ایران به عنوان کشوری با تنوع قومی، زبانی و فرهنگی، همواره با چالش‌هایی در زمینه اداره و انسجام ملی رو به رو بوده است. در این میان، نظریه فدرالیسم در ادوار مختلف به عنوان یکی از مدل‌های پیشنهادی برای اداره کشور مطرح شده که موافقان و مخالفان بسیاری دارد.
در این نوشتار با تمرکز بر جغرافیای رفتاری، به نقد و بررسی این نظریه در بستر ایران می‌پردازیم.
جغرافیا به عنوان علمی که به مطالعه پدیده‌های مکانی و روابط بین انسان و محیط می‌پردازد، نقش مهمی در فهم چالش‌های پیش روی کشورها دارد.
جغرافیای رفتاری، شاخه‌ای از این علم است که به مطالعه چگونگی تأثیر عوامل روان شناختی، اجتماعی و فرهنگی بر تصمیم‌گیری‌های فضایی انسان‌ها می‌پردازد. در واقع، این شاخه به دنبال پاسخ به این سوال است که چگونه مردم فضا را درک و تفسیر می‌کنند و چگونه این ادراک بر رفتارها و تصمیمات آنها تأثیر می‌گذارد.
در مورد فدرالیسم، جغرافیای رفتاری به ما کمک می‌کند تا بفهمیم چگونه احساس تعلق به یک منطقه خاص، هویت‌های منطقه‌ای و تصور از مرزها می‌تواند بر تمایل افراد به خودمختاری بیشتر تأثیر بگذارد.
واقع امر این است که فدرالیسم مشروط به نگاه توسعه ای احتمالا بتواند با توجه به ویژگی‌های فرهنگی خاص هر ایالت (استان) سیاست‌های مناسبی را در زمینه آموزش، زبان و هنر اتخاذ کنند. برای مثال در مناطقی که زبان مادری مردم غیر از فارسی است، مانند کردستان، آذربایجان و خوزستان، فدرالیسم می‌تواند به آموزش زبان مادری در مدارس و حفظ و ترویج آن در جامعه کمک کند.
اما این همه ماجرا نیست.
فدرالیسم می‌تواند منجر به تقویت احساسات هویتی منطقه‌ای و در نتیجه تعارض بین هویت‌های مختلف شود. این امر می‌تواند به افزایش تنش‌های قومی و حتی خشونت منجر شود. به عنوان مثال، در مناطقی که دارای تنوع قومی و فرهنگی هستند، فدرالیسم می‌تواند منجر به بروز تنش‌هایی بین گروه‌های مختلف شود. تمرکز بر اصلاح ساختارها و قوانین موجود، تقویت نهادهای مدنی و افزایش مشارکت مردم در اداره امور می‌تواند رویکرد مؤثرتری برای حل مشکلات کشورمان باشد .
همچنین، فدرالیسم می‌تواند منجر به تشدید نابرابری‌های فضایی در سطح کشور شود. ایالت‌های برخوردارتر می‌توانند از منابع بیشتری برای توسعه خود استفاده کنند، در حالی که ایالت‌های کمتر برخوردار ممکن است با مشکلات بیشتری رو به رو شوند.
در نهایت؛
در شرایطی که احساسات هویتی منطقه‌ای قوی‌تر از احساس تعلق به کل کشور باشد، فدرالیسم می‌تواند منجر به تجزیه کشور شود.
نتیجه:
مهم‌ترین نقد وارد بر نظریه فدرالی شدن ایران از منظر جغرافیای رفتاری، عدم توجه کافی به پیچیدگی‌های هویتی و فرهنگی در ایران است.
چگونگی تعامل هویت‌های مختلف با یکدیگر و تأثیر آنها بر تصمیم‌گیری‌های فضایی، از جمله مسائلی است که باید به طور دقیق مورد بررسی قرار گیرد.
فدرالی شدن ایران یک مسئله پیچیده و چندوجهی است که نیازمند بررسی دقیق از زوایای مختلف، از جمله جغرافیای رفتاری است. تا زمانی که به طور کامل درک نکنیم که چگونه عوامل روان شناختی، اجتماعی و فرهنگی بر تصمیم‌گیری‌های فضایی در ایران تأثیر می‌گذارند، نمی‌توانیم به طور قطعی مزایای فدرالیسم را بیش از معایبش بدانیم.
مخلص کلام اینکه در شرایط فعلی، با توجه به چالش‌های منطقه ای و نبود تجربه کافی، فدرالیسم نمی‌تواند راهکار مناسبی برای مدیریت کشور باشد. لذا تمرکز بر اصلاح ساختارها و قوانین موجود، تقویت نهادهای مدنی و افزایش مشارکت مردم در اداره امور می‌تواند رویکرد مؤثرتری برای حل مشکلات کشورمان باشد.
نظرات بینندگان
نصر: 196 تن از اعضای هیأت علمی دانشگاه‌های تبریز در نامه‌ای خطاب به رییس‌جمهور پزشکیان خواستار اقدام عاجل دولت در تحقق حقوق ملت ایران در مورد آموزش زبان‌های مادری شدند.
در پی رد طرح کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی برای تدریس زبان های محلی و قومی در مدارس و دانشگاه‌های کشور در هفته گذشته و مخالفت نمایندگان مجلس و نماینده دولت با این طرح، 196 تن از اعضای هیات علمی دانشگاه های تبریز با امضای نامه ای سرگشاده خواستار اقدام عاجل دولت در راستای تهیه و ارایه لایحه عادلانه و ضامن حقوق تمام شهروندان ایران برای تحقق عدالت آموزشی بین اقوام ایرانی با تدریس زبان مادری از مهد کودک تا دانشگاه شدند.