش می کنیم می خواهیم ببینیم که مولفه هایش چیست؟ این سازه مفهومی از چه سازندها و از چه عناصری ( Components ) تشکیل شده است؟
من هفت مولفه از تفکر انتقادی را به یاد شما می اندازم.
شما مولفه های دیگری در اندیشه هایتان در مطالعات تان در تاملاتت ان در پژوهش هاتان با آن درگیر شده اید. ممکن است بعضی از آن مولفه هایی که شما درگیر شدید با مولفه هایی که من عرض می کنم تا حدی قابل مقایسه باشد و اگر مولفه های دیگری در ذهن شما بود و من خیلی نتوانستم به آن توجه کنم در پایان جلسه که در فرصت گفت و گو وجود دارد، مطرح می کنید و من استفاده می کنم.
تا جایی که من در مفهوم تفکر انتقادی متمرکز شدم در این سازه مفهومی ؛ هفت مولفه ، هفت سازند این سازه را تشکیل داده است.
نخستین مولفه تفکر انتقادی ، توجه است ، التفات و یا مشاهده گری تازه است. توجه تازه است. وقتی شما یک توجه تازه ای به یک امری می کنید توجه و التفات و ( Intention ) و ( Attention ) که مشاهده گری از نوع متفاوتی است و نابه هنگام است. همه داشتند نگاه می کردند شما نابه هنگام یک توجه خاصی می کنید. همه چیز در این عالم هستند ، آن چه کم است توجه است. ندرت توجه است. توجه به چیزهایی که عادی شده است و پیش پا افتاده شده است و ناچیز شده است.
در تفکر انتقادی شما به این اموری که چه بسا خیلی پیش پا افتاده شده و ناچیز شده است توجه می کنید و می گویید چیزی هستند. اتفاقا اینجا چیزی هست.
اینجا چیزی می بینم. این ندرت توجه خیلی مهم است. وقتی شما پاسخی به این ندرت توجه می دهید و یک توجه و التفاتی می کنید ، خبرتان می شود و صدای اندیشه تان بلند می شود که اینجا چیزی هست ، من دارم چیزی می بینم و این مشاهده گری خلاق، تازه ، متفاوت و نا به هنگام نخستین مولفه تفکر انتقادی است.
توجهات نادر که حق دادگی داده ها را به آنها می دهد.
من همیشه در کلاس به دوستانم می گویم شما حق دادگی داده ها را به آنها بدهید. ( Data ) حقش دادگی است. آشکارگی است و تفکر انتقادی اولین کاری که می کند حق دادگی داده ها را به آنها می دهد. داده ها گرسنه توجهند و گرسنه التفات ما هستند و گرسنه چشمانی که آنها را ببیند و تفکر انتقادی در آن خصیصه ای است که داده گی داده ها راحقش را ادا می کند و به آشکارگی آنها کمک می کند. داده هایی که هستند ولی در پشت حجاب غفلت ما انتظار توجه ما را می کشیدند ؛ حالا ما به آنها توجه می کنیم. تفکر انتقادی نجات داده ها از پوشیدگی است. تفکر انتقادی کشف المحجوب است. آن چیزی که در پرده است شما از رخ او نقاب برمی کشید. نقاب از رخ داده ها کشیدن. آزاد سازی داده ها. خصوصا داده های گرم.
در تفکر انتقادی شما به یک داده هایی توجه می کنید و آنها را آشکار می کنید که وقتی ظهور پیدا می کنند این داده هایی که در غفلت بودند در پس پرده بی خبری ما بودند وقتی این داده ها آشکار می شوند متوجه می شویم چقدر داده های داغ و گرمی هستند. داد هایی که آتش گرفتند و سوزانند.
ادامه دارد
پیاده سازی و ویرایش : زهرا قاسم پور دیزجی
این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
نظرات بینندگان
مگر خود رهبری جواز نقد ندادند؟
چرا متنی را عیان می‌کنید که در آن از شجاعت سخن می‌گوید؟
سلام
این سخن شما موقعی صحیح و منطقی است که شما با شناسنامه وارد نقد و نقادی شوید . چون مطابق قانون مطبوعات ، مسئولیت مطالب هم با رسانه است و هم با نویسنده .
هر موقع شما آموختید که مسئولیت پذیر باشید و با مسئولیت شناسی و شجاعت مدنی با مساله رو به روشوید ؛ ما هم شما را همراهی می کنیم .
پایدار باشید .
عذر می خواهم اشتباه از من بود
نظر دیگری هم در جای دیگر داده بودم که فکر کردم نیست ولی دیدم هست.
مرحبا به شجاعت شما
البته اینجا هم نظری داده بودم که اگر به صلاحدید نیاورده اید، موجب قبول بنده است. سپاس
دی شیخ با چراغ همی‌گشت گرد شهر
کز دیو و دد ملولم و انسانم آرزوسـت.