ژاپنی ها چرا تحسین برانگیزند ؟!

مقدمه
در سه بخش از مبحث " مقایسه سیستم آموزشی ژاپن با آموزش و پرورش ایران " با نکات جالب ، ساده و امکان پذیری از سیاست های آموزشی ژاپن ، آشنا شدیم . برای ارزش گذاری ملت و کشوری که در هر حیطه و زمینه ای از جمله هنر و موسیقی و فرهنگ سنتی و تکنولوژی و اخلاق و سخت کوشی و همت و اراده و..... سرآمد و زبانزد ملل دیگر است ، لازم دیدم تا در این مقال ، ژاپن و ژاپنی ها را بیشتر و بهتر بشناسیم . و اما چرا ژاپنی ها تحسین ملل دیگر را برمی انگیزانند ؟!

فرهنگ اینموری (Inemuri)
ملت و کشور ژاپن ، تحسین جهانیان را برمی انگیزانند؟! آنان برای این محبوبیت اجتماعی ، سالیان درازی روی دقایق زندگی فردی و اجتماعی افراد و تمامی سرمایه های موجود ، به طور هدفمند برنامه ریزی کرده اند. نه نوع تغذیه و نه موقعیت جغرافیایی ، ژاپن را کشوری ممتاز از لحاظ اخلاق و باور و فرهنگ و ادب و هنر ، نساخته است ، عده ای بر این باورند ژاپنی ها چون ماهی زیاد مصرف می کنند برای همین باهوشند! اما واقعیت آن است که آنان به باور این اصل دست یافته اند که زندگی در سایۀ تلاش و همت و به کارگیری اراده و احترام گذاشتن بر کوچک و بزرگ ، آشنا و بیگانه ، ممکن می گردد. آنان فقط به پدر و مادر و معلم و همسایه خود احترام نمی گذارند ، به وطن و تمامی هموطنان خود و حتی سایر ملل و کشورها نیز احترام می گذارند. آنان در کشور خود به ترکیب نظام های گوناگون با یکدیگر در حدی که اثرگذاری خود را از دست بدهند اهتمام نورزیده اند . مرزبندی آنان بین این نظام ها در حد تعامل مفید و مؤثر برای پیشبرد اهداف ملی است نه گروهی و یا فردی.

   علیرغم آن که مدت زمان بیشتری در طول روز برای تحصیل و فعالیت شغلی سپری می کنند و بسیار خسته می شوند اما نمی‌‎ خوابند.
" آن‌ها حتی چرت هم نمی ‌زنند. آن‌ها فرهنگ اینموری (Inemuri) را پیاده می‌کنند.عادت اینموری در ژاپنی‌ها صرفاً به معنای گرایش افراد به تنبلی نیست ، اینموری یکی از ویژگی‌های نهانِ زندگی اجتماعی ژاپن است تا افراد از طریق آن بتوانند به اجرای بهتر وظایف روزمره خود فکر کنند. روش این کار اما جالب است: دور ماندن موقتی از اجرای آن وظایف یا همان اینموری. " (1)
آنان می خواهند ثابت کنند از بس زیاد فعالیت می کنند که با "اینموری " ذهن خود را آمادۀ ادامه فعالیت روزانه می کنند و بدین طریق در اختیار و جریان ادامۀ کار قرار می گیرند. آنان پشتکار خود را در تمامی مراحل زندگی به نمایش می گذارند و برای همین به ملتی سخت کوش مشهورند. به تعبیری دیگر ، سایه را برای آسایش خود دعوت نمی کنند ، خود به زیر سایه می روند و یا خود شرایط مناسب سایه را ایجاد می کنند.

ادارۀ مدارس ژاپن فقط با دو نقش معلم و دانش آموز
در ژاپن دانش آموز و معلم فقط دو نقش متقابل اجتماعی برای دستور دهی و اطاعت نیستند ، ضمن این که معلم از حرمت و ارزش والایی برخوردار است و این جایگاه از سوی دانش آموزان و والدین و جامعه و تمامی نظام های موجود در آن ، مقدس شمرده می شود ، اما معلم و دانش آموز در پیشبرد اهداف نظام آموزشی در کنار هم و با هم ، عمل می کنند. امر آموزش فقط با تلاش معلم ، انجام نمی شود بلکه تعاون و همکاری این مهم را انجام می دهد. برای کنترل و نظارت به امور مدرسه در هر بُعدی ، نقش های مدیر و معاون و دبیر پرورشی و مشاور و مسئول سمعی و بصری و مستخدم و..... لازم نیست ! اما ما با وجود این همه نقش در مدارس ، از مدیریت آن ناتوانیم و با بحران های ارزشی و اخلاقی بسیاری چون اعتیاد و تیغ زنی دختران ، ضرب و جرح معلمان و قتل آنان ، تجاوزات جنسی ، وحشت از اثرات تخریبی فضای مجازی و .... مواجه هستیم ، اما مدارس آنان ، گویی فقط با دو نقش معلم و دانش آموز ، مدیریت می شود. نه نامی از ناظم عصبی و بدخُلق معروف مدارس ما است که از بس ابروان خود را درهم تنیده است ، ناظم بودن او در بیرون از مدرسه ، در خانواده و محل زندگی نیز به دیگران القا می شود ( محو شدن در ایفای نقش ) و نه مدیر ، فریاد معترض آلود خود را ابزاری سلطه جویانه برای ترساندن دانش آموزان و برجا نشاندن معلمان ، می نماید. معلم آن چنان توانمند است که تمامی فعالیت های لازم را پاسخگوست و شاید برای همین کمبود معلم را بهانه ای برای ارائۀ طرح های گوناگون نمی نمایند.

یادگیری هر نوع فعالیتی با عنوان آموزش برای زندگی کردن
ژاپنی ها به هر امری با دید آموزش می نگرند و همۀ یادگرفته های خود را لازم برای زندگی می دانند ، حتی ناهار خوردن آنان در کلاس به همراه معلم ، برای دانش آموزان کلاس آموزشی برای تغذیه است ، آنان آموزش کاربردی دارند نه همانند ما تحصیل برای تحصیل و یا جنون نمره 20 برای برتری و کسب امتیاز بیشتر و حق خواهی ناعادلانه از امکانات مادی و معنوی جامعه علیرغم شایستگی ها ! آنان در لحظه زندگی می کنند و برای همین خوش بین و شادند ، چون هر دلیل و سبب نشاط و شادمانی را قدر می نهند ، دنبال بهانه و یا توجیه هیچ واقعیت زندگی نیستند .

ما لحظات عمر و تلاش مان را قربانی رسیدن به یک موقعیت اجتماعی برتر و پردرآمد می کنیم. یعنی ما ایرانی ها بعد 16 – 20 سال تحصیل و در سنین بالای 25 سال ، تازه می خواهیم شاغل شویم تا مستقل گردیم و بعد ازدواج کنیم تا خوشبخت شویم و بعد پول درآوریم تا به آرزوهای 25 سالۀ خود جامۀ عمل بپوشانیم . اما ژاپنی ها از دورۀ پیش دبستانی ، زندگی کردن را آغاز می کنند و شاید برای همین خوش بینی و نشاط و آرامش و عمری طولانی دارند. آنان زندگی می کنند تا به اهداف متعالی دست یابند و ما زندگی می کنیم تا به موقعیت برتر برسیم. آنان در 50 متر مربع در آرامش زندگی می کنند و ما در 300 متر مربع آپارتمان و یا در 5000 متر مربع ویلای خود ، ولع و استرس برای افزایش هر چه بیشتر امکانات مادی را داریم و یا قصد برنده شدن در مسابقۀ چشم و هم چشمی جامعه را . برای همین ما در تلاش بلند مدت خود ، زندگی و زندگی کردن را فراموش می کنیم و خسته و رنجور و دلمرده ایم . ژاپنی ها از تمامی نعمات پیرامون خود برای سعادتمندی خود و خانواده و وطن ، بهره ای وافر می برند و ما نعمات را ابزار و وسیله ای برای رسیدن به قلّۀ کوه قرار می دهیم.

آری ما زندگی کردن را فراموش می کنیم و ظواهر زندگی مان برجسته تر از باطن آن است. شاید شما هم شنیده اید که کمتر ملتی به اندازۀ ایرانیان به ظاهر ساختمان تا این قدر اهمیت می دهند و بیشترین هزینه را برای آن می کنند !

10 قانون مدارس ژاپن :
1 - تمرکز دانش آموزان باید فقط روی درس باشد و برقراری روابط عاشقانه در مدرسه ممنوع است .
2 - به همه دانش آموزان به یک اندازه غذا داده می‌شود و آنها باید غذای شان را تا آخر بخورند.
3 - نظافت همه ‌جای محیط مدرسه بر عهده دانش آموزان و معلمان است.
4 - شنبه ها در ژاپن تعطیل رسمی است اما برخی از مدارس در این روزهم بازهستند.
5 - دانش آموزان حق آرایش زیاد و استفاده از لباس‌های نامتعارف را ندارند.
6 - تمامی دانش‌آموزان باید لباس فرم مدرسه را بپوشند.
7 - دانش آموزان در مدرسه طرز استفاده از شمشیر سامورایی که نماد ژاپن است را می آموزند.
8 - تمامی مدارس استخر شنا دارند و همه دانش آموزان به صورت حرفه ای شنا را یاد می گیرند.
9 - اگر معلم نتواند در کلاس حاضر شود هیچ کس جایگزین او نمی شود و خود دانش آموزان نظم کلاس را برقرار می کنند.
10 - مدارس ژاپن چیزی به نام شاگرد ممتاز ندارند و دانش‌آموزان همه کارها را به صورت گروهی انجام می دهند. (2)

اگر به قوانین ذکر شده دقت کنید علت نظم ملی ژاپنی ها را بیشتر متوجه خواهید شد. تبعیت از اصول کلی برای همۀ دانش آموزان به صورت متحدالشکل و یکپارچه ، تبعیت از نماد ملی و اثبات توانمندی هر دانش آموز بدون تفکیک طبقه ای و یا قدرت یادگیری . دانش آموزان ژاپنی بدون حضور نمادهای مذهبی در مدارس ، به ایمان و خودباوری اخلاقی و ارزشی دست می یازند و برای همین در سنین بالاتر ، شاغلین در انجام فعالیت های اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی و سیاسی بر اساس لیاقت و شایستگی ، نقش ها را برعهده می گیرند نه بر اساس مدرک تحصیلی و پایگاه اجتماعی و وابستگی سیاسی که هر سه مورد به ایجاد فساد و نابرابری منجر می گردد.
مجموع مهارت های غیرشناختی و یا اجتماعی و عاطفی یعنی صفات و مهارت‌هایی مانند تفکر انتقادی ، خلاقیت ، حل مسئله ، پشتکار ، و خود کنترلی در کودکان ژاپنی ، ایجاد ، تقویت و هدایت می شود و به جامعه پذیری آنان کمک نموده و از یأس و نومیدی در آنان جلوگیری می کند.

7 راز طول عمر ژاپنی ها
آنان پیر و چاق نمی شوند. کودکان ژاپنی هیچ نوع تنقلات بسته بندی شده حاوی شکر و آرد و نمک مصرف نمی کنند ، آنان میوه های خشک شده و یا تازه مصرف می کنند. آنان حتی در غذا خوردن نیز تابع امیال و سلایق شخصی نیستند و از یک پروسۀ تغذیه ای ملی ، تبعیت می کنند و شاید برای همین ملتی سالم با طول عمر بیشتر هستند و اما آن 7 راز عبارتند از :

راز اول: تغذیه بر پایه ماهی ، سویا ، سبزیجات و میوه ها.
راز دوم: برنج قهوه ای جایگزین برنج سفید و نان.
راز سوم : ژاپنی ها با چشمانشان غذا می خورند! در ظروفی کوچک اما زیاد .
راز چهارم: لازم نیست کم بخورید ، فقط کافیست کم کالری بخورید.
راز پنجم : رشته به جای ماکارونی.
راز ششم: روش پخت بیشتر بخارپز.
راز هفتم : چای سبز (3)

   حفظ فرهنگ سنتی
یک کودک در ژاپن با فرهنگ دیرین خود آشنا می شود و آن را با فرهنگ مدرن امروز ، چنان تلفیق می دهد که هارمونی زیبایی خلق می شود. آنان هنوز بر روی تشکی کوچک که به سهولت جابه جا می شود و در پشت یک میز کوتاه گرد ، در کنار خانواده و با هم غذا می خورند. دانش آموزان در مدرسه طرز استفاده از شمشیر سامورایی که نماد ژاپن است را می آموزند. ژاپنی ها در ایام و اماکن خاص "کیمونو " لباس سنتی خود را می پوشند. آنان یاد و خاطرۀ قربانیان ناکازاکی و هیروشیما را هرساله در روز ۱۰ اوت با برگزاری مراسم بزرگی برای یادبود قربانیان بمباران‌های هسته‌ ای در " پارک یادمان جنگ " شهر ناکازاکی برگزار می کنند. ما قربانیان حوادث بسیاری را فراموش کرده ایم و یادمانی برای بزرگداشت خاطرۀ آنان برگزار نمی کنیم !

فرهنگ عذرخواهی
فرهنگ ممتاز دیگر ژاپنی ها یعنی جسارت "عذرخواهی کردن " را با مثال عینی زیر باور کنیم :
" روز ۳۰ ژوئن ۲۰۰۷، فومیو کیوما وزیر دفاع وقت ژاپن در اظهاراتی دربارهٔ جنگ دوم جهانی، تلویحاً بمباران اتمی این دو شهر ژاپن توسط نیروهای آمریکایی در اوت سال ۱۹۴۵ را اقدامی لازم دانسته بود. وی گفته بود: "برای پایان دادن به جنگ جهانی دوم، چاره‌ای جز بمباران اتمی و کشتار تعداد کثیری از مردم وجود نداشته‌ است." افکار عمومی ژاپن واکنش شدیدی به این اظهارات نشان دادند و شینرو آبه ، نخست ‌وزیر ژاپن، اظهارات وزیر دفاع را تقبیح کرد. چند روز بعد در ۳ ژوئیه ۲۰۰۷، وزیر دفاع تحت فشار افکارعمومی مجبور شد اظهار نظر قبلی خود دربارهٔ بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی را پس بگیرد و با عذرخواهی از مردم این دو شهر، از مقام خود استعفا دهد. (4)

درونی شدن ارزش ها
وجدان جمعی و یا افکار عمومی ژاپنی ها تابعی از عافیت طلبی و بی تفاوتی نسبت به هر گفته و یا عمل افراد در جامعه از مسئولین رده بالا تا همکاران یک واحد اجتماعی ، نیست. آنان رعایت حریم و مرز ارزش های ملی خود را پاس می دارند و برای همین طی سالیان متمادی ، نسل های گوناگون ، خود با تمام وجود خواهان احترام و رعایت اصول آن هستند. یعنی به بیانی دیگر ارزش ها در وجود ژاپنی ها نهادی و یا درونی گردیده است و جزئی جدا نشدنی از نحوه و روال زندگی شان گردیده است. در ژاپن ، هویت فردی افراد امتیاز نمی گیرد بلکه هویت گروهی ، مصداق هر نوع فعالیت است. در گروه هر فرد برحسب توانایی های فردی و مهارت های اکتسابی خود صاحب مسئولیت و تعهد هستند . خلاقیت و ابتکار توسط گروه به نمایش گذاشته می شود لذا رقابت منفی و یا ستیزه جویی و زیرآب روی ، اصلا معنا ندارد. گروه ها با یکدیگر رفاقت و رقابت می کنند. ژاپنی ها تابع اخلاق و دیسپلین هستند چون هر دو دارای ارزش ذاتی است و همانند ما معیاری برای کسب امتیاز و رتبه و رقابت و ستیزه نیست. اخلاق و نظم در درون ژاپنی ها جزوی از خمیرمایۀ وجودشان می گردد و ما خارج از خود در پی دسترسی بدانها هستیم.

وسعت کم و جمعیت زیاد
تقریبا 99 درصد جمعیت ژاپن علیرغم داشتن جمعیت سالخورده ، باسوادند. " ژاپن پیرترین جمعیت دنیا را دارد: میانگین سنی این کشور 46 سال است ، متوسط عمر ژاپنی‌ها 84 سال است و یک چهارم جمعیت این کشور بالای 65 سال سن دارند. ژاپن 130 میلیون نفر جمعیت دارد و سیاست نرخ باروری کمتر(1.4 کودک به ازای هر زن ) را تعقیب می کند. " (5)
کشور ژاپن یک چهارم ایران وسعت دارد اما تعداد جمعیت آن 45 میلیون نفر از ایران بیشتر است  و دهمین کشور پرجمعیت جهان است. اگر ما بودیم زیادی جمعیت نسبت به مساحت ، فاکتوری نابخشودنی برای ضعف هایمان بود.

سالخوردگی جمعیت
جمعیت سالخورده بیشترین هزینه و امکانات را برای تأمین نیازها به دولت تحمیل می کند. سالانه حدود 400 مدرسه در ژاپن بسته می شود، اکثر آنها به مرکز نگهداری سالخوردگان و بازنشسته ها تبدیل می شوند. در سال 2016 حدود 300 هزار مرگ بیش از تولد در ژاپن رخ داده است. ژاپنی ها سعی دارند افراد را به زندگی به شیوه ای متفاوت ترغیب کنند. یکی از آنها استفاده از قطارهای سریع السیر است که هزینه کمتری نیز دارد. کسانی که 65 سال به بالا هستند باید بتوانند بلیت ها را به قیمت ارزان تری تهیه کنند و همچنین بتوانند به کمک این شبکه راه ها به هر جایی که بخواهند سفر کنند.
دولت هزینه هایی صرف راه اندازی مراکز نگهداری از سالمندان کرده که مطابق قوانین این روزها با استقبال این افراد همراه شده است. افراد دولتی باید بتوانند به صورت رایگان از موزه ها و باغ وحشها دیدن کنند. نتیجه همه اینها نیز این بوده که ژاپن بتواند حضور تعداد بالای سالخوردگان را در شهرهای خود كنترل کند و در عین حال کاری کند که شهروندان از زندگی خود احساس رضایت خاطر داشته باشند. به نظر می رسد ژاپنی ها بتوانند با موفقیت بیشتری افزایش جمعیت سالخوردگان را نسبت به سایر کشورها كنترل کنند. (6)
کشور ما دارای جمعیت جوان هست ، هر چند با کاهش نرخ باروری در کشور ، از درصد آن کاسته شده است ولی هنوز دارای ساختار جمعیتی جوان هستیم و یک چهارم جمعیت کشورمان زیر 30 سالگی قرار دارند ، اما علیرغم برخورداری ازچنین امتیازی ، اشتغال کامل و یا تولید انبوه در کشورمان وجود ندارد و بیکاری بیداد می کند.(7) .

ژاپن بی ‌جُرم و بی ‌جنایت
ژاپن از نظر امنیت در بین کشورهای صنعتی جهان مقام اول را دارد. مجموع جنایت‌های رخ داده در ژاپن 130 میلیون نفری به سالی 500 نفر هم نمی ‌رسد. ژاپن در سایر جُرم‌ها هم آماری مشابه بر جای گذاشته است. (8)

کلام آخر
شاید بتوان گفت : ژاپن جزو معدود کشورهایی است که مدیریت بحران دارد . این کشور قادر است با کمترین تلفات بحران هایی چون زلزله و طوفان و سونامی و بمباران هسته ای و سالخوردگی جمعیت و..... را به معقول ترین و با صرفه ترین شکل مدیریت نماید. ژاپن با مدیریت سیستماتیک و منسجم خود قادر است منحنی تعادل را در هر مقوله ای ترسیم سازد و برای همین هنوز برتر و قابل تحسین است. فراموش نکنیم کشور ژاپن مجمع الجزایر است و امکانات کافی برای کشاورزی و زراعت را ندارد . آنان کشت پلکانی را چارۀ تأمین مایحتاج خود ساخته اند. آنان با وجود این که واردات زیادی دارند اما با اشتغال کامل جمعیت ، سعی بر تولید کالاهایی با زیربنای دانش فنی و مهندسی دارند. فراموش نکنیم یکی از اساسی ترین مهارت های آموزشی آنها فراگیری ریاضیات است و برای همین در تولید دانش فنی سرآمدند.

قصد این مقال بر این اصل استوار نیست که ایران ، ژاپن گردد ، هدف اصلی این بررسی اثبات این مهم است که اول خود را باور کنیم ، بعد روی داشته ها برنامه ریزی کنیم ، رقابت سالم در هر حیطه و مقوله ای حاکم کنیم ، به فعالیت گروهی اهمیت بدهیم و تحمل آرای دیگران را داشته باشیم ، خطاهایمان را بپذیریم ، به همنوع خود اعم از کوچک و بزرگ ، آشنا و ناآشنا احترام بگذاریم ، سلسله مراتب و رتبه بندی و برتراندیشی خودخواهانه را کنار نهیم ، فرصت برابر برای تلاش فردی و گروهی افراد قائل شویم ، اخلاق مدار باشیم و کرامت نفسانی داشته باشیم ، در تب و تاب فراز و نشیب های حبابی اقتصاد به تله نیفتیم. خودکنترل و خودآگاهی داشته باشیم. زرنگی های رندانه و پایمال گر حقوق فردی را نداشته باشیم ، در منصبی که قرار می گیریم اول خودمان شایستگی و لیاقت انجام آن را باور داشته باشیم ، از این بام به آن بام برای جاه طلبی افسارگسیخته ، کمتر بپریم ، از حقه و نیرنگ و دروغ در هر سن و هر مکان و هر مرتبتی بپرهیزیم ، چشم هایمان را روی فساد اخلاقی و مالی دیگران نبندیم و وجدانی بیدار و آگاه داشته باشیم ، فقط نسبت به خود و اعضای خانواده احساس مسئولیت نکنیم و نسبت به حق و حقوق هموطنان و کشور نیز مسئول و متعهد باشیم ، به سلامتی روح و جسم خود و دیگران ارزش قائل شویم و خللی در این خصوص به طور عمد و یا جاهلانه وارد نیاوریم. اگر خانواده چنین کند ، مدرسه و سایر نهادها و سازمانها هم چنین خواهند کرد.

قبول کنیم که غفلت نابخشودنی و وحشتناکی در خانواده های ما جاری و ساری است که به مدارس و جامعه نیز هدایت می شود. بیایید از همین امروز آغاز کنیم و تابعی کور از قراردادهای غلط زندگی اجتماعی موجود در جامعه نباشیم.

هر چند راه طولانی است اما قبول و باور داشته باشیم که بالاخره باید از جایی آغاز کرد و زیربناترین جا برای این تولد خجسته ، خانواده است . ژاپنی ها اگر در طول یک سال فقط 500 مورد جرم و جنایت دارند ، بدان لحاظ است که جامعه پذیری کودکان را از مناسب ترین بِستر یعنی خانواده آغاز کرده اند و ما اگر چنین توفیقی به دست نمی آوریم بدان دلیل است انتظار داریم که فراگیری همه چیز هنگام مدرسه رفتن و از کانال آموزشی ، برایمان فراهم شود. آنان قدم اول را درست برمی دارند و موفق اند و ما از برداشتن این قدم غافلیم و در باور تعلیم و تربیت کودکان توسط معلمان و مدارس نشسته ایم. آنان تربیت می شوند و در مدارس مهارت زندگی کردن را می آموزند و جامعه را از توانمندی های خود بهره مند می سازند و ما در مدارس و دانشگاه قصد تربیت او را داریم و چون به سن 20- 30 سالگی رسید تازه به طور عملی و با آزمایش و خطا، مهارت زندگی کردن را بیاموزد! لذا آنان توانسته اند و ما با چنین سبک و روالی هرگز نخواهیم توانست.
فراموش نکنیم که 99 درصد ژاپنی ها باسوادند و دولت به دلیل اهمیت خانواده ها در تربیت و جامعه پذیری کودکان ، برنامه های مناسب هدفمند برای خانواده ها از طریق رسانه ها دارد ما که جمعیت بیسوادی واقعی زیادی داریم برای ایجاد تعادل در تربیت کودکان در خانواده ها ، چه راه کارهایی باید بیندیشیم ؟!!
شاید وجود همین خلاء بزرگ ، مانع اصلاح تمامی ساختارهای کشور ماست : غفلت مان از تربیت کودک در خانواده و ناتوانی خانواده ها در این خصوص به دلیل بالا بودن نرخ بیسوادی ! پس تکلیف من و شمای باسواد بسیار سنگین و عظیم است . کارشناسان و متخصصان تعلیم و تربیت و خانواده در این خصوص بیندیشند که چه راهکارهایی وجود دارد و چه تمهیداتی باید اندیشیده شود ؟


1 ) خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا - کد خبر : 95030503165 - 5 خرداد 1395 - فرهنگ جالب و متفاوت " خواب ژاپنی "
2) در مدارس ژاپن چه می گذرد؟ - Sputnik Iran - 2018.
3) سلامت نیوز. چرا ژاپنی ها پیر و چاق نمی شوند؟ کد خبر: 151028 - 20 خرداد 1394 .
4) بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی - ویکی پدیا - دانشنامۀ آزاد.
5) شاید پیر شدن جمعیت ژاپن ، خبر خوبی برای جهان باشد ... خبر آنلاین . 19 دی ماه 1392 .
6) سایت تابناک - کد خبر: ۷۷۸۶۸۵ - ۱۰ اسفند 1396.
7 ) خبرگزاری مهر - کاهش 4 درصدی جمعیت جوان کشور تا سال 1405 - 2 خرداد 1397.
8) بامیلو بلاگ - ۱۱ مورد عجیب از فرهنگ ژاپن . 27 آبان 1393.

ارسال مطلب برای صدای معلم

این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید