20 سال پیش بود که برای اولین بار کلمه «سواد رسانه‌ای» (media literacy) را در کنفرانسی در کره شنیدم اما با معنی بسیار متفاوتی، با معنی‌ای که امروز در ایران از آن مراد است. در آن زمان منظور از سواد رسانه‌ای آگاه‌کردن استادان مسن حوزه رسانه از ظهور و گسترش فناوری‌های ارتباطی بود.
در این زمان کم‌کم ارتباطات از شکل سنتی خود در حال خارج‌شدن بود و نیاز بود استادان این حوزه با تکنولوژی‌های رسانه‌ای جدید آشنا شوند و اطلاعات خود از رسانه را براساس تغییر در شکل رسانه به‌روز کنند.
هم‌زمان و در اواخر دهه ٦٠ شمسی، زمانی که من در دانشگاه امام صادق (ع) مشغول تدریس بودم، با آقای غلامعلی حدادعادل آشنا شدم. آقای حداد به موضوعات حوزه رسانه بسیار علاقه از خود نشان می‌دادند و حتی در کلاس‌های درس من در دانشگاه امام صادق (ع) شرکت می‌کردند. ایشان جزء اولین سیاست‌مدارانی بودند که به اهمیت موضوع رسانه و همچنین پیچیدگی‌های مباحث ارتباطی آگاه شدند و به‌همین‌دلیل از من خواستند تا درباره رسانه در دبیرستان ایشان سخنرانی کنم؛ اما پس از مدتی آقای حداد که آن زمان خود جزء معاونان وزارت آموزش‌وپرورش بودند، حس کردند که باید بحث‌های مربوط به شناخت رسانه در کتب درسی دانش‌آموزان اضافه شود؛ بنابراین از من درخواست کردند که در زمینه سواد رسانه‌ای متنی کوتاه در حد دو صفحه آماده کنم که در کتاب علوم اجتماعی دانش‌آموزان دبیرستان اضافه شد.
حتی یادم هست که در آن زمان دختر خودم هم که نوجوان بود درسی را که من به کتاب اضافه کرده بودم می‌خواند. از این اتفاق می‌توان به‌عنوان اولین باری یاد کرد که آموزش سواد رسانه‌ای به دانش‌آموزان در ایران مورد توجه قرار گرفت؛ اگرچه این اصطلاح سابقه‌ای بسیار طولانی‌تر دارد.
در سال ١٩٦٤ میلادی، «مارشال مک‌لوهان»، نظریه‌پرداز کانادایی ضمن پیش‌بینی آینده و خلق اینترنت که دنیا را به یک دهکده جهانی تبدیل می‌کند، اشاره کرده بود که در این دهکده سرعت و وسعت انتشار اطلاعات به‌قدری زیاد است که لاجرم «زباله‌هایی» هم تولید می‌شود. به‌همین‌دلیل نیاز است که افراد مصونیتی در برابر این زباله‌ها داشته باشند اما در عین تأیید ضرورت چنین مصونیتی باید توجه کرد که سواد رسانه‌ای مفهومی مثل آزادی است که می‌توان از آن برداشت‌های متفاوت کرد. حتی استالین هم آزادی را می‌ستود! و به نظرم اگر قرار بود معمر قذافی درباره سواد رسانه‌ای حرف بزند، حتما می‌گفت سواد رسانه‌ای یعنی ازبَربودن کتاب سبز من!
به‌همین‌دلیل وقتی امروز داریم از اضافه‌شدن کتابی به اسم «تفکر و سواد رسانه‌ای» به دروس دبیرستان صحبت می‌کنیم باید هم از بهترین و متخصص‌ترین استادان حوزه رسانه برای تدوین این کتاب استفاده کنیم و هم از فارغ‌التحصیلان ارتباطات برای تدریس آن.
در غیراین‌صورت هرکسی ممکن است هر استفاده‌ای از این درس بکند و این خطرناک است؛ اما نفس وجود درسی با اسم سواد رسانه‌ای در میان دروس دانش‌آموزان که آنها را اول در برابر رسانه‌های داخلی و بعد در برابر رسانه‌های خارجی مصون نگه دارد، مفید است. امیدوارم این اتفاق بیفتد؛ اما یک سؤال؛ اگر سواد رسانه‌ای اصطلاحی تخصصی و جهانی در حوزه رسانه است پس کلمه «تفکر» در ابتدای عنوان کتابی که قرار است در این حوزه تدوین شود، چه شأن نزولی دارد؟
روزنامه شرق