چهارشنبه سوری و آئین های کهن و باستان ایرانی نیازمند فرهنگ سازی

قیزلار دئیه‌ر آتیل باتیل چارشنبه
 آینا تکین بختیم آچیل چارشنبه

به باور صاحب نظران پیدایی و خاستگاه دقیق چهارشنبه سوری چندان روشن نبوده و در هاله ای از ابهام قرار دارد. گستره جغرافیایی این آیین کهن علاوه بر ایران کنونی معطوف به قفقاز، آسیای میانه، بخش هایی از خاورمیانه، آناتولی و... می باشد. در بستر تاریخی نیز از علاوه بر ترکها، پارسها و اعراب ایرانی می توان از سومریان، عیلامی هاایلامی ها، فینیقی ها، مصریان باستان، یهودی ها و... به عنوان مدعیان بخش هایی از این میراث معنوی بشری یاد کرد.
آنچه مسلم است امروز در دو کشور ایران و جمهوری آذربایجان مراسم نوروز و چهارشنبه سوری به صورت فراگیر و ملی اجرا می گردد. در جمهوری آذربایجان علاوه بر مردم دولت نیز رسما به همراه کابینه در جشنهای چهارشنبه سوری شرکت کرده و با مردم کوچه و بازار بُر می خورند.

در نگاهی گذرا به تاریخچه چهارشنبه سوری اعراب ایران و شیعیان مهاجر خراسان آئین چهارشنبه سوری را به خروج مختار منتسب دانسته و البته یهودیان آیین چهارشنبه سوری را با جشن پوریم مرتبط می دانند.
برخی از نویسندگان و محققین ایرانی آئین چهارشنبه سوری را با آیین زرتشتی پیوند می زنند، در حالی که خود محققین زرتشتی، آیین چهارشنبه سوری را نوعی توهین به قداست آتش پنداشته و انتساب آن به این آیین را مردود می دانند (سرخی روی تو از من، زردی روی من از تو/ یعنی سرخی و پویایی آتش از من و ناتوانی من از آتش است) و قس علی هذا....

 چهارشنبه سوری در آذربایجان

یکی از مراسم کهن آذربایجان چهارشنبه های آخر سال (سو، اود، یئل و توپراق) می باشد. این چهارشنبه ها با رنگ های سفید، خاکستری، سیاه و سرخ طبیعت نیز کاملا منطبق هستند: (موشتلوغچو/ خبرچی، کوله/کوتوله، قره و قیزیل چارشنبه سی) آداب و رسوم چهارشنبه سوری (ایل آخیر چرشنبه سی) گوناگون و به غایت زیبا و پر معنا می باشند.
پریدن از روی آتش با خوانش اشعار زیبای فولکلوریک (قیزلار دئیه ر آتیل باتیل چارشنبه * آینا کیمی بختیم آچیل چارشنبه) یکی از این مراسم نمادین و سمبلیک می باشد. همچنین شال ساللاماق، فرستادن خنچه هدایا و نقل و شیرینی و آینه به خانه تازه عروس ها از طرف خانواده داماد، قاشق زنی، اسپند دود کردن، رفتن سر چشمه آب و...

چهارشنبه سوری یا چهارشنبه سوزی؟!

به خاطر شکاف بین نسلی و عدم انتقال صحیح آموزه های فرهنگی و آیینی به نسل جدید و البته برخورد چندگانه حاکمیت با چنین مراسماتی (انکار ، تخفیف و تجلیل)، همچنین فرهنگ سازی غلط در دو سه دهه اخیر آیین ها و آداب و رسوم زیبا و پرمحتوای چهارشنبه سوری در چهارگوشه ایران کم کم به حاشیه رفته و جای خود را به ترقه بازی و انفجار مواد محترقه گوناگون و بعضا خطرناک داده است. به طوری که سال به سال بر تعداد کشته ها، مجروحین و تلفات حاصل از این آتش بازی رو به تزاید می باشد.
تداوم این آتش بازی باعث ایجاد استرس و ترس و وحشت خانواده ها شده و شیرینی و حلاوت این مراسم باستانی را به تلخی میل می دهد.

چهارشنبه سوری سیاسی

در یک دهه اخیر نیز پس از حوادث تلخ سال ۸۸ با دخالت و تحریک برخی از عناصر داخلی و خارجی عده ای با استفاده ابزاری سعی در بهره بردای از شور و هیجان جوانان در  مراسم چهارشنبه سوری برای نشان دادن صدای اعتراضات مردمی کرده و با سیاسی کردن آئین های باستانی و کهن ایرانی به نوعی سعی در مصادره به مطلوب نمودند.

نتیجتاً با ورود اضطراری نیروهای نظامی و انتظامی به مراسمات مردمی بعضا جو شور و شادمانی به جو استرس و پلیسی مبدل می شود.

به نظر می رسد که  برای پاسداشت صحیح آئین های کهن و باستانی نوروز، چهارشنبه سوری، یلدا و... قبل از هر چیز باید با یادآوری و تبیین فلسفه وجودی این مراسمات برای نسل کنجکاو تیزبین جدید فرهنگ سازی نمود و در حد امکان پیرایه های زائد را از دامن چنین مراسماتی زدود.

بايرام ایدی، گئجه قوشی اوخوردی
آداخلی قيز، بيگ جورابین توخوردی
هر كس شالين بير باجادان سوخوردی
آی نه گؤزل قايدادی شال ساللاماق
بيگ شالينا بايراميليغين باغلاماق!
 
شال ايستديم من ده ائوده آغلاديم
بير شال آلیب تئز بئلیمه باغلاديم
غلام گيله قاشديم شالی سالاديم
فاطمه خالا منه جوراب باغلادی
خان ننه‌می، يادا سالیب آغلادی

یومورتانی گؤیچک گوللی بویاردیق
چاقیشدیریب سینانلاری سویاردیق
اویناماقدان بیرجه مگر دویاردیق
علی منه یاشیل آشیق وئرردی
ارضا منه نوروز گولی درردی 

باکی چی نین سؤزی، سوْوی، کاغیذی
 اینکلرین بولاماسی، آغوزی
 چرشنبه نین گیردکانی، مویزی
 قیزلار دییه ر: آتیل ماتیل چرشنبه
 آینا تکین بختیم آچیل چرشنبه

ارسال مطلب برای صدای معلم

این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید