یکی از اهداف نظام آموزشی ، کمک به ارتقای علمی معلمان است که بر اساس نیازهای آموزشی و متناسب با محتوای کتابهای درسی صورت می گیرد . برگزاری دوره های ضمن خدمت یکی از راه هایی است که به دانش افزایی معلمان کمک می کند .معمولا به دنبال تغییر کتاب های درسی ، دوره های تخصّصی مرتبط با کتاب های جدید ، برای معلمان اجرا می گردد . علاوه بر دوره های تخصصی که نیاز اصلی معلمان است ، دوره های عمومی هم کم و بیش برگزار می شود .
محتوای دوره های ضمن خدمت و تناسب آنها با نیازهای اساسی معلمان موضوع مهمی است که باید با نگاهی کارشناسانه و علمی انجام شود .
یک معلم علاوه بر اطلاعات تخصصی رشته تدریس خود ، نیازمند آگاهی از تازه ترین دستاورد های علمی ، اجتماعی و فرهنگی جامعه نیز می باشد . داشتن اطلاعات عمومی به معلم کمک می کند تا در تدریس هم تسلط بیشتری داشته باشد .
هر چند که مطالعه و پژوهش سهم بزرگی در افزایش معلومات عمومی دارد اما دوره های ضمن خدمت نیز می توانند زمینه رشد علمی را فراهم کند .
موضوعاتی در حوزه بهداشت ، تغذیه ، محیط زیست ، روانشناسی ، تربیت بدنی ، حقوق شهروندی ، ارتباطات و.... موضوعات مفیدی هستند که بخشی از ساعات ضمن خدمت عمومی می تواند به این حوزه ها اختصاص یابد .
دوره های عمومی که در سال های اخیر برگزار می شود ، غالبا مربوط به حوزه معارف و علوم دینی است . بعضی از این دوره ها عبارتند از : درس های از قرآن ( برنامه تلویزیونی ) ، آموزش فرهنگ و توسعه نماز ، آموزش اصول اعتقادی اسلام ، مبانی تربیت اسلامی ، سیره پیامبر اعظم ( ص ) ، حکومت مهدوی و وظایف منتظران ، آشنایی با اندیشه و افکار شهید مطهری ، آداب و اسرار نماز ، احکام زندگی در اسلام ، سیری در اندیشه های سیاسی اسلام ، آشنایی با سیره امام خمینی ، تفسیر آیات برگزیده و......
درست است که این دوره ها به افزایش آگاهی فرهنگیان در حوزه علوم دینی کمک می کنند اما فرهنگیان علاوه بر معارف دینی ، به دانش هایی دیگری هم نیاز دارند .
به نظر می رسد آموزش و پرورش در اجرای دروس دینی و اعتقادی ، از حوزه های علمیه سبقت گرفته است . این دوره ها اگر چه با کد جدیدی معرفی می شوند اما از نظر محتوایی تکراری هستند .
ظاهرا از دیدگاه کارشناسان ضمن خدمت موضوعاتی چون محیط زیست ، علم ارتباطات ، میراث فرهنگی و تاریخی ، شناخت بیماری های خاص ، نظام آموزشی در کشورهای دیگر و ..... در آموزش و پرورش ما جایگاهی ندارند .
گسترش علوم و تحول نظام آموزشی ، شرایطی را پدید آورده است که معلمان هم برای یادگیری الگوهای بهتر تدریس نیاز دارند تا دانش خود را به روز کنند . اگر محتوای ضمن خدمت ها مناسب با نیازهای روز باشد و توسط کارشناس متخصص اجرا شود ، به روز رسانی دانش معلمان هم بهتر حاصل می شود .
گفتنی است که آموزش و پرورش در به کارگیری کارشناسان و افراد متخصص در تدریس دوره های ضمن خدمت هم با موانعی روبروست که تامین اعتبار یکی از مهمترین عوامل است .
در سال های اخیر ضمن خدمت های غیر حضوری و مجازی نیز رایج شده است . محتوای این دوره ها نیز غالبا در حوزه علوم دینی است . گاه منبع آزمون ضمن خدمت ، کتابی است که معرفی می شود و خرید آن کتاب برای هر شرکت کننده در آزمون الزامی است !!! در حالی که چند همکار و یا اعضای فرهنگی یک خانواده می توانند به طور مشترک از یک کتاب استفاده کنند ، در عمل این حق از آنان سلب می شود . معرفی کتاب هایی از طرف وزارتخانه به عنوان منبع ضمن خدمت و تاکید بر این که هر شرکت کننده باید کتاب مورد نظر را تهیه کند ، معلوم می کند که پشت پرده این گونه ضمن خدمت ها ، جریان دیگریست . جریانی که درک آن خیلی ساده است و فرهنگیان به وضوح بیان می کنند ولی از سر ناچاری و برای تکمیل امتیاز ضمن خدمت ، کتاب مورد نظر را تهیه می کنند و در آن آزمون شرکت می نمایند
ظاهرا هر گاه کتاب یک نویسنده به فروش نمی رود ، هیچ دیواری کوتاه تر از دیوار فرهنگیان نیست که مسئولیت خرید آن کتاب را بر عهده گیرند . از آن جایی که فرهنگیان برای تکمیل امتیاز ارزشیابی به ساعات ضمن خدمت نیاز دارند ، کتاب مورد نظر را تهیه می کنند . بدیهی است این شانس برای هر نویسنده ای فراهم نمی شود که فروش کتابش از جانب یک وزارتخانه حمایت شود و تا آن نویسنده ، شاخصه های مورد تایید را نداشته باشد ، چنین توفیقی برای کتابش حاصل نمی شود .
هر سال کتاب های گوناگونی در زمینه روان شناسی ، محیط زیست ، تاریخ و.... تالیف و ترجمه می گردد که بخشی از آنها در کتابخانه های عمومی هم یافت می شوند . تعدادی از این کتاب ها می توانند به عنوان محتوای دوره ضمن خدمت عمومی برای فرهنگیان در نظر گرفته شوند.
اگر برگزاری دوره های حضوری امکان پذیر نیست ، با معرفی منابعی می توان ، دوره های ضمن خدمت غیرحضوری برگزار کرد . حتی می توان دست به ابتکار زد و به جای این که تمام فرهنگیان در یک دوره ثبت نام کنند ، می توانند دو سه منبع را در زمینه های مختلف با ساعت مساوی پیشنهاد دهند تا معلمان بر اساس علاقه و نیاز خود در یکی از آن دوره های مجازی شرکت کنند . متاسفانه چنین رویکردی در آموزش و پرورش دیده نمی شود و همچنان حوزه علوم دینی ، بیشترین حوزه ضمن خدمت های مجازی است .
بررسی وضعیت فعلی دوره های ضمن خدمت نشان می دهد که محتوای این دوره ها ، به یک بازنگری اساسی و به دور از تعصب نیاز دارد . دوره های عمومی چه به صورت حضوری چه مجازی باید متناسب با نیازهای روز معلمان باشد و به بهبود کیفیت تدریس کمک نماید .
در تبیین برنامه های آموزش و پرورش ، به سند تحول بنیادین آموزش و پرورش بسیار استناد می شود . آشنایی با اهداف این سند ، برای فرهنگیان ضروری است ولی متاسفانه تا کنون دوره ضمن خدمت یا کارگاه آموزشی در جهت آگاهی از محتوای آن برگزار نشده است .
تغییر نظام آموزشی نیز موضوع مهمی است که قبل از اجرای آن لازم بود آموزگاران از اهداف و محتوای نظام آموزشی ( 3-3- 6 ) ، آگاهی هایی کسب کنند . در حالی که با تغییر نظام آموزشی فقط برای تدریس کتاب های جدید ، چند ساعت ضمن خدمت تخصصی برگزار شد .
آشنایی با سند ملی 2030 نیز موضوع مناسبی بود که برای تفهیم و تشریح آن و تاریخچه ورود آن ، اطلاع رسانی در حد یک جلسه ضمن خدمت عمومی لازم بود . هر چند محتوای این سند از یک سال قبل به اطلاع نهادهای متولی آموزش و پرورش رسیده و محتوای آن هنوز اجرایی نشده بود اما حاشیه ها و اتهام هایی که برای آن ساخته شد ، بیش از اصل سند ، رسانه ای شد . انتظار می رفت که آموزش و پرورش به عنوان متولی اصلی نظام آموزشی برنامه ای در جهت آگاهی بخشی از محتوای این سند برای کارکنان خود برگزار کند و یا حداقل پاسخگوی شبهاتی باشد که دیگران از این سند برداشت کرده اند اما مسئولینی که اطلاعات کامل تری داشتند ، هیچ گامی در جهت روشنگری برنداشتند .
اظهارات دیرهنگام یکی از مسئولین هم نوشداروی بعد از مرگ سهراب بود !
صرف نظر از این ها ، مسائل متنوعی مانند محیط زیست ، روانشناسی ، نظام آموزشی کشورهای دیگر و.... موضوعات جذاب و مفیدی هستند که می توانند منبع دوره های ضمن خدمت باشند .
بررسی اجمالی عناوین ضمن خدمت های عمومی ، انحصاری بودن محتوای این دوره ها را نشان می دهد . از آن جایی که در آموزش و پرورش فضای نقد ، چندان فراهم نیست ، بررسی محتوای تکراری ضمن خدمت ها مورد توجه قرار نمی گیرد .
آموزش و پرورش مهمترین نهادی است که با تربیت انسان سر و کار دارد . معلمان از ارکان اصلی نظام تعلیم و تربیت هستند . هر نوع سرمایه گذاری که برای آموزش معلمان هزینه شود ، نتیجه اش تربیت نسلی باسواد ، اندیشمند و مسئولیت پذیر خواهد بود که مدیریت آینده کشورمان به دست آنهاست .
سالهاست دوره های ضمن خدمت مجازی حول یک محور خاص می چرخند . این تکرار ملال آور است . معلمان به جز تکمیل ساعات ضمن خدمت ، هیچ انگیزه ای برای شرکت در این دوره ها ندارند .
زمان آن رسیده است که مسئولین ضمن خدمت در وزارتخانه این واقعیت را بپذیرند که معلمان علاوه بر آموختن علوم دینی ، به علوم و دانش های دیگر هم نیاز دارند .
وقت آن رسیده است تا به این پروسه ی تکرار خاتمه دهند و فرصت نقد را فراهم نمایند و اجازه دهند ایده های نو و اندیشه های خلاق در این عرصه وارد شوند .
ده بـار از ایـن راه بـدیـن خـانـه بـرفـتـیـد
یک بـار از ایـن خـانـه بـر ایـن بـام بـرآیـیـد