اساس بودجه ریزی عملیاتی افزایش بهره وری است. بهره وری یعنی انجام یک کار با کیفیت خوب و قیمت کمتر . این مفهومی است که همه ما در حوزه خصوصی با آن آشنا هستیم و آن را می پسندیم. من و شما در زندگی خصوصی سعی می کنیم بهترین کالا را با کمترین قیمت بخریم. اگر لوله آب خانه ما بترکد دنبال لوله کشی می رویم که با قیمت کمتر بهترین خدمت را ارائه دهد. اما برای انجام یک کار دولتی ، که نیاز به یک نفر دارد باید 4 نفر استخدام شود و نهایتا کار نیمه تمام بماند. هر چه یک سیستم دولتی تر باشد ، هزینه ها بیشتر و بهره وری پایین تر است. در زندگی خصوصی بهره وری امری مثبت و عقلانی است اما در سیستم دولتی کلمات بهره وری و صرفه جویی برای کارکنان دولت از بالا تا پایین بار منفی دارد. تصور این است که پول دولت به اندازه ریگهای کویر لوت و آب اقیانوس ها است. اصلا در فرهنگ ما دولت یعنی ثروت. در واقع عده ای به جای درآمدهای دولت ، ثروت بالقوه مرز پرگُهر را می گذارند و نتیجه می گیرند که محدودیت منابع دولت دروغ است. اما محدودیت منابع امری واقعی است. دولت به معنای "دولت" روحانی پول و اعتبار کافی برای پاسخگویی به هزینه ها را ندارد و حتی از عهده قول هایی که در لایحه بودجه می دهد بر نمی آید و با کسری بودجه 20 درصدی در سال آینده مواجه است.
تصور این است که معلمان دلشان به شعار خوش می شود. همتن رفتار پوپولیستی مدیران در برخورد با معلمان کار منتقدان را در تحلیل بودجه دشوار می کند علی الهیار ترکمن در دومین روز گردهمایی مشترک اعضای شورای معاونان و مدیران کل آموزش و پرورش در اردوگاه فرهنگی تربیتی شهید باهنر تهران (14 دیماه 96 ) با اشاره به تصویب کلیات بودجه سال 97 در مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: "دولت همه سازمان‌ها و دستگاهها را موظف کرده است تا بودجه ریزی‌های خود را بر اساس عملکرد انجام دهند. این الزام چه از طرف دولت باشد یا نباشد ما باید خودمان را موظف بدانیم که بودجه‌ریزی مان را بر اساس عملکرد انجام دهیم."
به این ترتیب مهم ترین مقام آموزش و پرورش در امور مالی و اعتباری، وزارت آموزش و پرورش را متعهد به اجرای بودجه ریزی بر اساس عملکرد می داند. به نظر من با تعریفی که آقای روحانی رییس جمهور از بودجه ریزی عملیاتی ارائه داده اند بودجه ریزی عملیاتی یا بودجه ریزی بر اساس عملکرد در آموزش و پرورش قابل اجرا نیست. به این دلیل ساده که بین 90 تا 98 درصد بودجه مصوب آموزش و پرورش صرف پرداخت حقوق کارکنان می شود و اصولا مدیران وزارتخانه قادر به صرفه جویی و بهینه سازی در این حوزه نیستند. مدیران ارشد آموزش و پرورش در جمع معلمان خود را مدافع افزایش حقوق پرسنل و افزایش بودجه نشان می دهند اما در حضور رییس جمهور دقیقا برعکس حرف می زنند.
آقای روحانی هیچ گاه به معلمان وعده افزایش حقوق نداده است. به عبارتی دو دوزه بازی نکرده است. روحانی در اوج تبلیغات انتخاباتی در 13 خرداد 92 می گوید : " ....وقتی موفق شدیم رونق نسبی را برگردانیم و این تنگناهای بودجه‌ای رفع شد، نباید نگاه انقباضی به اعتبارات آموزش و پرورش داشته باشیم و واقعاً آن را سرمایه‌گذاری بلندمدت بدانیم. من با صراحت می‌گویم نجات آموزش و پرورش در گرو نجات اقتصادی کشور است و هر برنامه‌ای که فقط دنبال دادن اعتبارات بیشتر بدون نجات اقتصادی کشور باشد ظاهرسازی است. وقتی رشد اقتصادی ما منفی شده و 70 درصد کارگاه‌های صنعتی تعطیل یا نیمه‌فعال هستند، نفت هم تحریم است و کشور منابع درآمدی‌اش محدود شده است، از کجا باید اعتبار لازم برای بهبود وضعیت معلمان یا تحول در نظام آموزشی را تأمین کرد. باید واقع‌بین بود و فهمید که بدون تغییر نگرش ما به تعامل با جهان، گشودن بن‌بست‌ها و اصلاح روش‌ها و رویکردهای کلی مدیریت‌مان نمی‌توانیم این مسائل را حل کنیم" درست است که بخش کوچکی از تحریم ها برداشته شده اما نگرش حکومت به تعامل با جهان تغییر نکرده است. رفرم اقتصادی در بانکها اتفاق نیفتاده و فضای امنی برای سرمایه گذاری ایجاد نشده است. به عبارتی هنوز آن رونق اقتصادی ، ایجاد نشده که نگاه انقباضی به بودجه آموزش و پرورش برداشته شود.
محمدعلی نجفی به عنوان رییس ستاد فرهنگیان روحانی در جریان انتخابات ریاست جمهوری 96 حرفهای بدون پشتوانه زد . نجفی با سوء استفاده از اعتماد معلمان گفت که آموزش و پرورش اولویت اول دولت دوم روحانی خواهد بود. بجفی وعده اختصاص 20 درصد بودجه عمومی دولت ( بیش از دو برابر مبلغ اختصاصی در لایحه بودجه 97 ) و نیز اختصاص 6 درصد تولید ناخالص داخلی کشور ( 3 برابر بودجه اختصاص داده شده به آموزش و پرورش در لایحه بودجه 97 ) را در دولت دوم روحانی به آموزش و پرورش را داد. نجفی بعد از شکست پروژه خود در تحمیل سمیع الله حسینی مکارم به عنوان وزیر آموزش و پرورش دولت دوم روحانی قهر کرد و رفت. حالا هم همراه سمیع الله حسینی مکارم که اسمش دو بار در لیست املاک نجومی آمده در ساختمان بهشت نشسته و احتمالا با خواندن این مقاله به ساده لوحی معلمان می خندد. این اتفاق برای چندمین بار به معلمان این پیام را منتقل می کند که زیر علم هیچ شخص سیاسی یا مدیردولتی و غیر دولتی سینه نزنند .
فرقی نمی کند که نجفی اصلاح طلب باشد یا حاجی بابایی اصولگرا . افراد سیاسی دنبال منافع خودشان هستند و دفاع از حقوق معلمان ابزاری در دست آنها است. به محض سوار شدن بر اسب قدرت و رسیدن به هدف معلمان را فراموش می کنند. معلمان زود دل می بندند و عاشق می شوند یک روز عاشق حاجی بابایی و روز دیگر عاشق نجفی .
اینکه در هیات دولت و سازمان برنامه قول صرفه جویی و کاهش هزینه و بودجه ریزی عملیاتی بدهیم و به معلمان که می رسیم وعده افزایش حقوق و مزایا بدهیم و وزیر خود را نماینده صنفی یک میلیون معلم 800 هزار بازنشسته معرفی کند بوی تزویر و فریب می دهد من برای اینکه متهم به بیسوادی و ورود در حوزه بودجه که نیاز به تخصص دار نشوم ، بودجه ریزی عملیاتی را از زبان رییس جمهور بیان می کنم. آقای روحانی در نطق 19 آذر مجلس هشدار داد که روند بودجه نویسی سنتی جواب نمی دهد . بودجه نویسی از نگاه روحانی یعنی اختصاص بودجه سال قبل به علاوه 10 درصد افزایش .
روحانی می گوید : " اگر روند سالهای گذشته ادامه پیدا کند ، فرض محال که دولت دوازدهم بتواند کشور را اداره کند ، دولت بعد حتما نمی تواند اداره کند. ما در یک بن بست قرار می گیریم." بن بستی که روحانی از آن سخن می گوید این است که درآمدهای نفتی دولت ثابت است، افزایش مالیاتها در بخش مردم با مقاومت روبه رو می شود و در بخش پنهان اقتصاد اخذ مالیات غیرممکن است. صندوق های بازنشستگی و تامین اجتماعی ورشکسته اند. تقریبا همه اقشار از بازنشسته تا شاغل و بیکار و کارمند و معلم و کارگر مطالبات معیشتی دارند. 70میلیون نفر یارانه می گیرند. محیط زیست ایران در حال نابودی است. فرماندار تهران هشدار داده که اگر بارندگی کافی نشود نیمی از مردم تهران و کرج تابستان آینده آب آشامیدنی ندارند. مسئولان از شش ابرچالش یاد می کنند که در آستانه تبدیل به ابر بحران هستند. حتی برخی جامعه شناسات اعتراضات اخیر را ناشی از تغییر شرایط اقلیمی و نابودی کشاورزی و مهاجرت روستاییان به شهرهای کوچک می دانند.
بودجه ریزی عملیاتی یعنی مبنای تخصیص بودجه به دستگاهها بر اساس قیمت تمام شده محصول یا خدمت ارائه شده در بخش خصوصی باشد. روحانی می گوید : "دولت باید بتواند با بخش خصوصی رقابت کند یا واگذار کند." روحانی وارد مصادیق می شود و می گوید : اگر بناست ما بیماری را معالجه کنیم با چه هزینه ای ؟ اگر عمل جراحی انجام می دهیم با چه هزینه ای ؟ اگر دانشجویی می خواهد تربیت شود با چه هزینه ای ؟اگر دانش آموزی باید کلاس درسش را بگذراند با چه هزینه ی ؟ وقتی مقایسه می کردیم هزینه دستگاه های دولتی را با بخش خصوصی اصلا قابل مقایسه نبود.... من آن آغازی که وزیر آموزش و پرورش را در این دوره می خواستم معرفی کنم گفتم یک دانش آموز را اگر ما صندلیش را از یک مدرسه خصوصی بخریم ممکنه برای ما یک میلیون تمام شود اما یک دانش آموز که در اختیار شما می گذاریم یعنی وزارت آموزش و پرورش دو و نیم میلیون تومان هزینه می کنید. از هر دو حرف من ایراد گرفت گفت اولا اگر بخش خصوصی بدهیم یک میلیون نمی شود، 800 هزار تومان می شود. اگر به بخش دولتی بدهیم 2 و نیم نمی شود و نزدیک 3 میلیون می شود. من دقیقا از سخنرانی رییس جمهور متوجه نشدم که چه کسی حرف رییس جمهور را تصحیح کرده ؟ جناب بطحایی ؟ وزیر سابق یا شخص دیگری اما روشن است که آقای بطحایی آنجا حضور داشته است.
کلیت حرف رییس جمهور در مورد تفاوت هزینه در دستگاه دولتی و بخش خصوصی درست است. اما بودجه ریزی عملیاتی بر مبنای قیمت خدمات در بخش خصوصی را چگونه می توان در آموزش و پرورش که بین 90 تا 98 درصد بودجه صرف هزینه های پرسنلی می شود اجرا کرد؟
بر مبنای بودجه ریزی عملیاتی بودجه آموزش و پرورش به قیمت ثابت باید در نهایت از مثلا 36 هزار میلیارد به 12 هزار میلیارد کاهش یابد. یا باید حقوق ها را به یک سوم برسانند یا ظرف چند سال با اجرای سیاست بسته حمایتی به جای استخدام رسمی معلم مثلا سالی 5 درصد یا ده درصد از مدارس را از طریق خرید خدمات اداره کنند.
من به ایرادها و انتقادهای همکاران به این طرح واقفم در اینجا هم بحث من بر دفاع از این طرح یا رد آن نیست. می خواهم تناقض بین گفتار و عمل مدیران آموزش و پرورش از وزیر تا معاونانش را نشان دهم.
وزیری که با شرط اجرای سیاست های رییس جمهور و تایید تعریف رییس جمهور از بودجه ریزی عملیاتی معرفی می شود در روز اول کاری خودش در خودرو برای معلمان و بازنشستگان پیام تصویری می فرستد و شعار معیشتی می دهد. معاون وزیر که خودش را متخصص بودجه و برنامه می داند قول اجرای بودجه ریزی عملیاتی می دهد. اما از سوی دیگر استدلال هایش بر مبنای درصد افزایش بودجه آموزش و پرورش نسبت به سال گذشته است. هدف من نشان دادن دوگانه گفتاری و دوگانه رفتاری مدیران آموزش و پرورش است .
توصیف بودجه ریزی عملیاتی در سخنان رییس جمهور و مثالهای او به قدری شفاف و روشن است که نیاز به تعبیر و تفسیر ندارد. آقای بطحایی و معاون توسعه مدیریت و پشتیبانی که عهده دار مسایل بودجه وزارتخانه هستند توضیح دهند که آیا با بودجه ریزی عملیاتی با تعریف رییس جمهور موافقند ؟ اصولا مدیران وزارتخانه قادر به صرفه جویی و بهینه سازی در این حوزه نیستند. مدیران ارشد آموزش و پرورش در جمع معلمان خود را مدافع افزایش حقوق پرسنل و افزایش بودجه نشان می دهند اما در حضور رییس جمهور دقیقا برعکس حرف می زنند
اگر موافقند چگونه می توانند قیمت تمام شده تربیت یک دانش آموز ابتدایی را از 3 میلیون تومان به یک میلیون کاهش دهند؟ اگر مخالفند چرا وزیر آموزش و پرورش در حضور رییس جمهور برای خودشیرینی بر هر دو حرف رییس جمهور ایراد می گیرد و می گوید قیمت واقعی یک میلیون نیست و 800 هزار تومان است و قیمت دولتی 2.5 میلیون نیست و سه میلیون است؟
چرا نگفتند که 95 درصد بودجه صرف پرداخت حقوق و مزایای پرسنل می شود و پرسنل از حقوق خود ناراضی هستند و امکان تعدیل نیرو و یا کاهش حفقوق وجود ندارد؟
اینکه در هیات دولت و سازمان برنامه قول صرفه جویی و کاهش هزینه و بودجه ریزی عملیاتی بدهیم و به معلمان که می رسیم وعده افزایش حقوق و مزایا بدهیم و وزیر خود را نماینده صنفی یک میلیون معلم 800 هزار بازنشسته معرفی کند بوی تزویر و فریب می دهد.
تصور این است که معلمان دلشان به شعار خوش می شود. همتن رفتار پوپولیستی مدیران در برخورد با معلمان کار منتقدان را در تحلیل بودجه دشوار می کند.