نگاهی انتقادی به شب چله و یلدای ایرانی ها

« سازگاری مدام با ناامیدی ، ایرانیان را به ادراکی تقدیرگرا – که رهایی را در زمان نامعلومی وعده می دهد – پای بند کرده است ؛ این ادراک که در زمان نامعلوم و در آینده ای مقدر با درآمدن دستی از آستین غیب نجات می یابند و به سعادت می رسند .

ایرانیان در این انتظار مدام ، قایل اند که آن چه باید می شده ، شده و آن چه باید بشود ، خواهد شد . آن چه در لحظه ی حال هست نیر« قسمت » شان از تقدیری درک ناپذیر است . چاره ی آنان فقط رضا به قسمت خود دادن بوده است و در انتظار وقوع آن چه باید « قسمت » خود بدانند ، زندگی را در لحظه حال با ناامیدی پشت سر گذاشتن .

اگر ادغام در ناامیدی و درماندگی و سرخوردگی نشای از آن موجب کاهش اشتیاق به زندگی و زوال سریع نیروی فعالیت انسان می شود باید گفت که ایرانیان مردمانی هستند که به سرعت پیر می شوند . دوره جوانی ایرانیان ، دوره طلب و مبارزه با جهان برای کسب دستاورد ، به سرعت سپری می شود .

ایرانیان چه به سرعت سوداها و رویاهای خود را فرو می گذارند .

برای آنان آن چه باقی می ماند احتضار مدام در زندگی روزمره بی دست آورد است .

احتضار تواَم با حسرت که چه کارها می توانستند بکنند و نکرده اند .

حسرتی که حتی در حیرت ، مورد پرسش قرار نمی گیرد .... » ( 1 )

***

 

از میان آن همه سنت ها و آیین های نیکو که میراث نیاکان ماست (2 ) ؛ به نظر می رسد تنها سه مناسبت باقی مانده باشد :

1- یلدا

2- چهارشنبه سوری

3- نوروز

اما باید دید که خروجی و یا برون داد این ها مناسبت ها در حال حاضر چیست ؟

اساسا چرا این مناسبت ها و سنت ها وضع شده و به اصطلاح فلسفه ی زایش آنان چه بوده است ؟

تا جایی که می دانم و می فهمم هدف از این مناسبت ها در فرهنگ ایرانی ، افزودن به درجه ی همبستگی و الفت در جامعه ای است که جامع انواع و اقسام فرهنگ ها ، زبان ها و قومیت ها می باشد .

اما پرسش این است که در حال حاضر با چه نوع خروجی رو به رو هستیم ؟

در شب یلدا ، اقوام و خانواده ها سعی می کنند که یک « دورهمی » داشته باشند .

معمولا محتوای این نشست معمولا حول مسائل زیر می چرخد :

- مقایسه داشته ها و این که من از تو بیشتر دارم  و بر عکس .

- بدگویی و بعضا باز کردن گره های  کوری که پیش تر می توانست با گفت و گو و در سطح برابر و با ابزار « تفکر انتقادی » باز شود اما چنین چیزی اتفاق نیفتاده است .

- غُرغُر کردن و ناله کردن از وضعیت موجود و برخی اوقات فحش دادن و بد و بیراه گفتن به مسئولان و مقامات بی آن که سهم خود را در این « جنگل بی قانون و وضعیت بلبشو » به صورت دقیق و شفاف مشخص کنیم ، آن را بپذیریم و مسئولیت پذیر باشیم .

این غُرغُرها و ناله ها هیچ گاه در جامعه ی ایرانی وارد سطح بالاتر و اصطلاحا « فرا غرغر » نشده است و در همان پله اول از سطح بندی نیازهای زیستی و حیاتی ( مزلو ) مانده است .

- با ظهور شبکه های اجتماعی و گسترش آن در این دورهمی ها معمولا وقت و زمان افراد حاضر به گشت و گذار در آن فضا می گذرد بی آن که گفت و گویی صورت بگیرد و یا دوستی ها عمیق تر و پایدارتر شوند .

چیزی که می توان در یک کلمه خلاصه کرد :

« رفع تکلیف » .

و این که بعدا دیگران حرف در نیاورند و پشت ما صفحه نگذارند و....

در مورد سنت های شماره دو و سه نیز پیش تر به تفصیل نوشته ام اما به صورت خلاصه ، خروجی چهارشنبه سوری می شود ایجاد فضای رعب و  وحشت و تنفر و هوایی که به شدت آلوده می شود و غیر قابل تنفس .

البته همین وضعیت در شب یلدا هم رخ می دهد .

به برکت بنزین سه هزار تومانی که یک سوم بهای آب آشامیدنی است ؛ خانواده ها به سرعت خود را به یکدیگر می رسانند تا اعلام حضور کرده و پروسه معیوب و ناقص خلقیات ایرانی بودن و ایرانی ماندن را در مسیر « غلط » تکرار کنند اما فردای آن روز هیچ تغییر و اتفاق خاصی در نوع تفکر و برخوردها رخ نمی دهد و روزمرگی و استحاله با قدرت تمام به راه خود ادامه می دهد .

در مورد سنت شماره سوم ( نوروز ) هم آن چه می ماند خستگی و کسالت و کسادی ناشی از تعطیلات طولانی ( یک ماهه ) در حالی که سال نو با شعار « تحول و تحول خواهی » شروع می شود .

هنر وزیر ارشاد  جمهوری اسلامی هم آن است که برای یلدا از عبارت « رفت و آمد و صله ارحام » استفاده می کند تا مبادا متهم به به فاصله گرفتن از ارزش ها نزد هم فکرانش شده و « مساله دار » شود . ( 3 )

پرسش این است که قرار دادن این همه مناسبت ها در تقویم آیا حال جامعه ی ما را « خوب » کرده است ؟

هنر مردم نیز در استحاله و بی معنا کردن این سنت ها می شود به طریقی که شرح آن رفت . هدف از این مناسبت ها در فرهنگ ایرانی ، افزودن به درجه ی همبستگی و الفت در جامعه ای است که جامع انواع و اقسام فرهنگ ها ، زبان ها و قومیت ها می باشد .

هر دو و به دو طریق متفاوت اما با « هم پایانی یکسان » این سنت ها را « لوث » و بی معنا می کنند .

در جمع بندی می توان چنین بیان کرد که جامعه ی ایران از شکل پیوسته ( مولکولی ) فاصله گرفته و به وضعیت گسسته یا اتمیزه رسیده است که برآیند کلی این وضعیت حرکت به سوی « آنومی » است .

این جا را مطالعه فرمایید :

جامعه‌‌ گسسته (اتمیزه) و جامعه‌ پیوسته (مولکولی) و حرکت جامعه ایران به سوی آنومی ( این جا )

به زبان ساده باید اذعان کرد که مشکل اصلی این جامعه در حال حاضر نه تحریم است و نه دزدی و اختلاس و نه آن 100 بحرانی که مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست ‌جمهوری در گزارشی با عنوان «آینده‌پژوهی ایران ۹۶» فهرست کرده بود . ( این جا )

مشکل ما ؛ فقدان عقلانیت و خردورزی و ضدیت تمام و بی مثال با « تفکر انتقادی » است .

مساله ای که قرن ها قبل ؛ مولانا آن را در خلاصه ترین و عالی ترین شکل بیان کرده است :

راه هموار است و زیرش دام‌ ها

قحط معنی در میان نام‌ ها

 

(1 ) در پیرامون خودمداری ایرانیان ( رساله ای در روان شناسی اجتماعی مردم ایران ) ، حسن قاضی مرادی ، نشر اختران ، چاپ نهم 1397 – ص 170

( 2 )

برخی جشن های ایرانی بر پایه سال نامه جلالی :

1 فروردین / جشن نوروز

نخستین شنبه فروردین / جشن اولین شنبه سال

نخستین 4 شنبه فروردین / جشن اولین چهارشنبه سال

6 فروردین / جشن امید ، روز شادباش نویسی، زادروز زرتشت

10 فروردین / جشن آبانگاه

13 فروردین / جشن سیزده به در

17 فروردین / جشن سروشگان

19 فروردین / جشن فروردینگان

2 اردیبهشت / جشن گیاه آوری

3 اردیبهشت / جشن اردیبهشتگان

10 اردیبهشت / جشن چهلم نوروز

15 اردیبهشت / جشن میانه بهار ، روز پیام آوری زردشت

1 خرداد / جشن گرما (ارغاسوان)

6 خرداد / جشن خردادگان1 تیر / جشن آب پاشونک ، جشن آغاز تابستان

6 تیر / جشن نیلوفر

9 تیر / روز جانباز

10 تیر / جشن تیرگان

15 تیر / جشن گیاه خواری

7 مرداد / جشن مردادگان

10 مرداد / جشن چله تابستان

15 مرداد / جشن میانه تابستان

18 مرداد / جشن می خواره

1 شهریور / جشن خنکی هوا

( فغدیه)

3 شهریور / جشن کشمین

4 شهریور / جشن شهریورگان ، عروج مانی

15 شهریور / بازار جشن

31 شهریور / جشن پایان تابستان

1 مهر / جشن میترا

(سال نو هخامنشی)

13 مهر / جشن تیر روزی

10 مهر / جشن مهرگان

21 مهر / جشن رام روزی

7 آبان / روز مرد و روز پدر

10 آبان / جشن آبانگان

15 آبان / جشن میانه پائیز

1 آذر / آذر جشن

9 آذر / جشن آذرگان

25 آذر / روز مادر

30 آذر / جشن شب یلدا ، جشن پایان پائیز

1 دی / جشن خرم روز ، اولین جشن دیگان

2 دی / روز برادر و خواهر

5 دی / بازار جشن

8 دی / دومین جشن دیگان

14 دی / جشن گیاه خواری ( سیر سور )

15 دی / سومین جشن دیگان ، جشن پیکرتراشی

16 دی / جشن درامیزنان ، جشن درفشها

23 دی / چهارمین جشن دیگان

2 بهمن / جشن بهمنگان

5 بهمن / جشن نوسره

10 بهمن / آبان روز ، جشن سده ، آتش افروزی بر بام ها

15 بهمن / جشن میانه زمستان

22 بهمن / جشن بادروزی

29 بهمن / جشن سپندارمذگان و روز عشق و روز زن

1 اسفند / جشن اسفندی ، جشن آبسالان

5 اسفند / جشن اسفندگان ، جشن برزگران

6 اسفند / جشن وخشنکام

19 اسفند / جشن نوروز رودها

20 اسفند / جشن گلدان

واپسین 3شنبه اسفند / جشن چارشنبه سوری

29 یا 30 اسفند / جشن پایان زمستان

( 3 )