در روزهایی که اغلب کلانشهرهای ایران با معضل آلودگی هوا دست به گریبانند و حتی زور برف و باران هم به ذرات کوچکتر از دو و نیم میکرون نرسیده، ردیف بودجه مربوط به «قانون هوای پاک» در لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ نصف شده است. بررسی‌های «پیام ما» از پیوست‌های لایحه بودجه نیز نشان می‌دهد که دولتی‌ها توجه کمتری به هوای پاک نشان دادند.
هوای تهران چهارشنبه ۲۰ دی‌ماه آغشته به ذرات دو و نیم میکرون بود که ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری، لایحه بودجه ۱۴۰۲ را به مجلس آورد. نمایندگان پارلمان که قرار بود ۳۵ روز زودتر از کلیات و جزئیات دخل و خرج سال آینده کشور آگاه شوند، همان روز متوجه افزایش سقف ۴۰ درصدی بودجه شدند.
افزایش سقفی که البته شامل حال «کیفیت هوا» نشده است. بررسی‌های «پیام ما» از لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد، ردیف مربوط به قانون هوای پاک در بودجه کاهش چشم گیری پیدا کرده است. دولت قرار است برای اجرای این قانون در سال بعد فقط ۱۶۰ میلیارد تومان هزینه کند.
تیم اقتصادی دولت البته پارسال برای اجرای این قانون دست و دل بازتر بودند؛ آنها ۳۲۰ میلیارد تومان (دو برابر رقم بودجه پیشنهادی ۱۴۰۲) برای اجرای قانون هوای پاک در نظر گرفته بودند هرچند که در نهایت مجلس آن را به ۲۸۸ میلیارد تومان کاهش داد. این رقم قرار بوده ۳۴ ماده قانون هوای پاک را که در سال ۹۶ تصویب شده بود، اجرایی کند، قانونی که تکالیف متعددی روی دوش همه دستگاه‌ها گذاشته است. با وجود رقم ۲۸۸ میلیارد تومانی، هوای پاک امسال سهم خیلی از شهرها نشد و مثلا کلانشهر تهران امسال فقط دو روز هوای پاک تنفس کرد.
سهم اجرای طرح LEZ هم در لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ کاهش پیدا کرده است. طرح LEZ یا طرح کاهش آلودگی هوا از اواسط دهه نود در شهر تهران به جای طرح زوج و فرد اجرا شد. هدف تخصیص اعتبار به این طرح در لایحه بودجه کاهش آلودگی هوا و توسعه حمل و نقل عمومی است. طرح LEZ پس از تصویب در شورای عالی ترافیک شهر تهران به شورای عالی ترافیک کشور رفت، آن زمان پلیس به دلیل فراهم نبودن زیرساخت‌ها با اجرایش مخالفت کرد، طرح مدتی مسکوت ماند و سرانجام پس از بررسی‌های فراوان در سال ۹۵ از سوی وزیر کشور ابلاغ و در نهایت از ابتدای پاییز ۹۵ اجرایی شد. اما سازوکار طرح کاهش به این صورت است که پلاک خودروهایی که وارد محدوده LEZ می‌شوند به صورت مکانیزه توسط دوربین‌های نصب شده در معابر خوانده می‌شود و اطلاعات آن به سرورهای سیمفا ارسال می‌شود. در صورتی که هر خودرویی معاینه فنی نداشته باشد، پلیس آن را جریمه می‌کند. دولتی‌ها در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ برای اجرای این طرح حدود ۱۰۰ میلیارد تومان از بخش تملک دارایی‌ها در نظر گرفته بودند. در لایحه بودجه پارسال سهم این ردیف آب رفت و ۹۰ میلیارد تومان شد. البته بعدتر اعتبار مصوب آن در قانون بودجه پارسال کاهش ده درصدی پیدا کرد و به ۸۱ میلیارد تومان رسید. دولت برای بودجه پیشنهادی ۱۴۰۲ هم همین رقم ۸۱ میلیارد تومان را برای طرح کاهش در نظر گرفت، رقمی که هیچ بعید نیست مجلس آن را در قانون بودجه از این هم کمتر کند.
بودجه برای تنفس هوای پاک هر سال آب می‌رود
کاهش ردیف‌های محیط زیستی در لایحه بودجه ۱۴۰۲ از دیدگاه فعالان این حوزه تنها یک معنا دارد: «هوای پاک در اولویت نیست.» بهزاد اشجعی، کارشناس محیط زیست هم به این جمله باور دارد. او در گفت‌وگو با «پیام ما» می‌گوید: «فصل بودجه‌نویسی دقیقا مطابق با فصل آلودگی هواست، اینکه ارقام ردیف‌های مختلف مربوط به هوای پاک در لایحه بودجه هر سال آب می‌رود، نتیجه‌اش این است که کاهش آلودگی هوا عملا در اولویت نیست.» او می‌گوید رقم ۲۸۸ میلیارد تومان هم عددی نبود که برای اجرای قانون هوای پاک مفید باشد: «حالا هم عدد ۱۶۰ میلیارد تومان برای قانون هوای پاک در بودجه لحاظ شده است این رقم ممکن است باز هم کاهش پیدا کند و حتی به ۵۰ میلیارد تومان برسد، این عدد حتی برای نظارت سازمان محیط زیست بر اجرای قانون هوای پاک هم کفایت نمی‌کند چه برسد به اینکه بخواهد کل قانون را اجرایی کند.»
این کارشناس محیط زیست البته می‌گوید اعداد مربوط به توسعه و نوسازی حمل و نقل عمومی که جزو سرفصل‌های هوای پاک است، در ردیف‌های دیگر قانون وجود دارد؛ اعدادی که به گفته او تفاوت چندانی با پارسال ندارند: «اعتباری که برای بحث توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی از محل ۱۰ درصد عوارض گمرکی در نظر گرفته شده است، مشابه پارسال یعنی ۸۱ هزار میلیون ریال است. ردیف طرح توسعه و نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی ۵ میلیون و ۱۴۶ هزار میلیون ریال شده که نسبت به اعتبار مصوب بودجه پارسال ۴ میلیون و ۷۰۰ هزار میلیون ریال افزایش پیدا کرده است.» به گفته او ردیف مربوط به بودجه سامانه یکپارچه معاینه فنی ایران هم که به نوعی به هوای پاک ارتباط دارد نسبت به اعتبار مصوب در قانون بودجه سال ۱۴۰۱، دو میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان کاهش پیدا کرده است. «این بودجه به لحاظ کاهش آلودگی هوا کاربردی ندارد.» اشجعی در نهایت با استناد به تمام این ردیف‌ها، آب پاکی را روی دست دولتمردان می‌ریزد: «بعضی امید بسته بودند که امسال شرایط بهتر شود اما این ارقام قرار نیست، وضعیت هوا را بهبود دهد.»
یک اشتباه عجیب
لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ یک اشتباه عجیب هم دارد. در جدول آخر که اعتبار دستگاه‌ها بر حسب برنامه تابعه سال ۱۴۰۲ تعیین شده است در ردیف مربوط به «برنامه پايش و مديريت آلاينده‌های محيط زيست» که سنجه آن بهبود کیفیت هوا عنوان شده است، جمع کل ردیف به جای جمع بخش هزینه‌ای و تملک دارایی سرمایه‌ای، جمع ردیف عملکرد ۱۴۰۰ و مصوب ۱۴۰۱ است. به این ترتیب جمع کل ردیف مربوط به برنامه پایش و مدیریت آلاینده‌های محیط زیست حدود ۴ هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان محاسبه شده است، در حالی که با جمع بخش هزینه‌ای و بخش تملک دارایی سرمایه‌ای، اعتبار مربوط به این بخش حدود هزار و ۸۶ میلیارد تومان است. «فصل بودجه‌نویسی دقیقا مطابق با فصل آلودگی هواست، اینکه ارقام ردیف‌های مختلف مربوط به هوای پاک در لایحه بودجه هر سال آب می‌رود، نتیجه‌اش این است که کاهش آلودگی هوا عملا در اولویت نیست.»
نمایندگان پارلمان قرار است بررسی حساب و کتاب سال آینده را از اوایل بهمن آغاز کنند. با تمام این تفاسیر عده‌ای چشم امیدشان همچنان به مجلسی‌هاست تا شاید اعداد و ارقام را به نفع بالا بردن کیفیت هوا تغییر دهند و آلودگی هوا را ببینند.
نظرات بینندگان
با توجه به وابستگی شدید هزینه نوسازی حمل ونقل شهری از قبیل خرید اتوبوسهای نووافزایش قطارهای مترو به نوسانات نرخ دلار وتورم 35 تا 40 درصد سالانه درکشور؛ در واقع بودجه هوای پاک حتی بطور پنهان کاهش دارد.از طرفی فرسودگی سیستم حمل ونقل شهری فقط یکی از دلایل آلودگی هوا ست.در کنار آن مازوت سوزی نیروگاهاوعدم باز سازی بافتهای فرسوده شهری با سیستم های گرمایشی مصرف کننده بالای انرژی نیزمشدد این وضع میباشد.