دوران دانشجویی، برحسب رشته تحصیلی مجبور به خواندن تئوری ها و نظریه های اثبات شده مشهور یا قرار گرفته در تردید عده ای دیگر از اهل فن بودم. داغ پیشانی من و دیگر هم رشته ای ها از سوی کسانی ، برچسب نشخوار کننده تئوری ها زده می شد که خود عامل به عمل یا حرکت و زایش ایده یا نظریه جدیدی نبوده اند و بدتر از ما در همان رشته و یا در دیگر رشته ها در معرض سونامی تفکر غربی در جا می زدند.
تازه دانشجو شده بودم و کم و کیف محتوای رشته خود را آرام آرام با گذراندن چند ترم یاد می گرفتم. مرجعی معتبر و مشخص برای ارزیابی رشته انتخابی خود در دانشگاه نداشتم یا نداشتیم چون همه هم کلاسی ها مثل هم بودیم و این مشکل هنوز پا برجاست. هاج و واج در دانشگاه تبریز، دانشکده علوم انسانی و رشته تحصیلی: « پژوهش گری علوم اجتماعی » مشغول به تحصیل شدم. گویی ماشینِ زمان از جغرافیایی دیگر همه ما را به این نقطه آورده بود.
در واقع در انتخاب رشته، کلمه پژوهش مرا مجذوب خود کرده بود و از مابقی کلمات پندارم برمی گشت به کتاب حجیم دانش اجتماعی دوره متوسطه قدیم. از همان زمان در گوشه ذهنم سئوالی بی جواب باقی مانده است که چرا من یا شما قادر به تولید نظریه در تمامی رشته های علوم تجربی و انسانی نیستیم و فقط مصرف کننده ایم؟
دلیل اصلی این تفاوت ما بین دو گروه از کشورهای تولید کننده و مصرف کننده تفکرات علمی قابل اثبات در هر زمان و مکان، در نوع و نحوه آموزش نهفته است.
شاخص های مهم بی نصیبی ما از تولید تئوری ها و نظریه های علمی در سطح بین المللی :
- وقتی به میزان توجه به نحوه مدیریت علمی، خلّاق و پویا در مدارس می نگرم؛ اولین تفاوت را در آن می یابم.
- وقتی به گستردگی و نحوه استفاده از ابزارهای نوین آموزشی در مدارس می نگرم؛ دومین تفاوت را در آن می یابم.
- وقتی به جایگاه ارزشی کیفیت و کمیت محتوای آموزشی در امر یادگیری می نگرم؛ سومین تفاوت را در آن می یابم.
- وقتی به میزان سرمایه گذاری و مشارکت واحدهای تولیدی در امر آموزش می نگرم؛ چهارمین تفاوت را در آن می یابم.
- وقتی به اهمیت توجه به توسعه و گسترش فرهنگ ملی و محلی در آموزش می نگرم؛ پنجمین تفاوت را در آن می یابم.
- وقتی به شیوه های متضاد در جذب، تربیت و استخدام معلم در این دو وادی می نگرم؛ ششمین تفاوت را در آن می یابم.
- وقتی به محتوای کتب درسی بر اساس اهداف مورد انتظار و لازم برای کودکان می نگرم؛ هفتمین تفاوت را در آن می یابم.
- وقتی به هم سویی نهادی به نام مدرسه با دانشگاه و سپس با نیازهای جامعه می نگرم؛ هشتمین تفاوت را در آن می یابم.
- وقتی به نوع روش تدریس و کارکرد آموزش ضمن خدمت معلمان در این دو وادی می نگرم؛ نهمین تفاوت را در آن می یابم.
- وقتی به میزان توجه به فضاهای آموزشی استاندارد برای یادگیری در این دو وادی می نگرم؛ دهمین تفاوت را در آن می یابم.
بعد با مقایسه چند فاکتور مهم دیگر متوجه می شوم بِستر آموزش در غرب از همان دوران مهدکودک و حتی پیش از آن در خانواده، بر مبنای سه اصل مهم استوار است:
1- آزمون و خطا
2- رابطه علت و معلولی
3- آموزش مهارت های زندگی
ما برای تشخیص یا اثبات رخدادها و پدیده های علمی، دست به آزمون و خطا نمی زنیم یا بسیار کم بدان می پردازیم. اصولا ما به موجودیت چنین واقعیتی، اهمیتی قائل نیستیم. بیشتر ترجیح یا باور ما ماهیت ظاهری هر چیز است. به جز دوران کودکی آن هم بر اساس حس کنجکاوی، که یک شیء را تکه پاره می کردیم. اما امروز چه اهمیتی دارد مثلا بدانیم ماشین لباس شویی یا ظرف شویی چگونه کار می کند؟ حتی به دنبال خودکفایی معلومات خود در چنین زمینه هایی نیستیم و اغلب در صورت مواجه با خرابی، فورا به سراغ سرویس کار می رویم. علت خرابی بسیار ساده بود و فقط قدری کنجکاوی و اطمینان لازم داشت اما ما تلاش نکردیم.
شاید من و شما بی تقصیریم. چون با روش مبتنی بر حفظیات و آموزشِ معلم محور و نشستن رو در روی معلمانی بسیار یک عمر خود را سپری ساخته ایم. به علاوه آموزش فراگیر تستی مفاهیم درسی در مدارس که مانعی بزرگ برای یادگیری اصولی است. شیوه ای برای پیش تازی در تثبیتِ باور رسیدن به تنهاترین عرصه موفقیت یعنی کنکور و دانشگاه که سالیان متمادی منجر به خودکشی یا افسردگی و قهر اجتماعی بسیاری از دانش آموزان دیروزی گردیده است که امروز مابین برزخ مدرسه تا دانشگاه، گیج و مبهوت باقی مانده اند که نه راه پیش دارند و نه راه پس. به قول جامعه شناسان از آنجا رانده و از اینجا مانده اند.
در دانشگاه هم اوضاع فرقی ندارد. استاد می گوید و دانشجو نُت برمی دارد تا امتحانات معطّل نماند. گویی تنها دغدغه محصلان و دانشجویان ایرانی فقط همین روسفیدی در امتحانات آخر ترم هست.
چه چیز را چگونه یادگرفتن در فلسفه نظام آموزشی ما پشیزی ارزش ندارد. اما چرا؟
و آموزش مهارت های زندگی که ما در کل از آن بازمانده ایم. اگر من یا دیگری در این کشور توانایی ارائه تئوری یا نظریه جدیدی در هر حیطه علمی را نداریم بدان دلیل است که به ما مجموع مهارت های زندگی در خانواده و مدرسه آموزش داده نشده است.
مهارت زندگی یعنی: توانایی تصمیم‌گیری، حل مسأله، تفکر خلّاق، تفکر نقادانه، برقراری رابطه مؤثر با دیگران، برقراری روابط بین فردی سازگارانه، خودآگاهی و همدلی با دیگران.
جامعه ای پویا و زنده است که هر یک از افراد آن با این مهارت ها و توانایی ها آشنا باشد. چون هر نوع توانایی یعنی افزایش قدرت اعتماد به نفس، خودباوری، داشتن انگیزه برای خواستن و تلاش برای توانستن.
چرا ما ایرانی ها در کشور خود، قادر به خلق و تولید دانش جدید نیستیم اما وقتی پا به قاره و کشوری دیگر می گذاریم از ناسا و بنیادهای علمی بی بدیل سر در می آوریم؟!
مصداق های عینی:
* مریم میرزاخانی ریاضی‌دان ایرانی و استاد دانشگاه استنفورد؛ در سال 2014 به دلیل کنش‌گری در زمینه « دینامیک و هندسه سطوح ریمانی و فضاهای پیمانه‌ای آن‌ها » به عنوان نخستین زن و ایرانی برنده مدال فیلدز که بالاترین جایزه در ریاضیات است شد. زمینه تحقیقاتی او مشتمل بر نظریه تایشمولر، هندسه هذلولی، نظریه ارگودیک و هندسه سیمپلکتیک بود.
* علی جوان فیزیک دان و مخترع ایرانی- آمریکایی بود که نخستین لیزر گازی هلیوم _نئون جهان را ساخت. او استاد دانشکده فیزیک دانشگاه ام‌آی‌تی و ساکن ایالات متحده آمریکا بود. او در دسامبر 1960 نخستین لیزر گازی بی خطر جهان را اختراع کرد که ترکیبی از دو گاز هلیوم و نئون بوده و به همین خاطر با نام لیزر هلیوم - نئون نامیده می‌شود.
* کامران وفا استاد ایرانی - آمریکایی فیزیک در دانشگاه هاروارد و از فیزیک دانان برجسته در زمینه نظریه ریسمان است. وی در سال 2008 میلادی موفق به دریافت مدال دیراک شد. او به همراه جوزف پلچینسکی و اندرو استرومینگر، به پاس پیشبرد دانش در نظریه ریسمان، گرانش کوانتومی و نظریه میدان‌های کوانتومی، برنده جایزه فیزیک بنیادی در سال 2017 در ایالت کالیفرنیا شدند.
* ابوالقاسم غفاری، دانشمند حوزه علوم ریاضی، فیزیک و صنعت فضا و نخستین ایرانی شاغل در سازمان فضایی ایالات متحده « ناسا » بود. در مرکز مطالعات پیشرفته پرینستون در نیوجرسی ایالات متحده نظریه « وحدت میدان و الکترو مغناطیس »، از برجسته‌ترین پژوهش‌های اوست. دکتر غفاری دانشمند ارشد برنامه‌های جمینی و آپولو بود. او با آلبرت اینشتین، جی رابرت اوپنهایمر و ورنر فون براون همکاری کرد.
و صدها نام دیگر که اگر در ایران مانده بودند شاید همانند بسیاری از ما کارمندی ساده و قانع به زندگی با دانسته های محدود، باقی می ماندند. چون در اسارت تار عنکبوت با ویژگی های چوخ بختیار دوران خویش گرفتار هستیم که توانایی دیدن واقعیت و فراتر از آن را نداریم. جبر ما بیشتر از اختیار ماست. کمتر کسی ماهی سیاه کوچولوست و محدودیت را می شکند و جبر زندگی را متلاشی می کند. که آنان نیز لزوما ترک وطن می کنند چون نخبه هستند و با ظرف موجود تناسبی ندارند.
هر چند خشتِ اولِ رئیس جمهور در سفر به استان خوزستان، امروز مدرسه 12 کلاسه پردیس ایران شده است، اما نباید غافل بمانیم که تنها دردسر عقب ماندگی ما غیراستاندارد بودن فضاهای آموزشی نیست.
بهترین روش آن است که هم گام با توسعه فضاهای آموزشی و مدرسه سازی، معلمان سابق و جدید را به طور گسترده و کاملا جدّی آموزش ضمن خدمت دهیم تا با روش ها و شیوه های نوین آموزشی آشنا شوند و پس از کسب آگاهی، آن ها را در کلاس درس خود به کار بندند و معقولانه پیگیر اجرای این اهداف باشیم. در ضمن به طور هم زمان به تحولی بزرگ در محتوا و انتظارات کتب درسی بیندیشم و برای این کار تمامی مؤلفین غیرمستقل امروز را عزل و افراد کارشناس اهل فن آموزش دیده را به کار گیریم.
امروز دیگر دیروز نیست که به وجود امام محمد غزالی ها و بوعلی سیناها و فارابی ها و زکریاهای رازی و... مفتخر یا دلخوش باشیم که سوار بر خر و الاغ خود و با توسّل به روش علمی آزمون و خطا و بررسی رابطه علت و معلولی، به دنبال خلق نظریه های جدید برآیند. امروز هر یک از ما قرص دانش را با یک لیوان آب قورت می دهیم و حتی عده ای از ما آن قدر حافظه قوی داریم که واو واو نظریه های دوران تحصیل خود را از حفظ هستیم چون بر همان اساس تحصیل کرده ایم.
ما معلمان و مدیران باید بتوانیم همسو و هم جهت حرکت کنیم. همه با هم بیندیشیم. با هم خلق کنیم و با هم به کار بندیم تا آوازه شهرتِ یافته های ما به برجستگی عصر مفاخر ایرانی بازگردد. تلاش جزیره ای یا سلیقه ای افراد و سازمان ها بدون هر نوع هماهنگی، کمترین اثر مثبت را خواهد داشت.
برای تحقق این مهم، ابتدا باید به عقاید، بینش و نگرش همدیگر احترام بگذاریم. اگر منِ معلم با عادت به روزمرگی و با توجه به تنها دغدغه زندگی خود یعنی معیشت به سی سال خدمت خود ادامه دهم، باور کنید هیچ نوع تغییر مطلوبی در هیچ بخش از زندگی ما رخ نخواهد داد.
انتظار یک عمر ما برای همسان سازی حقوق بازنشستگان با شاغلین آموزش و پرورش و در وضعیت ممتاز، تطابق درآمدی ما با دیگر شاغلین، فقط و فقط جریان آموزش و یادگیری کودکان امروز را منحرف یا تضعیف می سازد که فرزندان خود ما نیز در بین آن ها قرار دارد.
بیایید دغدغه های فردی و جمعی خود را تغییر دهیم. هیچ کس به غیر از خود معلم، قادر به ایجاد تحول در نگرش و بینش نوین در تعلیم و تربیت نیست.
* منابع قابل استفاده برای دسترسی به آموزش فعال
برخی از یادداشت های موجود در سه بخش آموزش نوین؛ پژوهش و آموزش تطبیقی سایت صدای معلم.
طراحی فضاهای آموزشی جدید چگونه باید باشد؟ https://www.aparat.com .
انواع ابزارهای نوین آموزشی https://dayamooz.co/educational-tools .
اسامی و حوزه فعالیت دانشمندان ایرانی در دیگر قاره ها؛ ویکی پدیا.
این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید