دور احیا رفت ، گاه ِ ادغام آمد!

*پروژه احیا ، با یکی انگاشتن شرایط دوره «رفاه »با عصر «دفاع» و البته با تردید به کارآمدی آن دنبال شد  که آن هم ناشی از احساسات موجود در اردوگاه اصول گرایان بود ؛ وگرنه، خود دست اندرکاران معاونت تربیتی هم می دانستند که مستقل سازی حوزه تربیتی، هم خلاف اصول علمی است و موجب رشد انحصارگرایی.

*راز این نگاه های متفاوت به امور تربیتی در آن است که دیگران به آن چنان نمی نگرند که به امور آموزشی توجه می کنند . یکی از علل موثر در این امر شاید دراین بوده است که تشکیل امور تربیتی با یک زاویه دید احساسی و سیاسی، مربوط به دوران تأسیس و گذر نظام سیاسی کشور بوده است.

در میان ما عبارت « آموزش و پرورش» که ترجمه کلمه  Education  است، از همان ابتدا منشا نوعی بدفهمی شد که گویا «آموزش» و «پرورش»، دو مقوله مجزا از هم و موازی هستند و به تدریج دو ساختار جداگانه برای یک مقوله واحد شکل گرفت . اگرچه چیزی به نام «امورفوق برنامه» در تمام نظام های آموزشی وجود دارد و قبل از انقلاب نیز، واحدی به نام اداره کل امورتربیتی در وزارتخانه وجود داشت؛ ولی بعد از انقلاب، ظهور معاونت پرورشی به صورتی که ما می شناسیم و از سوي شهيدان رجايي و باهنر تاسيس شد، بیشتر متاثر از همان فضای انقلابی اولیه و گفتمان تقدم تربیت بر تعلیم بود و به همین خاطر سهم زیادی در بیمه ساختن انقلاب ایفاکرد. بعدا و در سال های دفاع هشت ساله و در تقویت بنیه ی تبلیغاتی جنگ، نقش موثری داشت.به دنبال ثبات انقلاب،پایان جنگ و شروع شدن دوران سازندگی، روحیه های انقلابی و جنگی، جای خود را به توسعه و رفاه دادند و همین بهانه خوبی شد تا در موضوع این معاونت نیز تاملی جدی صورت گیرد. در اوایل دهه ۷۰ طرح تعمیم فعالیت‌های پرورشی مطرح شد تا از رهگذر آن بخشی از وظایف جدید مربی پرورشی به معلمان تفویض شود. اما این طرح که مبتکر آن محمدعلی نجفی بود، اگرچه موفقیتی در برنداشت اما حکایت از آغاز روند انقراض معاونت پرورشی داشت که بعد از پایان جنگ شروع شده بود.این فرایند در سال ۸۰ تکمیل شد ودر راستای دفاع از وحدت فعالیت‌های پرورشی و آموزشی، معاونت پرورشی در معاونت‌های دیگر ادغام شد. اما ابرام دولت های نهم و دهم، آن را در سال 1385نه احیا که دوباره ایجاد نمود و درطول پنج سال از راه اندازی دوباره آن،این معاونت پنج معاون را از سرگذرانید.این بی ثباتی چنان پیش رفت که حتی منجر به انشقاق و تبدیل آن به دو معاونت پرورشی و تربیت بدنی گردید.تغییرات مداوم در معاونت پرورشی و رشد قارچ گونه طرح و برنامه ها ی تربیتی موجب شد که هیچ برنامه پایداری در این حوزه اجرا نشود. معاونان مستعجل این معاونت در دولت های نهم و دهم، نتوانستند برنامه تازه ای را ارائه دهند و تنها تکرار مکررات نمودند.

پروژه ادغام یا تلفیق امورتربیتی با امورآموزشی در واقع یک خانه تکانی در حوزه تربیتی وزارتخانه بود که اگر چه بعدا تعطیل شد اما باعث و بانی یک سری تحولات شد. مجموعه فعالیت هایی که به غلط مجموعه وظایف یک مربی نام داشت ، به تدریج تعدیل و یا میان عوامل مختلف آموزشگاه تقسیم شد. مربیان با حضور و نفوذی قوی و رسمی در کلاس درس ، مثل سایر معلمان امکان پرداختن به مسائل تربیتی دانش آموزان را از یک زاویه علمی و پژوهشی ، پیدا نمودند. اجرای آن طرح می رفت تا همان حلقه ی مفقوده ی تعامل جدی معلمان با مربیان تربیتی به شمار آید.

شکی نیست که به امور غیرآموزشی و فوق برنامه دانش آموزان نمی توان بی اعتناشد. اوضاع تحصیلی بچه ها نگران کننده تر از قبل است و چه بسا در آینده وخیم تر هم بشود .ظهور و اشاعه ی پی در پی امکانات دیجیتالی و اینترنتی و سوءاستفاده از آنها نیز بروخامت اوضاع افزوده است.اگر دیروز در مرزهای این میهن ناآرامی بود، امروز در مغزهای دانش آموزان آن، آشفتگی شایعه شده است و بنابراین به تلاش تربیتی ،بیش از پیش نیاز است.

ازطرف دیگر، تاریخ سی ساله امورتربیتی نشان می دهد که پرداختن دوباره به آن به این نام و نشانی که هست، تنها به از دست دادن فرصت ها می انجامد. دیدیم که با احیا معاونت پرورشی در دولت های نهم و دهم، ضمن تکرار مکررات در اجرای برنامه ها، نه از میزان مسائل غیراخلاقی و بزه کاری در میان دانش آموزان کاسته شد و نه طرح و برنامه تازه و کارآمدی دراین حوزه اجرا شد. پروژه احیا ، با یکی انگاشتن شرایط دوره «رفاه »با عصر «دفاع» و البته با تردید به کارآمدی آن دنبال شد  که آن هم ناشی از احساسات موجود در اردوگاه اصول گرایان بود ؛ وگرنه، خود دست اندرکاران معاونت تربیتی هم می دانستند که مستقل سازی حوزه تربیتی، هم خلاف اصول علمی است و موجب رشد انحصارگرایی. برای همین بود که در مدارس این باور وجود داشت که تنها فرد مسلمان، انقلابی و نماد تربیت، شخص معاون تربیتی است و در نتیجه به بهانه عدم دخالت در برنامه های وی، نوعی بی تفاوتی و بی اعتنایی نه فقط به او که به برنامه های امور تربیتی احساس می شد.

باری، ازادغام امورپرورشی در امور آموزشی نترسیم. دراجرای برنامه تلفیق دوره قبل،دیدیم که نه تنها ضرری نداشت که به سود وزارتخانه هم بود. این کار هم آغاز یکپارچگی و یگانگی در قلمرو تعلیم و تربیت است و هم منجر به احیای نقش تربیتی معلم خواهدشد. یادمان باشد که امورتربیتی با تصوری که از آن داریم، تنها یک شیوه کار تربیتی بوده است که چه بسا الان دیگر امکان اجرا نداشته باشد. نمی توان آن را هدفی مقدس پنداشت و به آن نگاهی صرفا ارزشی داشت و به عنوان تنها میراث شهیدان رجایی و باهنر، همواره مواظبش بود. شاید اگر آن بزرگواران نیز اکنون بودند،با توجه به مقتضیات روز،بی خیال تداوم آن می شدند.

جالب این که انحلال معاونت پرورشی در سال 1380هم توسط دلسوزانی صورت گرفت که بچه های دهه ۶۰  بودند و خود از مروجان اولیه امور تربیتی بودند. همان سال با جایگزینی سازمان دانش آموزی و با الگو‌برداري از تشكيلات دانش‌آموزي موفق در كشور‌هاي توسعه‌يافته آموزشي، ده‌ها فعاليت ديگر همچون تاسيس خبرگزاري دانش‌آموزي، راه‌اندازي برنامه عمره دانش‌آموزي، تشكيلات فرزانگان و پيشتازان، شوراهاي دانش‌آموزي ،طرح پرسش مهر از رييس‌جمهور، مجلس دانش‌آموزي، و تشكيلات هلال احمر ایجاد شد که برخی از آنها تا به امروز نيز ادامه دارد.معاونت تربیتی، تجربه های مختلف ایجاد، ادغام و احیا را از سرگذرانیده است و گویا هیچ یک پاسخگو نبوده اند. راز این نگاه های متفاوت به امور تربیتی در آن است که دیگران به آن چنان نمی نگرند که به امور آموزشی توجه می کنند . یکی از علل موثر در این امر شاید دراین بوده است که تشکیل امور تربیتی با یک زاویه دید احساسی و سیاسی، مربوط به دوران تأسیس و گذر نظام سیاسی کشور بوده است.

اکنون با توجه به آنچه گفته شد و شعار دولت یازدهم مبنی بر اعتدال و میانه روی در امور و نیز صبغه و سابقه وزیر پیشنهادی برای آموزش و پرورش، و از آنجایی که آزموده را آزمودن خطاست، باید در این زمینه طرحی نو در انداخت. تداوم کاراین معاونت به صورتی که هست، چه در دوره دولت اعتدال و هر دولت دیگر، هم بازمنجر به تکرار مکررات خواهد شد. شایسته تر آن است که ضمن کاهش و یا زدودن بار احساسی و سیاسی آن، با بهره گیری از متد و تکنیک های علمی و روزآمد تربیتی،دوباره دست به دامن تلفیق شد.

*مربی تربیتی