" اهمیت نیروی انسانی و بافت فکری آن از جنبه های دیگر این موضوع بیشتر است . ساختار فکری این نیرو باید پذیرفته باشد که خدمات متنوع اداری به نحو احسن لازمه حیات جمعی و ادامه حیات اجتماعی است و رعایت منافع اجتماع مقدم بر منافع افراد ، و به عبارت دیگر منافع افرادی که در یک جامعه زندگی می کنند در گرو رعایت منافع اجتماعی است .
تضمین منافع اجتماع در عین حال دربردارنده منافع افراد است ، یعنی تا زمانی که کارکنان جامعه « غیرت مسئولیت » در کار کردن ، و « اشتراک در منافع و اهداف ملی » نداشته باشند ، کارکرد جامعه دچار اختلالات جدی می شود .
آن چه از کارکرد ادارات ایران بر می آید وجود همان فرهنگ قبیلگی و روستایی است که بر آن حاکم است ، یعنی اگر چه در شکل و ظاهر صنعتی ادعای استمرار حیات دارد اما همانند جوامع صنعتی تقسیم کار اجتماعی و حفظ منافع مشترک در آن مد نظر نیست . این نوع فرهنگ با بوروکراسی که از مقوله جوامع صنعتی و اقتصاد رشد یافته است سنخیتی ندارد و در نتیجه مشکلات بسیار جدی ایجاد می کند ... " ( 1 )
سیدمحمد بطحایی هنوز یک سالگی وزارت خود را تجربه نکرده است که خبر استیضاحش را از رسانه ها می شنود .
این هم می تواند الگو و یا مدلی از ارتباط و یا گفتمان در جامعه توسعه نیافته ما باشد که افراد و جریان ها به جای آن که با هم و از نزدیک دیالوگ داشته باشند از طریق برخی رسانه ها از وضعیت و یا عملکرد خود نزد دیگران آگاه می شوند .
بارها گفته ام که جامعه ما تقریبا و در همه بخش ها ، گفت و گو بلد نیست و هنوز یاد نگرفته است که چگونه با هم حرف بزنند و یا به همدیگر گوش کنند .
نوع نگاه و فرهنگ سازمانی غالب و مهم تر از همه مناسبات ساختار اجازه نمی دهد که تا وزیری حرفه ای ، باسواد و برنامه ریز در راس این سازمان بزرگ قرار گیرد این مهارتی است که باید در " مدرسه " آموخته شود و البته بسیاری از معلمان ما هم خود از چنین مهارتی بی بهره اند ...
این برای باردوم است که استیضاح بطحایی رسانه ای می شود .
پیش تر و در آبان ماه 96 نیز خبرگزاری فارس خبر از استیضاح بطحایی داده بود .
محور عمده استیضاح وزیر آموزش و پرورش از سوی این خبرگزاری مخالف دولت ابقاء یا به کارگیری مدیران و نیروهای متهم در جریان سوء استفاده‌های صندوق ذخیره فرهنگیان در طول سال‌های گذشته عنوان شده بود .
اما نتیجه آن مبهم ماند .
آن گونه که در خبر آمده است ( این جا ) ؛ این استیضاح دارای 15 محور بوده و به امضای 28 نماینده رسیده است .
تفاوت این است که نام استیضاح کنندگان برخلاف قبل منتشر نشده است .
نگاهی به کارنامه اکثر استیضاح کنندگان وزیر آموزش و پرورش و جایگاه آنان نزد افکار عمومی نشان می دهد که قاطبه معلمان بر حسب معمول این نوع کارها را از سر دلسوزی نمی دانند و احتمال سهم خواهی و... را در این موارد از نظر دور نمی دارند .
حتی وضعیت به گونه ای شده است که حتی اگر نماینده ای در حال حاضر با توجه به آن که انتخابات مجلس سال 98 در پیش است حرفی در مورد آموزش و پرورش و مطالبات معلمان بزند برداشت عمومی این است که آن نماینده فارغ از هر جریان سیاسی در حال تبلیغ خود برای آینده است .
این هشداری است که اعتماد و سرمایه اجتماعی به خط قرمز خود رسیده است و صد البته عملکرد ذی نفعان در این مساله کاملا موثر بوده است .
محور اول در مورد عدم اجرای سند تحول بنیادین ، کلی و شعاری است . " همگان به مشکلات و ضعف سیستم آموزشی کشور واقفیم و می‌دانیم که این سیستم نیاز به روش‌های نوین و سازی دارد اما اینکه افرادی از درون سیستم که مسئولان مدیریتی میانی و کلان در حوزه آموزش و پرورش داشته باشند و امروز نیز به این روش منتقد باشند، جای سوال دارد... "
بطحایی خود اعلام کرده است که کم تر از 30 درصد سند در آموزش و پرورش اجرا شده است .
اگر از موارد متناقض و حتی متعارض سند شعار زده ای مانند سند تحول بنیادین فاکتور بگیریم بسیاری از کارشناسان عنوان می کنند که زیر ساخت های اجرای این سند در آموزش و پرورش فراهم نیست .
آیا نمایندگان استیضاح کننده تاکنون به صورت موردی تذکری در مورد عدم اجرای موارد مشخص در سند تحول بنیادین به وزیر داده اند ؟
مورد دوم در مورد عدم اجرای نظام رتبه بندی معلمان است .
مهم ترین مانع برای اجرای این مورد فقدان بودجه و اعتبار است .
زمانی که برای پرداخت پاداش بازنشستگان همین مجلس مجوز فروش املاک و اموال آموزش و پرورش را صادر می کند آیا این پرسش نباید مطرح شود که منابع پایدار برای تامین و اجرای نظام رتبه بندی معلمان از کجا باید تامین شوند ؟
آیا این نمایندگان غیر از " مدرسه فروشی " راهکار دیگری برای تامین منابع و حتی " کسری بودجه " ارائه کرده اند ؟
مواردی مانند " عدم دقت در کتب درسی " و " عدم پرداخت مطالبات فرهنگیان و بی‌توجهی به مشکلات رفاهی آنان " دیگر خیلی تکراری و شعاری شده اند .
از نظر من ، برنامه بطحایی بیشتر حالت کلی و شعاری و فاقد مکانیسم و سازوکارهای دقیق و عملیاتی برای اجرا شدن است در سیستم متمرکز کنونی معلمان نقش موثری در تدوین کتب درسی ندارند .
حتی معلمان نسبت به محتوای ایدئولوژی برخی کتاب ها در حوزه علوم انسانی هم انتقاد دارند . ( این جا )
نمایندگان مجلس می توانستند به نقش کم رنگ معلمان در تدوین درست و علمی و به روز کتاب ها توسط معلمان و کارشناسان فن انتقاد کنند تا این که بخواهند نقش تمرکز را پر رنگ تر کنند .
نمایندگان مجلس به جای بیان مطالب کلی مانند عدم پرداخت مطالبات معلمان و... که زمانی برای این قشر جذاب بود باید به دنبال راهکارهای کارشناسی ، آبرومندانه و قابل حصول باشند .
مواردی مانند " عدم وجود ضابطه در انتخاب مدیران و عدول از قانون " و " ورود زود هنگام و خلاف قانون دانشگاه فرهنگیان به تبلیغات انتخابات مجلس یازدهم و سوء استفاده از جایگاه " کلید واژه استیضاح هستند .
تجارب ، مشاهدات و گزارش ها نشان می دهند که نگاه و حتی فهم اکثریت نمایندگان مجلس به مقوله آموزش و پرورش در حد " عزل و نصب " هاست .
مهم ترین دلیل برای اثبات این مدعا آن است که نمایندگان استیضاح کننده حتی این موارد را احتمالا با کمیسیون آموزش که یک کمیسیون تخصصی است در میان نگذاشته اند و قرار است هفته آینده در کمیسیون آموزش مورد بررسی قرار گیرد .
در دور قبل نیز سخنگوی این کمیسیون از تصمیم نمایندگان و نیز اعلام استیضاح بی خبر بود .
این نمایندگان احتمالا شانی برای کمیسیون قائل نیستند و شاید تصمیم گرفته اند خود دست به کار شوند هر چند ممکن است آیین نامه داخلی مجلس این مجوز را برای آنان صادر کرده باشد .
قبلا هم به کرات بیان شده است که مدارس و معلمان از پایگاه های اصلی اجرای انتخابات هستند .
نگاهی به صحبت ها و نطق های موافقان و مخالفان در زمان رای اعتماد به بطحایی نشان می دهند که تقریبا هیچ نماینده ای برنامه ایشان را به صورت کارشناسی شده نقد نکرد و این در حالی بود که وزیر آموزش و پرورش از معدود نمایندگانی بود که رای بالایی آورد معلمان هم به خاطر جایگاهی که هنوز ته مانده ای از " مرجعیت اجتماعی " در ظرف آنان مانده است موقعیتی راهبردی و مهم برای نمایندگان جهت ابقا و کسب رای گروه های دیگر دارند .
البته این معادله یک سویه هم نیست .
کم نیستند معلمانی که برای کسب پست و جایگاه اداری در زمان انتخابات در رکاب این نمایندگان پا می زنند .
در واقع این معادله ای دو سویه است و در جامعه ای که " تحزب " و " تشکل " به معنای واقعی و علمی آن و به دور از روابط قبیله ای تعریف و تبیین نشده باشد این آسیب ها همچنان استمرار داشته و جامعه مدنی و دموکراتیک شکل نخواهد گرفت .
این معلمان در زمان انتخابات در ستادهای انتخاباتی فعالیت می کنند و طبیعی است که به خاطر این فعالیت متوقع شوند .
برخی اوقات هم که انتظارات این معلمان جامه عمل نمی پوشند عنوان می کنند که وزیر و یا سایر مسئولان به شعارهای داده شده پای بند نیستند و...
در حالی که اصل مهم برای معلمان باید " مطالبه گری " و " کنش گری غیر منفعت جویانه " با توجه به منافع ملی و مصالح آموزش باشد .
این معلمان حتی باید شعارهای این گونه نمایندگان را ثبت و در مراحل مختلف آن ها را طلب کنند .
آیا واقعا وضعیت چنین است ؟
سخن و رفتار این گونه معلمان را چگونه می توان تحلیل و نتیجه گیری کرد ؟
اما شگفتی من از بندی مانند " تضعبف دانشگاه فرهنگیان " است .
« حسین خنیفر " چهره ای محافظه کار و از جنس تفکری است که مایل به ابقا و استمرار تفکر ایدئولوژیک به جای اندیشه حرفه ای در حوزه آموزش است .
پرسش این است ؛ آیا بطحایی که خود خنیفر را پیشنهاد داده است درصدد تضعیف ایشان می باشد ؟
خنیفری که قرار است که ظرفیت دانشگاه فرهنگیان را فله ای افزایش دهد و به ماده 28 اساسنامه دانشگاه فرهنگیان ، " نگاه زاپاسی " دارد .
" عدم پذیرش مسئولیت و عذرخواهی بابت اتفاق شوم منطقه غرب تهران " و " فساد اخلاقی در مدارس به علت سوء مدیریت " مواردی هستند که به نظر می رسد ریشه در جاهای دیگری داشته باشند .
افرادی که وارد آموزش و پرورش می شوند از فیلتر " گزینش " رد می شوند .
« حراست " هم رفتار معلمان و کارکنان را بر اساس معیارهای خودش زیر نظر دارد .
اگر مشکلی در این زمینه وجود دارد باید به دنبال منشا و ریشه ها بود .
اگر فلسفه هسته های گزینش دچار تناقض و یا نقصان شده و با نیازهای روز همخوانی ندارد باید این ها مورد بررسی و بازخوانی در اهداف و فسلفه قرار گیرند .
اگر این نمایندگان واقعا دلسوز آموزش و پرورش و آینده این دستگاه هستند چرا عدم توجه به تاسیس " سازمان نظام معلمی " که اتفاقا از برنامه های وزیر هنگام ارائه برنامه به مجلس بوده است برجسته نشده است ؟
وقتی یک ابزار کند و یا ناکارآمد می شود راهش ادامه وضع موجود نیست ؛ گاهی باید ابزارها با نگاهی جدید و تحول گرا تعویض شوند .
نمایندگان مجلس باید مشخص کنند آقای بطحایی دقیقا به کدام یک از موارد برنامه ی خود پای بند نبوده است ؟
در زمان پیشنهاد آقای بطحایی از سوی رئیس جمهور به مجلس برنامه ایشان را در دو بخش بررسی و مورد نقد و تحلیل قرار دادم . ( این جا ) و ( این جا ) . « صدای معلم » تنها رسانه ای بود که در مورد مدارک « علی الهیار ترکمن » و « حجت الاسلام محی الدین بهرام محمدیان » رمز گشایی کرد
نوشته بودم :
" بطحایی روز شنبه 21 مرداد ماه که برای پاسخ به پرسش های کمیسیون فرهنگی حضور یافته بود ( این جا ) زمانی که برحل مشکل و معضلات معیشتی معلمان تأکید کرده بود در پاسخ به پرسش طیبه سیاوشی شاه عنایتی در مورد این که منابع مالی این دو مسئله را از چه منبعی تأمین خواهد کرد ؛ سکوت می کند .
همچنین این عضو کمیسیون فرهنگی مجلس خطاب به بطحایی چنین می گوید :
" متأسفانه در این نشست آقای بطحایی به این سوال پاسخ نداد که چرا با وجود 35 سال سابقه کاری در مدیریت کلان و میانی سیستم آموزشی کشور تغییراتی که بیان شد، در وزارت آموزش و پرورش اعمال نشد ولی امروز که بعد از 35 سال در رأس هرم قرار گرفته‌اید، داعیه‌دار تغییر در سیستم هستید. "
و در جای دیگری تاکید می کند :
" همگان به مشکلات و ضعف سیستم آموزشی کشور واقفیم و می‌دانیم که این سیستم نیاز به روش‌های نوین و سازی دارد اما اینکه افرادی از درون سیستم که مسئولان مدیریتی میانی و کلان در حوزه آموزش و پرورش داشته باشند و امروز نیز به این روش منتقد باشند، جای سوال دارد... "
" سیاست " و " ایدئولوژی " دستگاه تعلیم و تربیت را دچار استحاله و روزمرگی کرده است این گونه سخنان و وعده ها مصداق تمثیل واقعی " سنگ بزرگ علامت نزدن است " و نیز " آدرس غلط دادن " می باشد .
نگارنده سعی کرد تا فقط تعدادی از مفاد و مواد برنامه بطحایی وزیر پیشنهادی آموزش و پرورش را مورد نقد قرار دهد .
از نظر من ، برنامه بطحایی بیشتر حالت کلی و شعاری و فاقد مکانیسم و سازوکارهای دقیق و عملیاتی برای اجرا شدن است .
در این مورد صدای معلم حاضر است تا در مورد مفاد این برنامه با بطحایی مناظره داشته باشد .
در یک مقایسه تطبیقی برنامه دانش آشتیانی را بسیار علمی تر ، دقیق تر ، شفاف تر و به روز در مقایسه با برنامه بطحایی ارزیابی کرده و نمره می دهم .... "
نگاهی به صحبت ها و نطق های موافقان و مخالفان در زمان رای اعتماد به بطحایی نشان می دهند که تقریبا هیچ نماینده ای برنامه ایشان را به صورت کارشناسی شده نقد نکرد و این در حالی بود که وزیر آموزش و پرورش از معدود وزرایی بود که رای بالایی آورد .
هنوز جنجال نمایندگان مجلس در مورد مدرک « علی کردان » از اذهان مردم نرفته است . تجارب ، مشاهدات و گزارش ها نشان می دهند که نگاه و حتی فهم اکثریت نمایندگان مجلس به مقوله آموزش و پرورش در حد " عزل و نصب " هاست .
محمدرضا فاکر نماینده مجلس هشتم در نطق پیش از دستور گفت :
" نماینده نشدیم که هر طور دل ما خواست رای دهیم و آبروی نظام و کشور را بفروشیم و سرمایه ملت را تباه کنیم و پشت سر کسانی راه رویم که متهم به تقلب، نفاق، دزدی، جنایت، زنا و آدم‌کشی هستند و به نوعی سر خود کلاه بگذاریم و با همدیگر معامله کنیم تا قانع شویم. "
« صدای معلم » تنها رسانه ای بود که در مورد مدارک « علی الهیار ترکمن » و « حجت الاسلام محی الدین بهرام محمدیان » رمز گشایی کرد . ( این جا ) و ( این جا ).
واکنش نمایندگان مجلس در این مورد چه بود ؟
این نمایندگان و حتی افرادی از فراکسیون امید به خود زحمت ندادند در این موارد سوالی از وزیر آموزش و پرورش کنند ؟
آیا این حساسیت ها فقط مال قبل بود و یا نوع مدرک فرق داشت ؟
عدم صداقت نمایندگان مجلس در این قضیه کاملا مشخص و شفاف شد .
باور من است که بسیاری از نمایندگان مجلس بیش از آن که به فکر مردم و مصالح جامعه باشند به فکر خود و آینده شغلی خویش هستند .
نوع نگاه و فرهنگ سازمانی غالب و مهم تر از همه مناسبات ساختار اجازه نمی دهد که تا وزیری حرفه ای ، باسواد و برنامه ریز در راس این سازمان بزرگ قرار گیرد .
نهادهای موازی این دستگاه نیز اجازه نمی دهند تا موضوع " آموزش " در مفهوم یک پارچه آن آن مورد بررسی و اجماع و اجرا قرار گیرد .
" سیاست " و " ایدئولوژی " دستگاه تعلیم و تربیت را دچار استحاله و روزمرگی کرده است .
با این تفاسیر خیلی فرق نمی کند که چه کسی وزیر آموزش و پرورش باشد .
( 1 )
جامعه شناسی نخبه کشی ؛ قائم مقام ، امیر کبیر ، مصدق ؛ تحلیل جامعه شناختی برخی از ریشه های تاریخی استبداد و عقب ماندگی در ایران ، علی رضا قلی – تهران : نشر نی ، 1377 ص 155