مهرماه و بازگشایی مدارس در ایران و همچنین درگذشت ثمینه باغچه‌بان آموزگار و از خادمان دیرین نظام تعلیم و تربیت ایران و از همکاران کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان موجب شد تا نگاهی به یک نهاد تاثیرگذار و درخشان با کارنامه‌ای قابل درس‌آموزی در کشورمان داشته باشم و آن نیست جز کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
به کودکان ایرانی دیدن، شنیدن، فهمیدن، نقد کردن و ساختن آموخت. نهال کانون به دست زنان کاشته می‌شود
چهار زن ایرانی پیشگام بنیادگذاری خانه‌ای می‌شوند که بعدها به یک کانون همیشگی مبدل شد. این چهار زن لیلی جهان‌آرا (امیرارجمند)، فرح پهلوی، هما زاهدی و آذر شهابی هستند.
لیلی امیرارجمند دانش‌آموخته رشته ادبیات فرانسه از دانشگاه تهران و فارغ التحصیل کارشناسی ارشد رشته علوم کتابداری از دانشگاه راتگرز نیوجرسی پس از بازگشت به ایران ریاست کتابخانه دانشگاه ملی و شرکت ملی نفت ایران و استادیار کتابداری دانشگاه تهران شد. در سفری به پاریس برای نخستین بار با کتابخانه‌های مخصوص کودکان و نوجوانان آشنا شد و تصمیم به تاسیس چنین کتابخانه‌هایی در ایران گرفت.
امیرارجمند ایده‌ی خود را با دوست دیرین و صمیمی خود فرح دیبا (پهلوی) همسر پادشاه ایران در میان گذاشت. آن دو از مدرسه ژاندارک و دبیرستان رازی همدیگر را می‌شناختند و دوست یکدیگر بودند. فرح پهلوی از پیشنهاد لیلی امیرارجمند به شدت استقبال کرد و با حمایت و پشتیبانی کامل و بی‌دریغ او نخستین کتابخانه کودکان در پارک فرح (لاله) با طراحی نادر اردلان معمار مشهور ایرانی ساخته شد. اما کار به همین جا ختم نشد. دو زن دیگر به این جمع پیوستند تا نهالی که بعدها نام کانون به خود گرفت محکم‌تر شود. هما زاهدی نماینده مجلس شورای ملی که بعدها مدیر انتشارات و مشاور مرکز فیلم کودکان کانون شد و دیگری آذر شهابی که همکار و همراه لیلی امیرارجمند شد تا به مدارس و محلات جنوب شهر برای کتابخوانی و معرفی و آشنایی کودکان و دانش‌آموزان مدارس با کتاب بروند.
بدین‌گونه این چهار زن پایه‌گذار نخستین کتابخانه‌های کودکان در ایران شدند که بعدها در ایران ریشه دواند و به نهادی شکوهمند تبدیل شد که بر کوی و برزن و دشت و دمن ایران‌زمین سایه گستراند. کانون رسما در تاریخ ۲۳ آذر و بنا به قول دیگری دی‌ماه ۱۳۴۴ متولد شد.
انتخاب نام کانون
نام کانون به پیشنهاد دکتر احسان یارشاطر که خود عضوی از هیئت امناء کانون بود برگزیده شد. بنا به پیشنهاد دکتر یارشاطر نام « کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان » نام رسمی این جمع در جهت اهداف فرهنگی و فکری شد و برای همیشه در تاریخ فکر ایران ثبت و ضبط شد.
تشکیل هیئت امنا
برای سامان دادن و برنامه ریزی و پی‌گیری امور کانون یک هیئت امنا، یک هیئت مدیره و یک مدیر عامل به دستور شهبانو فرح شکل گرفت.فرح پهلوی رئیس عالیه و امیرارجمند مدیرعامل شد. اعضای هیئت امناء شامل وزیر فرهنگ و هنر، وزیر آموزش و پرورش، وزیر دربار، مدیرعامل و رئیس هیئت مدیره شرکت ملی نفت ایران، رئیس بانک ملی ایران، رئیس دانشگاه تهران، مدیران روزنامه‌های اطلاعات و کیهان، مدیر موسسه نشر کتاب، مدیر موسسه انتشارات فرانکلین، مدیرعامل جمعیت حمایت کودکان و سه تن از شخصیت‌های علاقه مند به پرورش فکری کودکان. در برخی منابع از وزیر اقتصاد و رییس سازمان برنامه نیز جزو اعضای کانون نام برده اند.
هدف کانون، وظایف و فعالیت‌های آن مطابق با اساسنامه منتشره در نهمین سال فعالیت کانون (۱۳۵۴) عبارت است از:
الف- پرورش ذوق و اندیشه کودکان و نوجوانان و تقویت فضایل اخلاقی و توسعه معلومات آنان از طریق مواد خواندنی و وسایل سمعی و بصری
ب- وظایف اساسی کانون: این حجم از خلاقیت و شکفتگی و آفرینندگی به وسعت تمامی خاک ایران بزرگ حاکی از توانایی و توانمندی زن ایرانی در « نهادسازی » است.
- اقدام به تاسیس کتابخانه های کودکان و نوجوانان در تهران و شهرستان‌ها
- ایجاد بخش خاص کودکان و نوجوانان در کتابخانه های عمومی
- همکاری نزدیک و موثر با وزارت آموزش و پرورش و وزارت فرهنگ و هنر
- فراهم کردن کتابخانه های سیار برای تامین نیاز کودکان و نوجوانان روستاها و نقاط دور افتاده
- کوشش در تشویق نویسندگان و نقاشان و ناشران و فیلم‌سازان و آهنگ‌سازانی که در زمینه ادبیات کودکان و نوجوانان و هنرهای مورد علاقه آنان کار می‌کنند.
- همکاری و استقرار روابط با کانون‌ها و سازمان‌های دیگر در داخل و خارج کشور
زمینه های اصلی فعالیت:
فعالیت‌های متنوع فرهنگی و پرورشی در کتابخانه‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان انجام می‌شود. امانت دادن کتاب به کودکان و نوجوانان و تشویق و ترغیب آنان به مطالعه کتب و نشریات. در واقع کتابخانه‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان «باشگاه‌های کودکان و نوجوانان » هستند. اعضای کتابخانه که کودکان و نوجوانان هستند، می‌توانند در فعالیت‌های گوناگون کتابخانه مانند موسیقی، تئاتر، سینما و نمایش فیلم و اسلاید، نقاشی، فیلم‌سازی و نمایشنامه‌نویسی شرکت داشته باشند.
داستان‌سرایی برای کودکان و ترتیب جلسات بحث و انتقاد درباره کتاب‌هایی که خوانده اند، ترتیب دیدار از موزه ها، نمایشگاه ها، کارخانجات، سازمان‌ها و دیدنی های دیگر شهرها از جمله فعالیت‌های کانون است.
- کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برای تامین کادر کتابدار کتابخانه های کانون دوره های آموزش و تربیت کتابدار دایر کرده است.
- کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان صفحه‌هایی حاوی داستان برای کودکانی که هنوز خواندن نمی‌دانند و نیز صفحه هایی در زمینه زندگی و آثار موسیقی‌دانان و مجموعه‌های صدای شاعر برای معرفی شعر و شاعران نامدار سرزمین ما برای کودکان بزرگتر تهیه می‌کند.
لوگوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان:
برای طراحی لوگوی کانون فراخوانی در سال ۱۳۴۵ داده می‌شود که از میان طرح‌های پیشنهادی لوگوی طراحی شده توسط محمد پولادی دانشجوی دانشکده هنرهای تزئینی مورد تایید قرار میگیرد. طرح پولادی یک مرغ (مرغک) است که بر روی کتاب باز شده ای نشسته است و آواز می‌خواند. همچنین طرح پیشنهادی پولادی به گونه ای طراحی شده است که گویی مرغک روی شاخه‌ی درختی نشسته است. شاخه ای که قرار است شاخ و برگ بیشتری پیدا کند و ریشه بدواند و به درختی تناور مبدل شود. دو سال بعد محمدرضا عدنانی تغییری در این لوگو می‌دهد و عبارت کتابخانه کودکان از لوگوی کانون حذف می‌شود، چرا که فعالیت‌های کانون فراتر از کتابخوانی صرف بود و ابعاد دیگری را نیز در بر می‌گرفت.
سال ۱۳۵۱ آخرین تغییرات را مصطفی اوجی طراحی که با کانون همکاری داشت می‌دهد و اصلاحات ظریفی در فرم نوک مرغک، شکم و دم آن ایجاد می‌کند و شکل امروزی مرغک حاصل همین تغییرات سال ۱۳۵۱ است.
با نگاهی اجمالی به لوگوی کانون متوجه می‌شویم که این نشان دلنشین و چشم‌نواز و همیشه دوست‌داشتنی کانون برخاسته از نگاهی است که به زندگی، طبیعت و پیوند میان انسان و جانداران پیرامون زیست انسان‌ها ارزش و بهای ویژه ای می‌دهد و از همین روست که هیچ ایرانی در هر نقطه از ایران با آن احساس بیگانگی و ناشناختگی نمی‌کند و این خود برای همه کنشگران تعلیم و تربیت آدمیان اعم از کودکان و بزرگسالان درس‌آموز است.
چگونه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به یک نهاد مبدل شد؟
کانون بانی کتابخانه‌های مدارس می‌شود:
لیلی امیرارجمند می‌گوید به موازات ساخت کتابخانه در پارک فرح تصمیم میگیرد به همراه دوستانش همچون آذر شهابی به مدارس جنوب شهر بروند و به معرفی کتاب‌های کودکان و برپایی نمایشگاه و بعدها ایجاد کتابخانه در مدارس بکنند. این اقدام با استقبال مدیران مدارس و دانش آموزان مواجه می‌شود و بدین ترتیب رفته رفته مدارس ایران صاحب کتابخانه می‌شوند و مدرسه علاوه بر محل تحصیل و آموزش مکان مطالعه و مباحثه و تفکر و گفت و گو هم می‌شود.
تاسیس انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان:
کانون برای تهیه و تکمیل کتابخانه‌ها گام مهم دیگری برداشت. نگارش، ترجمه و تالیف کتاب با توجه به نیازهای کودکان و تاسیس انتشارات برای چاپ کتاب.
در نخستین گام، کانون دو کتاب را منتشر کرد که درآمد آن نیز به گسترش کتابخانه ها اختصاص یافت. نخستین آن کتاب دخترک دریا نوشته هانس کریستین آندرسن با ترجمه و نقاشی فرح دیبا و دیگری کتاب مهمان‌های ناخوانده نوشته فریده فرجام با نقاشی جودی فرمانفرماییان بود. در مجموع کانون ۸۵۰ مرکز فرهنگی شامل کتابخانه های شهری، روستایی، عشایری دایر کرده است و به طور نمونه به کتابخانه های کانون در استان گیلان می‌توان اشاره کرد که در شهرهای رشت، لاهیجان، صومعه‌سرا، بندر انزلی، فومن، سادات‌شهر، آستارا، کوچصفهان، آستانه اشرفیه، لشت نشا، رودبار، غازیان بنا شده است.
انتشارات کانون را فیروز شیروانلو بنیان گذاشت. او دانش آموخته رشته جامعه شناسی هنر در انگلستان ، عضو سابق کنفدراسیون محصلین و دانشجویان ایرانی در خارج از کشور و عضو هیئت اجرائیه و دبیر اول کنفدراسیون با گرایشات چپ بود. سال ۱۳۴۴ به اتهام ارتباط با ترور محمدرضاشاه پهلوی پادشاه ایران توسط رضا شمس آبادی دستگیر، محاکمه و به پنج سال زندان محکوم می‌شود که پس از یک سال از زندان آزاد می‌شود. شیروانلو سابقه مدیر هنری موسسه انتشارات فرانکلین را داشت و پس از آزادی از زندان دفتر نشر و تبلیغات نگاره را راه اندازی می‌کند که هنرمندان و طراحان برجسته ای چون مثقالی، نجومی، نادری، کیارستمی، فرجام، احمدی و... را برای همکاری دعوت به کار کرده بود. سفارش کار تصویرسازی برای کتاب‌های کانون به موسسه نگاره موجب آشنایی و ارتباط کانون با فیروز شیروانلو می‌شود و در نتیجه کانون از فیروز شیروانلو برای همکاری و کار دعوت می‌کند و بدین صورت فیروز شیروانلو مسئولیت تاسیس و اداره انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را بر عهده میگیرد. بعدها غلامرضا امامی و سیروس طاهباز جایگزین شیروانلو در مدیریت انتشارات کانون شدند.
پای نویسندگان و مترجمان شاخص و صاحب‌سبک ایران به کانون باز می‌شود
شیروانلو برای راه اندازی و تولید و چاپ و بالا بردن کیفیت کتاب‌های کودکان از افراد و شخصیت‌های صاحب فکر و قلم و تجربه کمک میگیرد و از همین رو نویسندگان و مترجمانی همچون مهرداد بهار، محمد قاضی، داریوش آشوری، محمدعلی سپانلو، نادر ابراهیمی،فریده فرجام، محمود اعتمادزاده، م-آزاد،جواد مجابی، ناهید حقیقت، احمد شاملو، ثمینه باغچه‌بان، ناصر زراعتی، لیلی و کاوه گلستان، فروغ سعیدی، پوران صلح کل، منوچهر محمدی‌شجاع، علی پاکبین، عطاا... نوریان، ساعدی، رحماندوست، مرادی کرمانی، بیژن مفید و ... دست به قلم شده و کتاب‌هایی برای کانون تالیف یا ترجمه کردند که از آثار شاخص ادبیات کودکان ایران به شمار می‌روند. از سوی دیگر کانون برای گزینش کتاب‌های مناسب و مورد نیاز کودکان و بالا بردن سطح کیفی کتاب‌های منتشر شده اقدام به تشکیل شورای بررسی کتاب کودک کرد. کتاب‌های منتشره کانون از سوی خوانندگان به کتاب‌های « قطع کانونی » شهرت یافتند.
کتاب‌های کانون به روستاها و چادرهای عشایری می‌رود
کتابخانه های کانون یکی از پی دیگری افتتاح می‌شوند و برای گسترش کتابخوانی علاوه بر شهرها باید به روستاها و چادرهای عشایری هم ارسال شود. کانون تصمیم میگیرد از ارتش کمک بگیرد. از این رو با تیمسار مین‌باشیان گفت و گو می‌شود و ارتش تعدادی اتوبوس و اتومبیل جیپ را در اختیار کانون می‌گذارد. با تغییراتی در داخل اتوبوس‌ها و ساماندهی خودروها جهت تبدیل آنها به کتابخانه سیار، اتوبوس‌ها در داخل شهرها با عنوان کتابخانه سیار و خودروهای جیپ در روستاها و مناطق عشایری به حرکت در می‌آیند تا سفیران دانایی و آگاهی همه کودکان ایران را تحت پوشش برنامه‌های کانون قرار دهند. از محمد بهمن‌بیگی بنیانگذار و پدر آموزش و پرورش عشایری برای کتابخوانی بچه های عشایری کمک گرفته می‌شود. یکی از دشواری‌های کار مکان‌های کوهستانی بود. برای حمل کتاب به مناطق صعب العبور و کوهستانی نیز از قاطر استفاده شد و این گونه بود که درخت دانایی‌گستر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان هر روز در گوشه‌ایی از ایران بزرگ شاخه می‌گستراند و چشمان مشتاقی را با کتاب‌های کانون روشن می‌ساخت.
به دلیل کمبود نیروی باسواد و باتجربه برای معرفی و خواندن کتاب از دختران و پسران سپاه دانش کمک گرفته شد تا کتاب‌ها را برای کودکان معرفی کنند و بخوانند و کودکان نیز آن کتاب‌ها را در خانه برای پدران و مادران و دیگر اعضای خانواده می‌خواندند. بدین ترتیب با هماهنگی به عمل آمده بین کانون و ارتش و وزارت آموزش و پرورش، شبکه ای به پهنای ایران شکل گرفت که حامل « فرهنگ و دانایی » در مدرسه و خانه و خیابان و روستا و کوه و دشت شدند.
تولد مرکز فیلم سازی کانون پرورش فکری کودکان و نوحوانان
از جمله بخش‌های دیگری که با آمدن فیروز شیروانلو در کانون راه اندازی شد مرکز امور سینمایی کانون در سال ۱۳۴۸ بود. در این کار البته عباس کیارستمی هم نقش فعالی داشت و کانون پرورش فکری کودکان پیشگام سینمایی شد که بعدها موج نوی سینمای ایران لقب گرفت. سرمایه اولیه‌ی ایجاد مرکز سینمایی کانون از محل درآمد نمایش‌های سیرک مسکو در تهران و آبادان فراهم شد.
وجه بارز سینمایی که کانون تولید و ترویج می‌کرد مضمونی با درون مایه‌ی انسانی، آموزشی، فکورانه، منتقدانه، سازنده و خلاقانه و غیر کلیشه ای بود.
در این کار کانون از کارگردانان صاحب‌نامی کمک گرفت و در عین حال از ایده ها و خواسته های فیلم‌سازان جوان یا تازه‌کار حمایت و پشتیبانی معنوی، مادی، تبلیغاتی و تدارکاتی کرد و همچنین فیلم‌سازان و هنرمندان بازیگری را برای آینده سینمای ایران پرورش داد.
کارگردانان و فیلم‌سازان مولف و اندیشه ورز تحول‌آفرینی چون بهرام بیضایی، امیر نادری، ناصر تقوایی، عباس کیارستمی، داریوش مهرجویی، مسعود کیمیایی، خسرو سینایی، علی اکبر صادقی، کیومرث پوراحمد، شاپور قریب، رضا علامه‌زاده، ابراهیم فروزش، محمدرضا اصلانی، آراپیک باغداساریان، پرویز نادری، ذکریا هاشمی، فریدون معزی مقدم، هژیر داریوش، سهراب شهیدثالث و... وارد همکاری با کانون شدند و فیلم‌های ماندگار و درخشانی برای کودکان ایرانی و سینمای ایران خلق کردند و برخی از این فیلم‌ها به جشنواره های جهانی هم راه پیدا کردند و موفق به دریافت جوایز معتبری نیز شدند. فیلم‌هایی چون نان و کوچه، عمو سیبیلو، مسافر، هفت‌تیرهای چوبی، سه ماه تعطیلی، بچه‌های نفت، بزرگداشت معلم‌ها، دهقان فداکار، پسر شرقی، چنین حکایت کنند، رهایی، دو راه حل برای یک مسئله، زنگ اول زنگ دوم، بهداشت دندان، مدرسه ای که می‌رفتیم، باغ کیانوش، لباسی برای عروس، اولی‌ها، سازدهنی و بعدها آثار دیگری چون دونده، مشق شب، خانه دوست کجاست؟، باشو غریبه کوچک، خمره، زندگی و دیگر هیچ و... از آن جمله هستند.
فستیوال بین المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان
کانون علاوه بر اینکه کارگاهی برای آموزش آشنایی با دنیای سینما و فیلم‌سازی و هنر هفتم بود بلکه ایده‌ی برگزاری جشنواره ای بین المللی برای ارتقای دانش کودکان و فیلم‌سازان ایرانی و تبادل فکر و تجربه آنان با دیگر کشورهای جهان را نیز محقق کرد. با همت لیلی امیرارجمند و فیروز شیرخانلو در روز دوشنبه نهم آبان ۱۳۴۵ خورشیدی نخستین فستیوال بین المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان در تالار فارابی وزارت فرهنگ و هنر افتتاح شد و فیلم‌های انتخابی در دو سینمای دیاموند و مهتاب به نمایش در آمدند. در چند سال نخست جشنواره بین المللی فیلم کودک هیچ فیلمی از کانون که بتواند با فیلم‌های خارجی رقابت کند وجود نداشت تا اینکه در پنجمین سال برگزاری جشنواره در آبان ۱۳۴۹ هفت فیلم تولیدی کانون به نمایش درآمد. فیلم نان و کوچه عباس کیارستمی، عمو سیبیلو بهرام بیضایی، بد بده از محمدرضا اصلانی، دو انیمیشین گرفتار و وزنه‌بردار از آراپیک باغداساریان و دو انیمیشن آقای هیولا و سوءتفاهم از فرشید مثقالی. بعدها اصطلاح « سینمای کانونی » در سینمای ایران جای گرفت و جایگاه ویژه ای به خود اختصاص داد. هژیر داریوش مدیریت برگزاری فستیوال‌های فیلم کودکان را از آغاز تا سال ۱۳۵۶ بر عهده داشت.
تاسیس مرکز تولید تئاتر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
کانون به موازات گسترش فعالیت‌های سینمایی خود اقدام به تاسیس مرکز تئاتر برای آشنایی بیشتر مردم با هنر تئاتر کرد. از این رو دان لافون از اساتید بزرگ تئاتر و علاقه مند به فرهنگ و هنر ایران به خواست کانون مامور این کار شد و ریاست مرکز تئاتر کانون را بر عهده گرفت و در دی‌ماه ۱۳۵۰ این مرکز تاسیس شد. دان لافون برای تشکیل مرکز تئاتر کانون از بین دانشجویان دانشکده هنرهای زیبا و دانشکده هنرهای دراماتیک شش تن را برگزید. این شش تن عبارت بودند از اردوان مفید، بهرام شاه محمدلو، مرضیه برومند، سوسن فرخ‌نیا، رضا بابک، علیرضا هدایی. کامبیز صمیمی مفخم نیز با دان لافون همکاری داشت.
مرکز تولید تئاتر کانون کار خود را در سه زمینه تئاتر کودکان، تئاتر عروسکی و نمایش‌های خلاقه آغاز کرد و بعدها تئاتر خیابانی را هم برای آشنایی و گسترش تئاتر در میان مردم به فهرست فعالیت‌های خود افزود. از اسکار باتک استاد برجسته تئاتر عروسکی دانشکده هنرهای دراماتیک به درخواست اردشیر کشاورزی برای تشکیل و غنای تئاتر عروسکی کانون دعوت به عمل آمد. از میان ۱۵۰ عضو نوجوان کتابخانه های کانون تهران ۱۵ تن برای تئاتر آموزش دیده و تئاتر کودکان کانون جان گرفت. از این افراد می‌توان به هنگامه مفید، مرتضی طاهری، حمید حمزه، عادل بزدوده، مسلم قاسمی، حمیده فرمانی و مستانه علیزاده اشاره کرد. مرکز تولید تئاتر کانون همچنین اقدام به ایجاد سالن اختصاصی برای نمایش کودک، آموزش نمایش خلاق در مراکز و کتابخانه‌های کانون، راه اندازی تریلی تئاتر سیار برای اجرای تئاتر در سراسر ایران، جشنواره تابستانی تئاتر کودکان، ایجاد کلاس‌های نمایشنامه نویسی، کارگردانی و طراحی صحنه، عضویت در اسیتژ و یونیما (مراکز بین المللی تئاتر عروسکی) کرد.
تاسیس مرکز انیمیشن کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
مرکز انیمیشن کانون به سال ۱۳۴۹ توسط اساتید نامداری چون نورالدین زرین‌کلک، علی اکبر صادقی و فرشید مثقالی پایه‌گذاری شد و در سال ۱۳۵۴ منجر به تاسیس مرکز تجربیات نقاشی متحرک شد. زرین کلک سال ۱۳۴۸ از طرف کانون برای تحصیل در این رشته عازم بلژیک شد و پس از پایان تحصیل به ایران بازگَشت و در تاسیس مرکز انیمیشن نقش به سزایی ایفا کرد. دیگر همکاران زرین‌کلک در این مرکز جعفر تجارتچی، دلارام رسولی، پرویز اصانلو، مرتضی ممیز، پرویز نادری، آیدین آغداشلو، پطروس پالیان، پرویز کلانتری، نصرت کریمی، اسفندیار احمدیه، آراپیک باغداساریان، علی اکبر صادقی، فرشید مثقالی، بهمن دادخواه، نفیسه ریاحی، عباس کیارستمی، وجیه ا... فرد مقدم، احمد عربانی، عبدا... علیمراد و ... بودند.
زرین کلک اخیرا در گفت و گویی تاکید کرد که « همه ما در کار و فعالیت و اجرای ایده های خود در کانون اختیار و آزادی کامل داشتیم و کانون همه گونه حمایت و همکاری را با ما داشت » .
تاسیس مرکز موسیقی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
یکی دیگر از شگفتی‌ها و یادگاران ماندگار و درخشان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، مرکز موسیقی کانون است که به همت احمدرضا احمدی و شیدا قره چه داغی بنیان گذاشته شد.
کانون از همان سال‌های نخست اقدام به تهیه نوار کاست و صفحه گرامافون کرد و در سال ۱۳۴۵ صفحه « دختر دریا » را روی صفحه ۴۸ دور منتشر کرد تا اینکه احمدرضا احمدی در مهرماه ۱۳۴۹ چند ماه پس از بازگشت از آمریکا در کانون مشغول به کار شد و مرکز جدیدی در سال ۱۳۵۰ با نام « تهیه نوار و صفحه برای کودکان و نوجوانان » تشکیل داد. نام این مرکز بعدها به واحد موسیقی تغییر یافت.
میراث ماندگار مرکز موسیقی کانون خود سرفصل افتخارآمیزی از کارنامه درخشان کانون است که به برخی آثار شاخص آن اشاره می‌شود:
- مجموعه صدای شاعر (معرفی شعر کلاسیک و معاصر فارسی)
این مجموعه به ابتکار احمدرضا احمدی تولید شد که در آن مطرح ترین شاعران آن سال ها شعرهای خود یا اشعار شاعران کهن را بازخوانی می‌کردند. مهدی اخوان ثالث، نادر نادرپور، یدا... رویایی، نصرت رحمانی، م. آزاد، فروغ فرخزاد، هوشنگ ابتهاج، احمد شاملو از جمله شاعرانی بودند که برای کانون شعرخوانی داشتند. شعرهایی از اشعار خود یا شاعران کلاسیک ایران همچون حافظ، مولانا، سعدی، خیام، رودکی و ... موسیقی این تولیدات اغلب بر عهده آهنگسازان بزرگی مانند فریدون شهبازیان و احمد پژمان بود و پری زنگنه هم برای برخی از آنها آواز خوانده است. مجید انتظامی هم از آهنگ سازانی بود که توسط احمدی پایش به کانون باز شد و برای کاست‌های فروغ فرخزاد، یدا... رویایی و نصرت رحمانی آهنگ ساخت و همچنین آهنگ انیمیشن زال و سیمرغ را خلق کرد که برای کارتون بچه های آلپ هم استفاده شد.
- ردیف‌های موسیقی ایران
از دیگر آثار دوره مدیریت مثال‌زدنی احمدرضا احمدی در مرکز موسیقی کانون جمع آوری و ضبط ردیف‌های موسیقی ایرانی است. این مجموعه فاخر در نوع خود کم‌نظیر است. آلبوم‌هایی مانند نغمه اصفهان، دستگاه ابوعطا، نغمه دشتی، دستگاه شور، چهارگاه، نوا، مرکب‌خوانی، دستگاه همایون، سه‌گاه، ماهور، نغمه بیات ترک با صدای محمدرضا شجریان و با همکاری احمد عبادی، هوشنگ ظریف، مهدی خالدی، حسین تهرانی و مهربانو توفیق و با انتخاب و نظارت کامبیز روشن‌روان و طرح جلد فرشید مثقالی تهیه و منتشر شد و نام کانون را در عرصه موسیقی نیز جاودانه کرد.
- مجموعه آوازهای فولکلور ایرانی
کانون فعالیت‌های بسیاری در حفظ و نگهداری موسیقی محلی انجام داد و صفحات بسیاری در این زمینه تولید و منتشر کرد. در این پروژه خوانندگان شاخصی چون پری زنگنه، مینو جوان و کوروش یغمایی حضور داشتند. ترانه های محلی شکار آهو، گنجشکک اشی مشی، کوتی و موتی، دختر بویراحمد، شیر علیمردان، هی یار هی یار، اگر باران، خروس خوان، سر کوی دوست و ... با تنظیم آهنگ سازانی چون واروژان، شهداد روحانی و شهریار روحانی و فریدون شهبازیان ساخته شد.
- مجموعه زندگی نامه و آثار موسیقی‌دانان ایران و جهان
کانون برای آشنایی کودکان ایرانی با موسیقی‌دانان مشهور ایران و جهان آثاری از چایکوفسکی، شوپن، شوبرت، فرانس لیست، ابوالحسن صبا، موتزارت، بتهوون، امین ا... حسین، باخ، ویوالدی و... را تهیه و در اختیار اعضای کانون قرار داد.
- طراحان روی جلد آثار کانون
کانون برای طرح روی جلد کتاب‌ها و نوارهای کاست هم اهمیت ویژه ای قائل بود. برای طرح جلد آثار منتشره کانون از هنر طراحان و خطاطان و نقاشانی مانند فرشید مثقالی، مصطفی اوجی، بهجت پوشانچی، سودابه آگاه، ابراهیم حقیقی، بهرام خائف و... بهره برد.وجه بارز سینمایی که کانون تولید و ترویج می‌کرد مضمونی با درون مایه‌ی انسانی، آموزشی، فکورانه، منتقدانه، سازنده و خلاقانه و غیر کلیشه ای بود.
مجموعه قصه هایی برای کودکان:
کانون در این بخش هم آثاری به یاد ماندنی با صدای پری زنگنه، مینو جوان، سیمین قدیری، سیمین غانم، نیکو خردمند، بهزاد فراهانی،جلال مقامی، ناصر طهماسب، سوسن تسلیمی، سیاوش تهمورث، بیژن مفید و... تولید کرد. برای نمونه می‌توان به قصه طوقی، ماهی سیاه کوچولو، بزی که گم شد، گل اومد بهار اومد، بابا برفی، قهرمان، آهو و پرنده ها، لیلی لیلی حوضک، روزی که خورشید به دریا رفت، آهوی گردن دراز، کرم شب تاب، پسرک چشم آبی، اتل متل،قصه کرم ابریشم، کی از همه پر زورتره،شاهزاده شاد، پیتر و گرگ،دخترک دریا و... اشاره کرد.
تولید موسیقی برای فیلم و نمایش
کانون با کمک گرفتن از اسفندیار منفردزاده، کامبیز روشن روان، ناصر چشم آذر، محمد سریر، احمد پژمان، عباس دبیر‌دانش، محمدرضا علیقلی و هومن خلعتبری برای فیلم‌ها و نمایش‌های تولیدی کانون آهنگ و موسیقی تولید می‌کرد.
آموزش موسیقی
آموزش موسیقی از سال ۱۳۴۹ در کتابخانه های مرکز کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با هدف دفاع از استعدادهای جوان در برابر خطرانحطاط سلیقه های آنان در برخورد با موسیقی و شعر بازاری آغاز شد.
شیدا قره چه‌داغی و اسماعیل تهرانی مسئولیت این مهم را بر عهده داشتند. قره‌چه‌داغی به تعداد زیادی مربی موسیقی، متد ویژه موسیقی« ارف » را آموزش داد تا آنها بتوانند در کتابخانه ها کودکان را آموزش دهند.
تمام وسایل و سازهای لازم در اختیار مربیان بود و در مجموع در پنجاه و یک کتابخانه کانون موسیقی تدریس می‌شد. همچنین حسین علیزاده از جمله هنرآموزانی بود که در کانون تحصیل و سپس به تدریس پرداخت.
کانون زبان ایران
آموزش زبان انگلیسی در ایران از سال ۱۳۰۴ تا ۱۳۵۷ زیر نظر انجمن روابط فرهنگی ایران و آمریکا و با عنوان کانون زبان ایران و آمریکا بود. در سال ۱۳۵۸ با انحلال انجمن روابط ایران و آمریکا این وظیفه با نام « کانون زبان ایران» به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان سپرده شد که زیر نظر وزارت آموزش و پرورش قرار دارد. کانون زبان ایران قدیمی‌ترین و برجسته‌ترین و موفق‌ترین موسسه آموزش زبان انگلیسی در ایران به شمار می‌رود.
کانون همچنین دارای رصدخانه آموزشی، مرکز تئاتر عروسکی، مرکز سرگرمی‌های سازنده، مرکزسفال، موزه ملی هنر و ادبیات کودک، علوم و نجوم و فعالیت و مشارکت مسمتر و موثر در جشنواره های ملی و بین المللی همچون ( قصه‌گویی، کتاب، عکس، نقاشی، فیلم، انیمیشن، هنرهای نمایشی، روز کودک و...) داشته است و موفق به دریافت جوایز متعددی از این جشنواره ها شده است.
راز مانایی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
در ارزیابی کارنامه و دستاوردهای کانون که از جوانه زدن یک کتابخانه در گوشه پارک فرح در تهران به سال ۱۳۴۴ تا تبدیل شدن آن به درختی تناور با شاخه‌هایی گسترده به پهنای خاک ایران زمین به سال ۱۳۵۷ و تا به امروز با تمام فراز و فرودهایش ما با یک نهاد فرهنگ‌ساز، تحول‌آفرین، پیشرو، نوگرا، جریان‌آفرین و ماندگار مواجه هستیم. نهادی که در آن اندیشه، خلاقیت، خرد جمعی، تربیت نیروی انسانی باورمند به هویت ملی و ریشه های تمدنی و معنوی و فرهنگی ایران بزرگ، همکاری و همزیستی گروهی و حمایت و پشتیبانی از همه کودکان ایران در سراسر کشور بدون برتری یا تفاوت قومی، زبانی، دینی، جغرافیایی، مادی یا ایدئولوژیک معیار و مبنا و داور نهایی است.
کانون تا سال ۱۳۵۷ موفق به تاسیس ۳۲۵ کتابخانه در سراسر ایران شد. عملکرد کانون در سال ۱۳۵۶ حاکی از انتشار ۲۲ عنوان کتاب با تیراژ ۳۲۰ هزار نسخه و تجدید چاپ ۵۳ عنوان کتاب با تیراژ ۵۳۰ هزار نسخه است. این تیراژها وقتی قابل درک هستند که اوضاع تیراژ چند‌صد نسخه‌ای کتاب در ایران نود میلیونی را با آنها مقایسه کنیم!
کانون و کارنامه کانون حاصل ایده‌های زنان ایرانی است. زنانی که تصمیم گرفتند بیافرینند و بسازند و در این راه موفق‌ترین همکاری بین آنان و مردان ایرانی رقم خورد.
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در تمامی ابعاد نوشتاری، شنیداری، دیداری،تجسمی، طراحی، صفحه آرایی، تازگی مطالب و مضامین، چاپ، صحافی، نقاشی و قیمت کتاب ها برای کودکان ایرانی فکورانه ریل‌گذاری کرد.
به کودکان ایرانی دیدن، شنیدن، فهمیدن، نقد کردن و ساختن آموخت.
این حجم از خلاقیت و شکفتگی و آفرینندگی به وسعت تمامی خاک ایران بزرگ حاکی از توانایی و توانمندی زن ایرانی در « نهادسازی » است.
آورده کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در همه ابعاد هنرهای هفت‌گانه شگفت‌انگیز، مثال‌زدنی و درس‌آموز است. این آورده به اندازه‌ای پرحاصل بوده است که نقص‌ها و ضعف‌های طبیعی و احتمالی آن را پوشش می‌دهد.
چند نسل از کودکان ایرانی با کانون زاده شدند، روییدند، بالیدند و به بار نشستند. خاطراتی خوش برای کودکان و نوجوانان ایران رقم خورد و بچه های ایران همیشه در نگاه به راه طی شده زیسته خود از « روزهای کانون » به نیکی و دلتنگی یاد می‌کنند.
کانون به ارزش‌های جهان شمول بشری چون ترویج راست‌گویی و همزیستی، سنت‌های ملی، آداب پهلوانی و اخلاقی، باورهای معنوی، دینی و عرفی، آواهای محلی اقوام ایرانی و آوازهای ایرانی و سازها و موسیقی سنتی و کلاسیک جهان فارغ از جنسیت و باور و دیانت وفادار بود و تجربه گران سنگی در راه توسعه و تعالی و سعادت ایران و انسان ایرانی از خود به یادگار گذاشت.
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در دوره ۱۳ ساله بین سال های ۱۳۴۴ تا ۱۳۵۷ کارنامه درخشانی از یک حرکت جمعی میان نهادها و سازمان‌هایی مانند وزارت آموزش و پرورش، وزارت فرهنگ و هنر، وزارت اقتصاد، سازمان برنامه، شرکت ملی نفت ایران، ارتش، بانک ملی ایران، اصحاب رسانه، دانشگاه تهران، با هدف گذاری فرهنگی را محقق کرد. علت این موفقیت در هم سویی و عدم تعارض میان دستگاه های مختلف برای عملیاتی شدن یک امر ملی بود. همچنین استفاده از متخصصین و کارشناسان همه مجموعه هایی که می‌توانستند در این امر ملی موثر باشند عامل دیگری برای کارنامه کامیاب کانون در آن دوره ۱۳ ساله است.
کانون از همه دانشوران عرصه مدیریت، برنامه ریزی، تدارکات، امور مالی، کتاب و انتشارات، موسیقی، سینما، تئاتر، طراحی، نقاشی، خط، ترجمه، تبلیغات، معماری، صنایع دستی و... یاری جست و ارتباط برقرار کرد.
کانون در دوره پسا ۵۷ دچار افت و خیز و فراز و فرود شد.
در سال هایی همچنان در عرصه سینما یا کتاب و انیمیشن از خود آفرینش داشت و امثال کیارستمی و بیضایی همچنان در سینمای کانون توانستند حضور داشته باشند ولی رفته رفته کانون با دوره اوج و درخشش خود فاصله بسیار پیدا کرد و در سال های اخیر صرفا در برخی رشته‌های هنری حضور و بروز دارد.
آن پیش گامی و نوآوری و جریان‌سازی و شاگردپروری دچار افول شده و یا در حاشیه مانده است.
تجربه پیشین کانون پیش‌روی همگان قرار دارد و اگر کسانی از کانون دغدغه فرهنگ، تحول، توسعه و ظهور نسلی فکور و دلداده اعتلای میهن دارند باید که خوشه‌چین شایسته ای از آن راه طی شده باشند.
در سال ۲۰۲۱ ماهنامه سینمایی سایت اند ساوند نام لیلی امیرارجمند را در فهرست ۱۰۰ قهرمان پنهان سینما و جزو افرادی قرار داد که در شکل گیری تاریخ فیلم‌سازی به ویژه سینمای ایران نقش داشته است. همچنین فیلم باشو غریبه کوچک از تولیدات کانون و ساخته بهرام بیضایی جایزه شیر طلایی بهترین فیلم مرمت شده بخش کلاسیک جشنواره ونیز در تابستان ۲۰۲۵ را از آن خود کرد.
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان علی‌رغم تغییرات و تلاطمات گوناگون همچنان به نام ایران و برای ایران افتخارآفرینی می‌کند و این نیست جز آن که نسل بنیانگذار کانون در ایده پردازی، طراحی و نقشه راه به گفتمانی توسعه‌گرا و ایران‌ساز باور و تعلق خاطر داشتند.
این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
نظرات بینندگان