آسیب شناسی تشکل های موجود نشان می دهد که وجود مشکلات درونی و بیرونی ، تشکل ها را در ایفای رسالت خود با مشکل و یا عدم توفیق روبه رو ساخته است .
در این مقاله سعی نداریم کالبد شکافی تشکل ها را لحاظ کنیم ، بلکه بر عمده ضعف های عمومیت دار اشاره می کنیم که در یک نگاه کلی به صورت زیر است :
1-« فقدان استراتژی و برنامه ریزی جامع میان مدت و بلند مدت »
عدم تدوین یک استراتژی و برنامه ریزی جامع باعث " رویکرد انفعالی " در تشکل ها شده و روند حرکتی آن ها را به گونه ای رقم زده است که حیات و استمرار حرکت خود را نه در تغییر و تحولات جامع به سمت وضع مطلوب ، بلکه صرفا در منفعل شدن مقطعی نسبت به آن چه می گذرد ، می یابد .وجود چنین حالتی اگرچه ممکن است سبب توفیق موسمی یک تشکل شود ولی در بلند مدت به دلیل فقدان اثرگذاری در بستر زمان مستهلک یا بی خاصیت گشته و " شعارگرایی "رویه اساسی پیشگامان تشکل ها می شود .
2-« فقدان ساختار تشکیلاتی برای تعیین وظایف و توزیع قدرت و اختیارات »
نبود یک ساختار وظیفه گرا و موزون سبب می شود تا رویه های فردی بر خرد جمعی تفوق یابد ، در نتیجه افراد فعال و اخلاقی که فکر و عمل آن ها به بازی گرفته نمی شود ، تدریجا منروی شده و از جمع خارج می شوند که این امر ، منجر به کاهش اعضاء و عدم قابلیت تکثیر مستمر که مرگ هر تشکل است ، می شود .
3-«فقدان برنامه ای آموزشی برای بالا بردن سطح کیفیتی اعضای تشکل »
انسان ها در هر شرایطی و با هر سطحی از تفکر از آموزش مستغنی نیستند ، اکثر تشکل ها از پیشرفت های زمان خویش و از چگونگی تعامل علمی با جهان خارج بی بهره اند و دیگر به عنوان فرزند و عضو فعال زمان خویش تلقی نمی شوند ، یک برنامه مستمر آموزشی به طور مستقیم و غیرمستقیم برای اعضاء و نحوه انگیزه مند کردن حضور اعضاء در چنین آموزش هایی از ضرورت امروز همه ی تشکل هاست .
4-« فقدان سیستم های اطلاعاتی و اطلاع رسانی »
این عارضه عمدتا یکی از ضعف های سازمان های دولتی و غیردولتی در کشورهای جهان سوم است . تهیه و تولید اطلاعات ، معمولا در حاشیه ی سایر فعالیت هاست . امروزه تولید آمار و اطلاعات نه تنها یک هزینه نیست بلکه منبع مهم درآمدی محسوب می شود . اکثر تشکل ها دست یابی به سیستم های اطلاعاتی را غیرضروری می دانند .
5-« فقدان سیستم تامین مالی و بودجه ای »
یکی از مشکلات اساسی تشکل ها ، کمبود منابع مالی برای رفع نیاز تشکل هاست . به نظر می رسد که در صورت عدم حمایت دولت و اعطای یارانه های لازم به تشکل ها و یا عدم طراحی سیستم های تامین منابع مالی توسط اعضاء ، بقای تشکل ها دچار خدشه و آسیب جدی می شود .
6-« فقدان سیستم تعاملی و مثبت »
جوهر اصلی حرکت تشکل ها ، " اصالت مشارکت پذیری " است . مشارکت جویی آن گاه محقق می شود که فرصت شکوفایی و ارائه نظام پیشنهادها را در وزارتخانه ایجاد کنیم و از عوامل کاهش دهنده ی تعامل بپرهیزیم .
امروز یکی از مشکلات عمده ی تشکل ها ، ناکارآمدی و یا نبود طراحی سیستم های تعامل درونی « درون تشکلی » و بیرونی « بین تشکلی » است ؛ به طوری که دیده می شود تعامل فعال و مثبتی به طور ارگانیک و اندام وار بین اعضاء در دست یابی به هدف مشترک وجود ندارد و یا با کمال تاسف دیده می شود که تشکل ها در دست یابی به منافع جمعی و اجتماعی و با به تعبیر بهتر « منافع ملی » نه تنها توجهی ندارند ، بلکه عمدتا همدیگر را رقیب و یا همآوردی که باید بر او تاخت و او را عقب زد ، می پندارند .
مورد مهم دیگری که از عمده ضعف تشکل ها به شمار می ورد مقوله « تقابل تخریبی » با سایر تشکل ها و وزارت خانه و دولت است .
به نظر می رسد که تقابل تخریبی با دولت عمدتا از یک « پیش ذهن تاریخی منفی از دولت » ناشی می شود . اگر ما دولت را نماینده و برآیند آرای مردم در سبک مردم سالارانه تصور کنیم ، دولت یک دولت پاسخ گوست و همکاری مثبت و فعال با این دولت ، بالا بردن اقتدار و اعتماد ملی است ؛ اما اگر دولت را به عکس ، حاکمیتی غیرمردمی و جدا از هم تصور کنیم ، آن گاه مقابله با این دولت مباح تصور می شود .
با تبدیل تقابل تخریبی به تعامل منطقی و ضمن همکاری با تشکل های دیگر ، وزارتخانه و دولت ، انتقاد سازنده و منصفانه از دولت با قوت می تواند تداوم یابد و برای تعامل مثبت با تشکل ها ، ایجاد « سیستم شبکه ای فراگیر بین تشکلی » ضروری و الزامی است .
7-« فقدان منشور اخلاقی »
فعالیت های اجتماعی در جامعه ما فاقد اصول اخلاقی می باشد ، رسیدن به اهداف و خواسته ها از چه راه هایی باید صورت گیرد ؛نوع ارتباطات و اصول حاکم بر تشکل ها بایستی از قواعدی پیروی کند که به عنوان « منشور اخلاقی » امروز مورد توجه همه ی جوامع می باشد . اگر پزشکان قسم نامه ی بقراط حکیم را دارند ما نیز باید برای فعالیت های خویش « قسم نامه ای » را تنظیم کنیم .
در انتهاء ، یاد آوری این نکته ضروری است که با همه ی نکات گفته شده ، حرکت تشکل های فرهنگیان در سال های گذشته با یک روند تکاملی ، آینده روشنی را نوید می دهد .