هنوز جامعه عصر طایقه و قبیله هستیم : به همسر، مادر یا خواهرش فحش می دهیم!

   برخی از روان شناسان اجتماعی و جامعه شناسان، زمینۀ اجتماعی جوامع را به دو نوعِ فردگرایانه (individualistic) و جمع گرایانه (collectivistic) تقسیم کرده اند. از نظر آنان فرد در جوامعِ فردگرا معمولا دارای استقلال نسبی است. از نظر اجتماعی « فرد » ارزش و جایگاه خودش را یافته است. در این سطر تعمّدا فرد را در داخل گیومه گذاشتم تا اهمیت او را در این جوامع نشان دهم. فرد در این نوع جامعه تصمیم می گیرد و مسئول تصمیمات خودش شناخته می شود.

در مقابل، در جوامع جمع گرا فردیتّی وجود ندارد و "وابسته بودن" به « جمع» ویژگی این جامعه است. در واقع ،  همیشه انتظارات و خواسته های « جمع » بر خواسته های« فرد » اولویت دارد. معمولا رفتارهای فرد ریشه بیرونی دارند. یعنی عمدتا این انتظارات دیگران است که شکل دهنده و توضیح دهندۀ رفتارهای آدم هاست. "منافع فرد" معمولا فدای "مصالح جمع" می شود. هویت فرد در هویت گروهی که به آن تعلق دارد حل می شود و تشخّصی وجود ندارد. تطابق با هنجارهای حاکم ویژگی جامعه جمع گرا ، و امکان حفظ تفاوت زیر سایه این هنجارها ویژگی جامعه فردگراست. برخی از جامعه شناسان معتقدند که یکی از راههای دست یابی به توسعه، گسترش فرهنگ فردگرائی است. البته منظور آنان از فردگرایی؛ خودخواهی و خودپرستی نیست. فردگرائی، اهمیت یافتن فرد (شامل سلایق و انتخاب های او) در عین حضور در جمع(جامعه) است.
« دشنام » در این دو زمینۀ اجتماعی هم سبک و سیاقِ خاص خودش را دارد. برای مثال ؛ دشنام در جوامع جمع گرا عموما نه متوجه خود فرد، بلکه متوجه وابستگان و اقوام اوست. در واقع همان طور که فرد از نظر اجتماعی جایگاه مشخصی ندارد و مسئولیتی هم متوجه او نیست دشنام ها هم به سمت وابستگان او نشانه می رود و نه خودِ او.

بر عکس در جوامع فردگرا، دشنام ها عمدتا متوجه خودِ فرد است چرا که معمولا این فرد است که مسئول اعمال و رفتارهایش شناخته می شود. در نتیجه موضوع دشنام ها نیز خود فرد است که از آن جمله می توان به احمق، تنه لش، بی تربیت، یابو اشاره کرد. در این زمینه، دشنام های جنسی هم باز متوجه فرد است.

نکتۀ قابل تأمل دیگر آنکه به دلیل فراز و فرود تاریخی و ساختار خاص اجتماعی، در جوامع جمع گرا بخش زیادی از دشنام ها متوجه زنان است و دشنام های جنسی یا به عبارت دیگر ناموسی؛ موضوع اصلی این نوع دشنام هاست. در درجه اول مادر، خواهر، و در درجه دوم عمه و خاله هدف اصلی دشنام هایی هستند که عموما در این جوامع مردان نثار یکدیگر می کنند. برخی از جامعه شناسان با تحلیل شیوه های دشنام گویی تلاش می کنند تا بفهمند که جوامع فردگرا هستند یا جمع گرا؟
با تحلیل شیوه ها و ادبیات دشنام گوییِ جامعه ایرانی به کدام ساختار اجتماعی در جامعه ایرانی می رسیم؟

آیا بر اساس این دشنام ها جامعه ما فردگراست یا جمع گرا؟

دشنام های رایج در کوچه و خیابان معمولا متوجه خود فرد است یا وابستگان او را هدف می گیرد؟

اگر وابستگان او را هدف می گیرد آیا محدود به زنان می شود؟

من دشنام هایی را که کاربران شبکه های اجتماعی نثار فوتبالیست های معروف کرده بودند به شکل مختصر بررسی کردم. جالب آنکه بیشتر این دشنام ها عمدتا جنسی، و متأسفانه نه متوجه خود فرد؛ بلکه متوجه وابستگان درجه یک او و بویژه زنان  شامل همسر، مادر و خواهر می شدند. مردم جالبی هستیم. کاربر شبکه اجتماعی بودن، خودش بیانگر آن است که گویی ما در دوره فرد گرایی به سر می بریم. منظورم آن است که هر کس صفحه ای در شبکه های اجتماعی دارد و هویتی مشخص.  هر کس برای خودش حریمی دارد. از دیگران می خواهیم که به خواسته های فردی ما احترام بگذارند. می خواهیم که سلیقه فردی ما را به رسمیت بشناسند.  ولی وقتی دشنام ها را بررسی می کنیم به صدها سال قبل پرتاب می شویم!!!

گویی هنوز جامعه عصر طایقه و قبیله هستیم. هنوز اگر کسی موقع گردش به چپ یا راست فراموش کند که چراغ راهنمای اتومبیلش را روشن کند به همسر، مادر یا خواهرش فحش می دهیم! آنها مقصرند و نه خود راننده!! و نکته ای عجیب تر بگویم و تمام کنم: وقتی در یک مکان عمومی مردان می خواهند به مرد دیگری فحش بدهند اول به اطرافشان نگاه می کنند تا زنی حضور نداشته باشد. چقدر خوب. ما چقدر به زنان احترام می گذاریم. ولی؛  وقتی می بینند که زنی حضور ندارد نه به آن مرد بلکه به همان زنانی دشنام های رکیک می دهند که حضور ندارند!! عجیب است.

کانال تلگرامی نویسنده