آیا حذف صفر از واحد پول ملی ایران و تغییر آن از ریال به تومان راه کاری مناسب برای خروج از بحران اقتصادی است؟

ما امروز در جامعۀ خود به جای بهبود اوضاع بحران اقتصادی در دو وضعیت تورم رکودی و تورم تقاضایی ، و تلاش برای ایجاد تعادل و توازن در سیاست های انبساطی و انقباضی پولی ، سعی در واردات کالاهای متعدد اعم از ضروری و غیر ضروری داریم و مثلا برای تسلط بر بازار خودرو ، از روسیه قرار است اتومبیل وارد کنیم ! (با نهایی شدن همکاری‌های خودرویی دو کشور ، ورود محصولات شرکت آوتوواز خودروساز روس و مالک برند لادا به بازار خودروی ایران کلید خواهد خورد ) . (1)
برای درمان اوضاع نابه سامان اقتصادی ، واردات اصلا نسخۀ مناسبی نیست و قدر مسلم اوضاع را بحرانی تر و حساس تر نیز خواهد ساخت.

به جای افزایش ظرفیت اشتغال برای حل رکود ، در کشور ما افزایش و گسترش دایرۀ واردات از یک سو و افزایش تقاضای مردم ، موجب انبار و احتکار شدن کالاهای صنعتی و غیرصنعتی و حتی مواد غذایی در انبارهای کارخانه ها و مکان های امن برای سواستفاده کنندگان گردیده است ! که این امر موجب خوابیدن ادامۀ فعالیت تولید می گردد و دولت با پناه بردن به واردات بیشتر جهت جواب گویی به تقاضای مردم به افزایش بی رویۀ قیمت کالاهای مورد نیاز و کاهش قدرت خرید آنان مساعدت می نماید ، که نتیجۀ همۀ این موارد افزایش نارضایتی و خشم مردم می باشد.

برای حل بحران اقتصادی در شرایط مهار نشدنی کنونی ، شاید دو روش مناسب عبارت از : " حذف صفر پول و تغییر واحد پول کشور از ریال به تومان " باشد . رئیس جدید بانک مرکزی از هر دو مورد سخن گفته است و نتیجۀ جلسات سال 95 دولت را دوباره به جریان انداخته است . هنوز حمایت عملی از آن انجام نشده است و احتمال عملی شدن آن نیز ضعیف است . چون از دردسرهای پیش بینی نشدۀ بعدی واهمه هایی وجود دارد و حال شرح این دو اتفاق:

تحرکات اخیر بانک مرکزی در حذف صفر از واحد پول ایران

" بعد از کش ‌و قوس‌های فراوان برای حذف صفر از پول ملی ظاهراً بانک مرکزی به این نتیجه رسیده است که در جهت حذف ۴ صفر گام هایی را بردارد و این تصمیم اش را در طراحی ۵۰ هزار تومانی جدید تا حدودی عملیاتی کرده است. 17 آذر 95 خبری از دولت بیرون آمد مبنی بر این که "هیئت دولت در جلسه خود به ‌ریاست روحانی رئیس ‌جمهور ، ‏به ادامه بررسی پیشنهادهای کار گروه منتخب درباره " لایحه بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران " ‏پرداخت و مواد دیگری از این لایحه را به تصویب رساند.‏
بر اساس موادی از این لایحه که به‌ تصویب هیئت وزیران رسید ، واحد پول ایران ، تومان و برابر با 10 ریال ‏تعیین شد. هر چند اعلام این خبر در روزهای نخست سر و صدای زیادی به‌ پا کرد ولی در ادامه با مسکوت ماندن ، طرح و عدم ارسال لایحه به مجلس شورای اسلامی ، از سر و صداها هم کاسته شد، چرا که تغییر واحد پول ایران از ریال به تومان پس از ارسال لایحه بانک مرکزی به مجلس و تصویب این بند در مجلس و تأیید آن توسط شورای نگهبان قانونی و قابل اجراست ولی هنوز خبری از طی این مراحل از سوی دولت نیست.

با رسانه ‌ای شدن تغییر واحد پول ملی به تومان البته رئیس کل وقت بانک مرکزی تأکید کرد که این طرح به ‌معنی حذف صفر نیست و فقط بناست واحد شمارش پول به تومان تغییر کند همان‌طور که در جامعه رایج است. در ظاهر از ایران ‌چک‌های جدید 50 هزار تومانی این نیت پیداست ، بانک مرکزی 4 صفر را کمرنگ کرده و با برجسته کردن 50 عملاً تومان را در این اسکناس‌ها زنده کرده است.
کشورهایی که اقتصاد آنها از تورم بالا رنج می‌برد و ارزش پول ملی آنها در سراشیب سقوط قرار گرفته بود، برای ساده‌تر شدن مبادلات اقتصادی و بازرگانی و همچنین کاهش هزینه چاپ اسکناس اقدام به حذف صفر یا صفرهایی از اسکناس‌ها کردند. عمده اقتصاددانان بر این عقیده‌اند که حذف صفر از اسکناس هیچ‌گونه تأثیری بر شاخص‌های اقتصادی و طرف عرضه و طرف تقاضا ندارد و بیشتر اثر روانی بر جامعه می‌گذارد.
داده‌های بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول حاکی از آن است که دست‌ کم 50 کشور جهان تاکنون اقدام به حذف صفر از پول ملی خود کرده‌اند که در برخی از این کشورها برای تکمیل چرخه روانی نسبت به تغییر نام واحد پول نیز اقدام شده است. بهترین نحوۀ تصمیم گیری مشورت و برخورد آرای موافق و مخالف است

عقاید و نظرات کارشناسان اقتصادی در خصوص حذف صفر از پول

"به ‌عقیده برخی از کارشناسان اقتصادی ، افزایش ظاهری قدرت پول ملی ، آسان‌سازی مبادلات ، محاسبات و خرید و فروش های مردم از اثرات قابل تحقق حذف صفرها است، اما برای حذف صفرها ارتقای شاخص های اقتصادی همچون افزایش تولید ، نرخ سرمایه‌گذاری ، آزادسازی های اقتصادی ، رفع انحصارات ، حضور بانک های خارجی در کشور ، حضور بی‌ قید و شرط سرمایه گذاران خارجی و غیره نیز باید انجام شود.
برخی اقتصاددانان معتقدند که حتی اگر دولت‌ها در زمینه کنترل و تثبیت تورم ، تعهدات نهادی و سیاستی قوی نداشته باشند، این امر نباید مانع از سیاست اصلاح پول و حذف صفر شود، چرا که ناکارآیی اسکناس و پول ملی در تسویه مبادلات اقتصادی خود می‌تواند منشأ آربیتراژ و اصطکاک قیمتی را مهیا کند ، چون اسکناس نمی‌تواند در تسویه مناسب مبادلات ، کارکرد خود را به خوبی ایفا کند.

اما دسته دیگری از اقتصاددانان تدوین و اجرای سیاست‌های تثبیت اقتصادی را به‌ عنوان امری لازم در سیاست اصلاح پولی مورد تأکید قرار می‌دهند ، در این مورد پیشی یا مقدم بودن سیاست‌های تثبیتی با اصلاح پول محل اختلاف است. اما قابل انکار نیست که ضریب موفقیت سیاست اصلاح پول ملی به میزان قابل‌ توجهی به لنگ کردن انتظارات تورمی فعالان بازار و ارائه این سیاست در قالب بسته بزرگ ‌تر سیاست غیرتورمی بستگی دارد. تجربه کشورهای دیگر نیز این موضوع را تأیید می‌کند. (2)

کشورهای موفق و ناموفق بعد حذف صفر از واحد پول ملی خود

آرژانتین و زیمبابوه ناموفق
موفقیت یا عدم موفقیت این کشورها به طرز چشمگیری به کنترل تورم پس از اجرای سیاست حذف صفر بستگی داشته است. سیاست‌های اصلاح پول ملی در دو کشور آرژانتین و زیمبابوه ، جزو تجربه‌های ناموفق به حساب می‌آید.
در آرژانتین ، دوره‌های حذف صفر با تورم‌های سالانه به‌ طور متوسط بالای چند صد در صد یا حتی هزاران درصد همراه بوده است. این کشور پس از حذف ۱۱ صفر از پول ملی خود طی سه‌‌ مرحله از ۱۹۸۴ تا ۱۹۹۶، واحد پول جدید خود ر ا" پزو " معرفی کرد و آن را به دلار آمریکا قفل کرد (در برابری یک به یک). اما پس از بحران سال ۲۰۰۲، در یک بحران عمیق مالی و بانکی گرفتار و دچار سقوط کامل اقتصادی شد.
زیمبابوه نیز در سه‌ مرحله اقدام به حذف ۲۵ صفر از پول ملی خود کرد. اما در این کشور نیز دوران گذار اصلاح پولی ، با تورم‌های بسیار سنگین همزمان شده بود. این کشور پس از به ‌کارگیری سیاست‌های مختلف پولی و شکست در اصلاح پولی، سرانجام در سال ۲۰۱۱ دلار و یورو را به‌ عنوان پول قانونی به رسمیت شناخت.

ترکیه موفق
اما در مقابل این دو کشو ر، ترکیه قرار می‌گیرد. ترکیه یک نمونه موفق از سیاست اصلاح پولی و حذف صفرهای زائد از اسکناس در گردش است که در سال ۲۰۰۵ دست به این اقدام زد. کشوری که مابین دهه ۷۰ تا ۹۰ میلادی ، تورم‌های بالاتر از ۱۰۰ درصد را نیز تجربه کرده بود، در سال ۲۰۰۵ با تدوین و اجرای سیاست تثبیت اقتصادی ، اقدام به حذف ۶ صفر از پول کرد و در یک دوره ۵ ساله، یک لیر جدید را جایگزین یک میلیون لیر قدیم کرد. اما در این دوره، تورم ترکیه کمتر از هر زمان دیگری در اقتصاد این کشور بود و باعث شد تا اهداف حذف صفر از واحد پول ملی تامین شود. (3)

برزیل رکورددار حذف صفر
"برزیل در دهه 60 و 70 میلادی به یکی از سنگین‌ترین تورم‌های آن زمان دچار شد. به گونه‌ای که پول ملی این کشور ماهانه 30 تا 40 درصد ارزش خود را از دست می‌داد. پیش از آن از سال 1930 تا 1942 پول ملی برزیل دو بار تغییر نام پیدا کرده بود. در سال 1967 میلادی برای اولین بار 3 صفر از پول ملی برزیل با نام Cruzeiro حذف و این پول به Cruzeiro Noro تبدیل شد. با این وجود برزیل نتوانست در کنترل تورم موفق عمل کند و تا سال 1981 تورم این کشور بار دیگر به 151 درصد رسید. در این میان بار دیگر سه صفر از پول ملی برزیل حذف شد. در سال 1989 بار دیگر تورم برزیل افزایش یافته و به هزار و 431 درصد رسید. در این هنگام بار دیگر دولت برزیل اقدام به حذف صفرهای بازگشته همراه با تغییر نام پول ملی کرد. در سال 1993 زمانی که تورم این کشور در مرز 2 هزار درصد قرار داشت بار دیگر حذف سه صفر اعمال شد. این بار دولت توانست در مهار تورم توفیقاتی کسب کند. با این حال برزیل همچنان یکی از گران‌ترین کشورهای آمریکای‌ لاتین به حساب می‌آید. از سال 1930 تاکنون طی شش مرحله 18 صفر از پول ملی برزیل حذف شده است و هشت بار نیز نام واحد پولی این کشور تغییر پیدا کرده است.

هلند، تجربه توسعه ‌یافته
بیماری هلندی اکنون واژه‌ای آشنا در ادبیات اقتصادی است. ورود منابع درآمدی غیر منتظره از محل استخراج گاز ، اقتصاد هلند را با تورم پیش‌بینی نشده‌ای در دهه 60 میلادی روبه‌رو کرد. دولت مجبور به چاپ اسکناس‌های درشت شد تا بتواند پاسخگوی نیاز مبادلات مردم باشد. در همین حال تورم نیز از مرز 100 درصد عبور کرد. البته این وضعیت در هلند چندان نپایید و دولت با اعمال سیاست شدید انقباضی در سیاست‌های پولی توانست حجم پول را کنترل کرده و به‌ همراه آن چهار صفر از اسکناس‌های این کشور حذف شد. هلند نمونه برجسته‌ای از جوابگو بودن سیاست حذف صفر از اسکناس در شرایطی است که این کار با اعمال دیگر سیاست‌های کنترل نقدینگی همراه باشد." (4)

تحمل بحران های عمیق اقتصادی تا کی ؟!

شاید امروز ما از حذف صفر پول کشور به دلیل ناتوانی در مدیریت احتمالات پیش بینی نشده واهمه داریم باید گفت که : اگر به احتمال زیاد حذف صفر پول باعث سقوط واحد پول ایران خواهد شد ، ادامۀ شرایط بحرانی اقتصادی حال نیز همین نتیجه را می تواند در بر داشته باشد.
بهترین نحوۀ تصمیم گیری مشورت و برخورد آرای موافق و مخالف است . هر فرد متخصص و کارشناس اقتصادی ، زاویۀ نگرش و بینش متفاوتی نسبت به مسایل اقتصادی دارد. در چندین نشست با دعوت از آنان و دقت در نظرات شان ، می توان به یک جمع بندی متعادل و منطقی دست یافت. مسلما چنین نشست ها انجام می گیرد ، اما چرا نتایج کاربردی به دست نمی آید ؟ زحمات کارشناسان باید مورد تدقیق نظر قرار بگیرد. ادامه چهار دهه ای شرایط بحرانی تورم با حاکمیت انواع متعدد آن در جامعه ، ثبات اقتصادی ایران را در مخاطره جدّی قرار داده است. تحمل بحران ، خود به وخامت اوضاع اقتصادی می افزاید و سایر بخش ها را نیز تحت تأثیر ناخوشایند خود قرار می دهد. فرهنگ و آموزش و حتی جامعه سه مقوله ای است که در این گریزگاه بلاتکلیفی ، سخت آسیب می بینند و به تزلزل محکوم می گردند. کوچک ترین نهاد اجتماعی یعنی خانواده و روابط اعضای آن در این آشفته بازار اقتصادی ، بیشترین و عمیق ترین آسیب ها را متحمل می گردند . آموزش در دو جایگاه اصلی خود یعنی مدارس و دانشگاه ، از تولید علم و عالِم باز می ماند . و همۀ این موارد به وابستگی شدید کشورمان به غیر منجر می گردد.
اقتصاد یعنی پذیرش ریسک پذیری . بدون چنین جسارتی ، گام برداشتن هرگز ممکن نخواهد شد و تا گام اول برداشته نشود از چون و چرای گام های متعاقب آن هرگز مطّلع نخواهیم شد. ما باید به تقارب و تضارب آرای اقتصاددانان کشور اهتمام ورزیم ، اعتماد نمائیم و قدرت اجرایی بدهیم . به قول مولوی :
هر کسی را بهر کاری ساختند
میل آن را در دلش انداختند
دست و پا بی میل جنبان کی شود
خار و خس بی آب و بادی کی رود

1) پایگاه خبری آفتاب - پشت پرده ورود خودرو روسی به ایران - کد خبر: ۵۷۸۴۷۶ - ۱۴ اسفند ۱۳۹۷.
2) خبرگزاری تسنیم - https://tn.ai/1913377 - ۱۲ دی ۱۳۹۷.
3) اقتصاد نیوز- کد خبر: ۲۶۰۹۶۴ ۱۳۹۷/۱۰/۱۷ - کدام کشورها در حذف صفر پولشان موفق بوده اند؟ آیا ایران شرایط حذف صفر را دارد؟
4) خبرگزاری تسنیم - https://tn.ai/1261359 - ۱۸ آذر ۱۳۹۵

ارسال مطلب برای صدای معلم

این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت داریداین آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید">