جهت بررسي لايحه بودجه 1399 به گفت و گوي مجازي ذيل مي پردازيم .
قبل از هر چيز براي درک بهتر مطالب چند اصطلاح به کار رفته در بودجه را تعريف نموده نگاه کلي به لايحه بودجه 99 داشته نيم نگاهي هم به جدول شماره هفت ِ ماده واحده اين لايحه در بخش آموزش و پرورش مي اندازيم .
اميداست تا تحليلگران اقتصادي و اساتيد فن به بخش آموزش و پرورش در لايحه بودجه 99 بپردازند و خطاهاي حقير را اصلاح نمايند.
بودجه عمومی
بودجه سالیانه به طور کلی از دو بخش تشکیل می‌شود. بودجه عمومی و بودجه شرکت‌ها. سر و کار ما عجالتا با بودجه عمومی است و کاری به کار بودجه شرکت‌ها و بانکها نداریم. بودجه عمومی در واقع حساب دخل (مالیات، نفت و…) و خرج دولت ودستگاه‌های دولتی و ادارات (دستمزد کارمندان، هزینه‌های روزمره و هزینه‌های عمرانی و...) است .
تملک دارایی‌های سرمایه‌ای (هزینه‌های عمرانی)
در ادبیات عمومی، بودجه عمرانی مترادف اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای در نظر گرفته می‌شود. «ایران‌بودجه» نیز برای درک ساده‌تر این بخش از اعتبارات را به هزینه‌های عمرانی ترجمه کرده است. این بخش از اعتبارات، قاعدتا مربوط به سرمایهگذاری دولت برای توسعه کشور است. این سرمایه‌گذاری‌ها قاعدتا توجیه اقتصادی دارند. تملک دارایی‌های سرمایه‌ای در واقع ساخت فضاهای جدیدی است که در آینده تبدیل به سرمایه‌های ملی می‌شوند و منابع تازه‌ای برای دولت‌ها فراهم می‌آورند. این موارد می‌تواند شامل سرمایهگذاری برای ساخت راه یا تاسیسات ساختمانی یا سرمایهگذاری در توسعه زیرساخت‌های ارتباطی باشد. با توجه به اینکه طی سال‌ها در ایران توسعه مترادف ساخت‌وسازهای عمرانی بوده، این بخش از بودجه به بودجه عمرانی معروف شده است.
در ماده واحده و جداول کلان منابع و مصارف بودجه 1399 صفحه 51 جدول شماره يک خلاصه بودجه کل کشور در سال 1399 آمده است .
70 درصد منابع لايحه بودجه 99 ، به شرکت هاي دولتي ، موسسات انتفاعي وابسته به دولت و بانکها تعلق دارد .
آنچه در اصطلاح به‌عنوان بودجه از آن یاد می‌شود، همان منابع بودجه عمومی دولت ( جمع در آمدها ، واگذاري دارايي هاي سرمايه اي و واگذاري دارايي هاي مالي يا جمع سه رديف اول جدول شماره يک مي باشد . يعني 484 و نيم هزار ميليارد تومان مي باشد که فقط 23 درصد کل منابع لايحه بودجه 99 مي باشد ! )
دولت در نسخه اصلاحی بودجه ۹۸، به این نتیجه رسیده بود که رقم تحقق یافته منابع عمومی در سال جاری، از حدود ۳۸۶ هزار میلیارد تومان فراتر نخواهد رفت. در نتیجه، دولت نسبت به آخرین برآورد، انبساط ۲۵ درصدی را برای بودجه عمومی دولت در نظر گرفته است .
دولت پیش‌بینی کرده تا نزدیک به ۵۴ درصد از کل منابع و در حدود ۲۶۱ هزار میلیارد تومان را از مجموع درآمدهای مالیاتی، درآمدهای حاصل از مالکیت دولت، درآمدهای حاصل از فروش کالا و خدمات، درآمدهای حاصل از جرایم و خسارات و درآمدهای متفرقه به‌دست آورد. این عدد در قیاس با قانون بودجه ۹۸ در حدود ۹ درصد رشد کرده است. البته عدد بودجه ۹۸، در نسخه اصلاحی از ۲۳۹ هزار میلیارد تومان به ۱۹۶ هزار میلیارد تومان تقلیل یافته بود. اما با این حال، دولت در توان اقتصاد ایران می‌بیند که بتواند رقمی بالاتر از قانون قبلی درآمد کسب کند. سوال اساسی‌تر این است که چرا دولت‌ها ، همواره کسری بودجه دارند و به عبارت دیگر بیش از درآمدشان خرج می‌کنند و اصل تعادل در بودجه ( تعادل بين درآمدها و مخارج ) را رعايت نمي کنند ؟
بیشترین اتکای دولت به درآمدهای مالیاتی است.چرا که بارزترین رشد نسبت به قانون بودجه ۹۸، در درآمدهای مالیاتی(و گمرکی) دیده می‌شود. درآمدهای مالیاتی در قانون بودجه ۹۸، معادل ۵/ ۱۷۲ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده بود که در لایحه سال آتی به ۱۹۵ هزار میلیارد تومان خواهد رسید. در این بین، سهم درآمدهای گمرکی ۸/ ۲۰ هزار میلیارد تومان است که نسبت به سال جاری، ۳۸ درصد افت را نشان می‌دهد. اما در آن‌سو، در خالص درآمدهای مالیاتی (که توسط سازمان امور مالیاتی وصول می‌شود) یک رشد ۲۶ درصدی دیده شده است. در سایر اقلام درآمدی، میزان رشد بسیار کمتر و در برخی اقلام مانند «درآمدهای حاصل از جرایم و خسارات» و «درآمدهای متفرقه» افت درآمد نسبت به بودجه ۹۸ پیش‌بینی شده است. می‌توان گفت در سال آتی، تمرکز درآمدزایی دولت حول درآمدهای مالیاتی می‌چرخد.
امسال دولت رویه را تغییر داد و تنها سهم ۵/ ۴۹ درصدی قانونی خود را در این فصل آورد و ۱۶ درصد از سهم صندوق که به دولت تعلق می‌گیرد را به‌عنوان استقراض از صندوق توسعه ملی در فصلی دیگر آورد. این تغییر رویه که بدون توضیح بوده، باعث می‌شود تا در ابتدا این تصور ایجاد شود که سهم درآمدهای نفتی در بودجه بسیار کاهش یافته است، در حالی‌که چنین فرضیه‌ای غلط است.
تغییر بزرگ:
بیشترین تغییر در کل اقلام بودجه متعلق به «منابع حاصل از فروش و واگذاری اموال منقول و غیرمنقول» است. این قلم که در قانون بودجه سال 98 معادل 4/ 4 هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده بود، در لایحه بودجه سال 99 تا 11 برابر افزایش یافته است. دولت در نظر گرفته تا 5/ 49 هزار میلیارد تومان از این محل منابع به دست آورد.
اگر در سال آینده روزی ۱۰۰ هزار بشکه نفت در روز کمتر فروش برود، در کل سال ۸/ ۱ میلیارد دلار کسری برای کشور و ۲/ ۱ میلیارد دلار از منابع عمومی دولت با کسری مواجه می‌شود که حداقل معادل ۳/ ۶ هزار میلیارد تومان است.
باید بپذیریم که دولت چاره‌ای جز استفاده از منابع ناشی از افزایش قیمت انرژی و افزایش پایه مالیاتی نداشته و ندارد. چون اگر چنین سیاستی در پیش گرفته نشود، ممکن است دولت به روش‌هایی رو آورد که پایه پولی را تحت تاثیر قرار داده و اقتصاد ایران را مثل اقتصاد ونزوئلا درگیر ابرتورم کند.
پس بیایید روش خطرناک و بسیار پرهزینه‌ای که می‌تواند اقتصادمان را ونزوئلایی کند کنار بگذاریم و درباره گزینه‌های دیگر فقط کمی بهتر صحبت کنیم.
من یک راه بیشتر سراغ ندارم؛ اینکه بهتر است خودمان را برای یک دوره ریاضت اقتصادی آماده کنیم.اگر شما راه بهتری سراغ ندارید، پس بیایید با هم به یونان سلام بگوییم.
بخش دوم : "«در هر دوره افزایش مخارج دولت در بودجه، موجب ایجاد سراب پولی برای کارگزاران اقتصادی می‌شود. به این معنا که افزایش ارقام و اعداد، این توهم را برایشان ایجاد می‌کند که می‌توانند برنامه‌های خود را توسعه و بهبود دهند. ولی آنها با توجه به افزایش سطح عمومی قیمت‌ها حتی نمی‌توانند مخارج پیش‌بینی‌شده خود را مدیریت کنند.» این اقتصاددان، تنظیم بودجه و ایجاد یک نظم محکم برای دولت در جهت مقابله با کسری بودجه را نیازمند یک بلوغ نهادی در ایران می‌داند. بودجه متوازن دولت کنترل نقدینگی و مهار تورم و در ادامه پویایی و رشد اقتصادی را به دنبال خواهد داشت. "
پرسش کننده :
در لايحه بودجه 1399 بودجه آموزش و پرورش چند درصد رشد داشته است ؟
پاسخ دهنده :
اصلاح ساختار بودجه و همچنين اصلاح ساختار آموزش و پرورش يک مطالبه مردمي است که حداقل 50 ساله معوق مانده است .
خبرگزاري تسنيم مي نويسد :
"یکی از مشکلات همیشگی وزارت آموزش وپرورش، کسری بودجه و انتقال بدهی های هر سال به سال بعد است که این رویه باعث ایجاد بیش از ۱۰ هزار میلیارد تومان مطالبات انباشت شده این وزارتخانه به کارکنانش از حدود یک دهه قبل شده است." (5 )
تسنيم در ادامه با محمودرضا اسفندیار؛ کارشناس آموزشی نیز درباره وضعیت بودجه آموزش وپرورش در سال ۹۹به گفت و گو مي نشيند : ( 5 )
"اسفندیار ادامه داد: نگاهی که جای آن بیش از ۴ دهه در نظام بودجه ریزی کشور خالی یا حداقل بسیار کمرنگ است در دو دهه اخیر تقریبا همه اهل نظر و دولتمردان اعم از رهبر معظم انقلاب، روسای جمهور و مجلس، نمایندگان و وزرا بر اهمیت این حوزه به عنوان زیر بنای توسعه صحه گذاشته و بر نگاه سرمایه محور به آموزش و پرورش تاکید داشته اند اما مشخص نیست به کدام دلیل نانوشته در مرحله عملیاتی شدن همواره باید از کمبود اعتبارات مورد نیاز نگران بود ... " ( 5 )
" اسفندیار متذکر شد: با نگاهی اجمالی به ارقام ۶ سال اخیر بودجه آموزش و پرورش که از ۲۰ هزار میلیارد به ۵۶ هزار میلیارد تومان افزایش داشته است به طور میانگین سالانه حدود ۶ هزار میلیارد رشد را شاهدیم... " (5)
نظرنگارنده :
به نظر نگارنده ، طي 6 سال گذشته بودجه آموزش و پرورش تقريبأ سه برابر شده است ولي چالش هاي آن هنوز پا بر جاست !
پرسش کننده :
بودجه آموزش و پرورش طي 6 سال سه برابر شده است ! ولي تورم ِ افسار گسيخته ، کمر مردم را شکسته است و افزايش بودجه 3 برابري را کم اثر يا بي اثر نموده است .
پاسخ دهنده :
به نکته بسيار بسيار مهمي اشاره فرموديد ! اژدهاي تورم لجام گسيخته ، افزايش بودجه را در خود مي بلعد ! يکي از مطالبات اصلي مردم حداقل در 50 سال گذشته ، اصلاح ساختار اقتصادي است که متأسفانه از ديد بسياري از کنشگران ، رسانه ها ، نهادهاي مدني ، مسئولين ، و حتي برخي از کارشناسان مغفول مانده است !
اگر در تحليل ها ، بيانيه ها ، اظهار نظرات و .... به نظر ِ کارشناسان خبره اقتصادي توجه نشود ! راه به ناکجا آباد ختم مي شود !
در آسيب شناسي و تشخيص ِ چالش ِتورم کمر شکن ، تقريبأ همه متفق القول هستند و از تورم کمر شکن مي نالند و مخالف تورم هستند .
مهممتر از مخالفت با تورم ارائه راهکارها و طرح درخواست مي باشد !
پرسش کننده :
مگر در ارائه راهکارها و طرح درخواست ها همه کنشگران ، نهادهاي مدني ،رسانه ها و ... متفق القول نيستند ؟
پاسخ دهنده :
متأسفانه برخي از کنشگران ، رسانه ها و ... بدون توجه به دليل رشد ِ تورم ( کسري بودجه ) ، راهکاري را پيشنهاد مي دهند که تورم زا مي باشد و در ظاهر و کوتاه مدت به نفع مردم است ولي در نهايت برمشکلات مردم مي افزايد !
شوربختانه ، برخي از تحليل گران همسو با عوام ، راهکار افزايش بودجه يا حمايت از بودجه سمي ، بدون توجه به منابع واقعي را پيشنهاد مي کنند.
اين راهکار به دليل کسري بودجه و عملکرد مسئولين براي جبران ِ کسري بودجه ( در اقتصاد بيمار ) ، خود تورم زا مي باشد و نتيجه حاصل شده در تضاد با نيت خيرخواهانه پيشنهاد کنندگان مي باشد و تورم بر افزايش بودجه پيشي مي گيرد !
دور تسلسل کسري بودجه و تأمين منابع آن به روش چاپ ِ پول ، بيماري اقتصاد کشور را وخيم تر مي کند و خواسته به حق ِ ( بيش از 50 سال گذشته مردم ايران ) براي اصلاح ساختار اقتصادي کشور را بيشتر به تعويق مي اندازد !
ادامه اين روند بيمار گونه ، مردم را بيشتر نياز مند يارانه مي نمايد و اقتصاد کشور را با سرعت بيشتر به سمت پرتگاه اقتصاد ونزوئلايي پيش مي برد !
يکي از دلايل ( فقط يکي از دلايل ) نانوشته مورد اشاره محمودرضا اسفندیار؛ کارشناس آموزشی ، همين سريال کسري بودجه ناشي از بودجه نويسي و تصويب بودجه با منابع مالي ناپايدار و مشکوک وصول است که حال ِِ اقتصاد بيمار ِکشور را وخيم تر مي کند !
لازم است ، نظر کارشناسي محمودرضا اسفندیار را مجددأ تکرار کنم :
"اسفندیار ادامه داد: نگاهی که جای آن بیش از ۴ دهه در نظام بودجه ریزی کشور خالی یا حداقل بسیار کمرنگ است در دو دهه اخیر تقریبا همه اهل نظر و دولتمردان اعم از رهبر معظم انقلاب، روسای جمهور و مجلس، نمایندگان و وزرا بر اهمیت این حوزه به عنوان زیر بنای توسعه صحه گذاشته و بر نگاه سرمایه محور به آموزش و پرورش تاکید داشته اند اما مشخص نیست به کدام دلیل نانوشته در مرحله عملیاتی شدن همواره باید از کمبود اعتبارات مورد نیاز نگران بود ... " ( 5 )
پرسش کننده :
مگر در مواجهه با تورم راهي جز افزايش بودجه وجود دارد ؟
پاسخ دهنده :
مرغ دليل تخم مرغ است ؟ يا تخم مرغ دليل مرغ ؟ دور تسلسل بين مرغ و تخم مرغ چيست ؟
پرسش کننده :
اولأ قرار است شما پاسخ بدهيد !
ثانيا شما ، وسط يک بحث اقتصادي ،جهت طفره رفتن از پاسخ دقيق ، عوام فريبي را پيشه کرديد و قصد به بيراه بردن موضوع داريد ! مهممتر از مخالفت با تورم ارائه راهکارها و طرح درخواست مي باشد !
پاسخ دهنده :
به هيچ وجه قصد انحراف از موضوع را ندارم ! بلکه به اصل موضوع ِ علت و معلول ، دور تسلسل بين کسري بودجه و افزايش تورم ، اشاره مي کنم :
خوشبختانه ، برخي از کارشناسان اقتصادي ، به علت و ريشه تورم توجه مي کنند و افزايش بودجه ( بدون پشتوانه به منابع کافي که منجر به کسري بودجه مي شود ) را سم براي اقتصاد کشور تلقي مي کنند !
پرسش کننده :
راهکار ِ کارشناسان اقتصادي مورد نظر شما ، براي کنترل تورم چيست ؟
رابطه آن با بودجه چيست ؟
پاسخ دهنده : ( 6 )
دکتر فرخ قبادي در تار نماي اقتصاد نيوز ، در مقاله "کسري بودجه ، تورم و ترفند دولت ها " مي گويد :
" گرچه ساختار معیوب اقتصاد و عوامل منبعث از آن در تورم مزمن کشور ما نقش اساسی دارند، اما به جرات می‌توان گفت که مهم‌ترین علت بلاواسطه این بیماری جان سخت، کسری بودجه دولت‌ها و شیوه تامین مالی این کسری‌ها است. بر خلاف کشورهای پیشرفته که کسری‌های بودجه از طریق فروش اوراق قرضه دولتی (یعنی وام گرفتن دولت از مردم) تامین مالی می‌شود و در نتیجه بار تورمی چندانی ندارد، در کشور ما این کسری‌ها عمدتا با وام گرفتن از بانک مرکزی (که مردم آن را «چاپ پول» می‌نامند) یا از بانکها (از جمله با مجبور کردن آنها به تامین مالی پروژه‌ها و شرکت‌های دولتی، پرداخت طلب گندم‌کاران و...) جبران می‌شود و بر بدهی دولت به بانکها می‌افزاید. نتیجه هر دو روش در نهایت، افزایش نقدینگی و (با توجه به نرخ کند رشد تولید) تورم خواهد بود." ( 6 )
پرسش کننده :
سوال اساسی‌تر این است که چرا دولت‌ها ، همواره کسری بودجه دارند و به عبارت دیگر بیش از درآمدشان خرج می‌کنند و اصل تعادل در بودجه ( تعادل بين درآمدها و مخارج ) را رعايت نمي کنند ؟
پاسخ دهنده : ( 6 )
" البته در شرایط کنونی شدت گرفتن تحریم‌ها و کاهش درآمدهای نفتی وضعیت را دشوار کرده، اما واقعیت این است که حتی در زمانی که نفت می‌فروختیم و پولش را هم می‌گرفتیم، معمولا بودجه‌های سالانه ما در عمل با کسری مواجه می‌شد. تشریح جزئیات علل فزونی مخارج بر درآمدهای دولت در فرصت این مقاله نیست. کافی است اشاره کنیم که دولت فربه شده و نان‌خور بسیار دارد، شرکت‌های دولتی زیان می‌دهند (و بخش بزرگی از درآمدها را هم می‌بلعند)، بسیاری از نهادهای پردرآمد اساسا مالیات نمی‌دهند، خصولتی‌های پر قدرت از مالیات می‌گریزند، «اقتصاد سایه» گسترده ما هم که بنا بر تعریف از دسترس مالیات‌ستانان خارج است. اگر فساد فراگیرکشورمان (رتبه ۱۳۸ در میان ۱۸۰ کشور) را نیز به این مشکلات اضافه کنیم، در می‌یابیم که چرا مخارج دولت زیاد است و دریافت‌های مالیاتی آن اندک. " ( 6 )
پرسش کننده :
قبل از تنظيم لايحه بودجه و در فاصله بين تحويل لايحه تا تصويب آن در مجلس ، همه دستگاه هاي بودجه بگير ، از برنامه هاي خود و ضرورت افزايش بودجه براي مجموعه خود سخن مي گويند !
شما مهم‌ترین علت بلاواسطه این بیماری جان سخت ( تورم ) را کسری بودجه دولت‌ها و شیوه تامین مالی این کسری‌ها مي دانيد !
نظر خودتان را بيشتر توضيح دهيد ؟
پاسخ دهنده :
اولأ توجه به اين مهم ، نظر برخي از کارشناسان اقتصادي است !
ثانيأ مسعود نيلي در روز نامه دنياي اقتصاد " ويروس اصلي اقتصاد ايران " ( 7 ) به پرسش شما چنين پاسخ مي دهد :
"نیلی این عارضه را نتیجه عدم توازن مزمن بودجه عمومی در ایران می‌داند. به گونه‌ای که کسری بودجه مستمر دولت، باعث رشد نقدینگی بالای ۲۰ درصد در اقتصاد ما شده است. از نظر نیلی، این مساله باید در بخش اقتصاد سیاسی ما بررسی شود، که چرا دولت به سیاست توازن بودجه‌ای خود رو نمی‌آورد؟ این استاد دانشگاه بر این باور است که در ایران، دولت‌ها و وزارتخانه‌ها از طریق مخارج خود، کارآمدی خود را به نمایش می‌گذارند و تمایلی در سیاست‌گذاران برای خرج کردن، بدون توجه به درآمد‌هایشان وجود دارد که نتیجه آن تنها کسری بودجه است." ( 7 )
پرسش کننده :
وقتي مردم درآمدشان افزايش مي يابد ( افزايش حقوق يا دريافت يارانه ) بسيار خوشحال مي شوند ( ايجاد سراب پولي ) و تصور مي کنند که در سال آينده ، مشکلات مالي کمتري دارند ولي در پايان سال متوجه مي شوند که سال مالي بدتري را تجربه کرده اند ؛ زيرا تورم ، بر افزايش درآمدها پيشي مي گيرد !
راهکار مبارزه با دور باطل تورم ، چيست ؟
پاسخ دهنده : ( 7 )
به بلوغ نهادی نياز داريم .
" این استاد دانشگاه معتقد است در حال حاضر، مداخلات دولت در مقابل افزایش تورم درگیر یک دور باطل است؛ دور باطلی که خود باعث افزایش تورم می‌شود. دولت نیز در این بین به دلیل کاهش قدرت خرید، یکی از متضرران اصلی این سیاست‌هاست. نیلی در این باره توضیح می‌دهد:"( 7 )
"«در هر دوره افزایش مخارج دولت در بودجه، موجب ایجاد سراب پولی برای کارگزاران اقتصادی می‌شود. به این معنا که افزایش ارقام و اعداد، این توهم را برایشان ایجاد می‌کند که می‌توانند برنامه‌های خود را توسعه و بهبود دهند. ولی آنها با توجه به افزایش سطح عمومی قیمت‌ها حتی نمی‌توانند مخارج پیش‌بینی‌شده خود را مدیریت کنند.» این اقتصاددان، تنظیم بودجه و ایجاد یک نظم محکم برای دولت در جهت مقابله با کسری بودجه را نیازمند یک بلوغ نهادی در ایران می‌داند. بودجه متوازن دولت کنترل نقدینگی و مهار تورم و در ادامه پویایی و رشد اقتصادی را به دنبال خواهد داشت. " ( 7 )
پرسش کننده :
شايد به همين دليل ،
"اسفندیار گفت: بی تردید تنگناهای اقتصادی متاثر از تحریم ها هر دولتی را به سمت بستن بودجه ای انقباضی سوق خواهد داد تا به تعریف ساده بتوان از حداقل منابع به حداکثر نیازها پاسخ داد ..." (5)
کمي از بحث دور شديم هر چند به مباحث مهمي اشاره نموديد ولي اختصاصأ بگويد در لايحه بودجه 1399 بودجه آموزش و پرورش چند درصد رشد داشته است ؟
گفت و گو ادامه دارد .
منابع :
( 1 ) تار نماي منابع :
( 2 ) ماده واحده و جداول کلان منابع و مصارف بودجه 139 1399
( 3 ) روزنامه دنياي اقتصاد دوشنبه 18 آذر 98 شماره 4772 " غلظت نفت در بودجه 99؟ "
( 4 ) پرويز گيلاني
چرا يونانيزه شدن اقتصاد ايران بهتر از از ونزوئلايي شدن آن است ؟
( 5 ) خبرگزاري تسنيم :
آيا مجلس تسليم بودجه 57 هزار ميلياردي دولت براي آموزش و پرورش مي شود ؟
( 6 ) دکتر فرخ قبادي در تار نماي اقتصاد نيوز ، در مقاله "کسري بودج ، تورم و ترفند دولت ها "
صدای معلم، صدای شما
با ارائه نظرات، فرهنگ گفت‌وگو و تفکر نقادی را نهادینه کنیم.