مقدمه
آغازی دیگر برای یک سال تحصیلی که یقین نیازمند تغییری است که از تکرار به دور باشد. چون دانش آموزان این سال تحصیلی همان کودکان و نوجوانان سال پیش نیستند. نیم قرن پیش و قبل از آن نسل هر بیست سال یک بار تغییر می کرد و آهنگ تغییرات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی کُند بود، یا حداقل در جامعه ما چنین بود. اما امرزو همه چیز در روز و ساعت تغییر می کند از جمله دانش و اطلاعات بشری، داده های فرهنگی و اجتماعی.
حال در این میان اگر منِ معلم، همان معلم سال پیش و یا بدتر از آن همان معلم روز اول استخدام خود باشم و روش تدریس خود را هماهنگ با نیازهای دانش آموزان جدید و شرایط روز عوض نکنم، قدرمسلم معلمی موفق نخواهم بود.
برخی از تلقی ها به تدریج به وجود می آیند و در خمیرمایه اذهان جا می گیرد اما زدودن آن از تاروپود ذهنیت افراد و جامعه به راحتی صورت نمی گیرد. چون بعد از رسوب یک برداشت نادرست باید کلی فعالیت فرهنگی و خلاف مسیر آن انجام شود تا تلقی درست جایگزین شود. شاید اگر تاکنون چنین اتفاقی نیفتاده است بدان دلیل است که مسیر به شایستگی طی نشده است. یکی از این نادرستی ها که همه ما در تداوم آن کمابیش سهم داریم « روش تدریس معلمان » است و بزرگ ترین مسبب این مهم، نامشخص بودن کانال های جذب و استخدام معلم و خلق موقعیت و نامی جدید برای شغل معلمی نسبت به شرایط نامساعد رایج در آموزش و پرورش بوده است و سلیقه محوری وزرا در مدیریت وضعیت آشوب موجود بر شدت هر نوع بحرانی دامن زده است. یعنی بزرگ ترین وزارتخانه دولت بر اساس اراده فردی به دور از هر نوع مدیریت علمی و سیستماتیک اداره می شود.
آموزش و پرورش به جای تعلیم و تربیت کودکان و انتقال دانش و مهارت زندگی، پی در پی مشغول ایجاد بحران و حل بحران بوده است.
ثبات روش تدریس طی سال های متمادی، بزرگ ترین ایراد یک معلم است. روش تدریس در اصل پویا و دینامیک است. روش تدریس برخاسته از حال و هوایی است که بیست سی دانش آموز به کلاس درس اضافه می کند. پرسشگرند یا خجول و ترسو، پرگویی می کنند یا سکوت را به هر دلیلی ترجیح می دهند، کنجکاو و فعالند یا بی حال و سست اند و...
روش تدریس معلم نسبت به حال و هوای هر کلاسی تغییر می کند. با یک روش نمی توان در کلاس های مختلف تدریس کرد. فقط با یک جا به جایی کوچک در روش تدریس خود، می توان دانش آموزان را با خود، درس و کلاس همسو ساخت.
بیشتر معلمان ما با تدریس در کلاس هایی که نحوه چیدمان صندلی ردیفی شکل دارند با متکلم الوحده بودن خود در ارائه حفظیات، باعث ایجاد خستگی، بی حالی و افت یادگیری می شوند. و بدتر از آن به دانش آموزان نیز چنین القا می کنند که برای درس پس دادن باید حفظ کنند. اما چرا چنین شرایطی حاکم است؟ برای این که معلم انتظار همه تحولات را از نظام آموزشی دارد و چون نظام آموزشی پویا و منفعل نیست، ترجیح معلم حرکت موازی است.
سه روش اساسی تدریس
1- « روش تدریس توضیح دهنده » که معلم بر موضوع درس تسلط دارد، اما آگاهی او از روش تدريس اندك است. تدريس او بر محور سخنرانی و توضيح استوار است که فقط برخی از دانش‌آموزان با او همراه هستند و تفاوت های فردی دانش آموزان در این روش نادیده گرفته می شود.
متأسفانه تعداد آن ها در نظام آموزشی ما بسیار زیاد است. سیستم آموزشی معلم محور سنتی حاکم، اصولا بر اساس وجود همین نقیصه، از مدارس ما برچیده نمی شود. چنان روش تدریسی گویای این نکته مهم است که ما هنوز به تربیت معلم استاندارد با شاخص کشورهای برتر آموزشی جهان دست نیافته ایم و حتی با آن فاصله بسیاری داریم.
چنین معلمی عنصری برای برقراری نظم و آرامش شمرده می شود که خلاقیت و آزادی عمل در آن ابتر است. این معلم چون به تنهایی و پیوسته تدریس می کند احساس خستگی شدیدی می کند. برخی از این معلمان نشسته و برخی دیگر ایستاده تدریس می کنند. در حالت ایستاده بر تمامی دانش آموزان تسلط بصری دارند و آماده کنترل مطلق هستند. به چنین روش تدریسی بیهوده آموزش پادگانی نمی گویند.
2- هیچ قانون کلی وجود ندارد و همیشه عده ای در بین همه مشابهت ها، متفاوت و خاص هستند. چون تعداد کمی از معلمان بر اساس « روش مشاركت دهنده » به امر تدریس مشغول بوده و هستند. این معلمان بر موضوع درس تسلط دارند و افزون بر آن با روش تدريس نيز آشنا هستند. آنان می‌كوشند تا از فعاليت‌های جالب بهره بگيرند و دانش‌آموزان را در امر آموزش مشاركت دهند و درعين حال مديريت صحيحی را در كلاس درس ِاعمال می نمايند. تعداد چنین معلمانی چون کم است اثرات بنیانی بر نتایج ارزیابی و میانگین نمرات ندارند. این معلمان از ابزار گوناگون برای تدریس استفاده می کنند چون فن معلمی می دانند و بدین طریق از یادگیری بیشتر دانش آموزان یقین حاصل می کنند. سرآغاز بیشتر تغییرات نظام آموزشی حاصل بازنگری در روش تدریس معلمان خواهد بود.
این معلم، کارکردی موجه با اثر بخشی مفید دارد و او کسی است که یا در دانشگاه سراسری، رشته دبیری خوانده است و یا در شرایط مطلوب مراکز تربیت معلم، آموزش دیده است. روش مشارکتی نوعی از فعالیت های آموزشی است که در آن دانش آموز به منظور تسلط بر محتوا و آموزش به صورت گروهی کار می کند. اعضای هر گروه از ترکیب دانش آموزان زرنگ، متوسط و ضعیف تشکیل می شود. مسئولیت پذیری و داشتن فرصت برابر برای یادگیری از ویژگی های مهم این روش تدریس است.
3. روش دیگر تدریس توسط « معلمانی توانمند ساز » انجام می شود که در مرحله عالی حرفه ای قرار دارند. آنان نه فقط موضوع درس و روش تدريس را به خوبی می شناسند، بلكه به تفكرات و احساسات دانش آموزان به مثابه ديگر عوامل يادگيری نيز توجه دارند. چون هدف آنان به هنگام تدریس علاوه بر مشاركت دادن دانش آموزان، برقراری مديريت مؤثر بر كلاس درس نیز هست، پس به تفكرات و احساسات آنان توجه می کنند. چنين معلمانی اعتماد به نفس بالايی دارند و از ضعف های خود واهمه ندارند. تا حدی كه دانش‌آموزان را در مديريت كلاس درس سهيم می كنند یا اين كه كلاس درس را يك سره به آنان می سپارند و خود به عنوان راهنما عمل می کنند. با گفت و گو و مشورت با دانش آموزان تصميم می‌گيرند تا در توان يادگيری را در آنان عملی سازند.
همیشه عده ای از دانش آموزان به دلیل مشکلات خانوادگی نمی توانند هماهنگ با درس و کلاس باشند. معلمان در روش سوم تدریس، نسبت به وضعیت این دانش آموزان نیز بی تفاوت نیستند و سعی می کنند با مطرح ساختن موضوع با مدیر یا مشاور مدرسه، حداقل حس امید را در وجود چنین دانش آموزانی زنده نگه دارند.
کلاس درس این معلمان، دانش آموز محور است، به وجود انسانی دانش آموز ارزش قائل اند و آن ها را به دسته های اقتصادی و یا اجتماعی متفاوت تقسیم بندی نمی کنند و به جای اهمیت دادن به شغل والدین و یا ظاهر دانش آموزان، به ارزش انسانی آن ها اهمیت می دهند و آنان را مستحق دریافت بهترین و برترین نوع آموزش می دانند. همه دانش آموزان، فرزند پدر و مادری هستند که شایسته بهترین آموزش هستند.
بین روش تدریس معلم و نحوه چیدمان صندلی دانش آموزان در کلاس درس، رابطه مستقیم و معنی داری وجود دارد. در سه نوع روش تدریس ذکر شده دانش آموزان به ترتیب ردیفی، گروهی و نیم دایره ای یا کنفرانسی شکل می نشینند.
معلم بزرگوار؛
حال در انتخاب روش تدریس می خواهید ارزش خلق کنید و یا در پادگانی کوچک به نام کلاس درس حکمرانی کنید؟ داشتن اقتدار برای شما مهم است یا برقراری روابط انسانی با همنوعان کم سن و سال خود؟
آیا معتقدید چون عده ای توانمندتر از منِ معلم حق کشی می کند پس من نیز حداقل برای پرهیز از عقده ای شدن و یا پیشگیری از انفجار روحی – روانی، بر دانش آموزانم سی سال حکومت کنم و یا ترجیح می دهید صبورانه مهر پدر و مادری به دانش آموزان خود هدیه بخشید؟
به یاد داشته باشیم توضیح دادن بیش از حد یک موضوع، به معنی پرکاری و یا باسوادی معلم نیست، بلکه این فرآیند حاصل بی توجهی و یا ناتوانی معلم در انجام جنبه های دیگر و متفاوت روش تدریس است.
تدریس یکسان و بی وقفه باعث خواب آلودگی، خستگی ذهنی و مانع یادگیری واقعی و پایدار دانش آموزان می گردد. تنها ابزار یک دانش آموز از این همه یکنواختی، جا به جا شدن روی صندلی سفت و سخت است که حتی این نیز توسط برخی از معلمان، به حساب شلوغی آنان گذاشته می شود.
اگر قادر نیستید به دو روش دیگر که مفیدتر است تدریس نمایید، حداقل پس از اتمام توضیح درس جدید، با طرح سئوالاتی از یادگیری آنان مطمئن شوید. بدین طریق شما از زیاد گفتن و دانش آموزان از زیاد شنیدن، خسته نمی شوند و حال و هوای کلاس نیز تغییر می کند.
تدریس معلمان نیازمند انعطاف و تنوع در شکل آن است تا امر یادگیری جذاب تر و عمیق تر انجام بگیرد.
اهمیت غیر قابل توصیف معلم در کلاس درس از هر جنبه این باور را تقویت می کند که باید تکالیف نقش او تغییر کند تا حقوق نقش های دیگر نیز دگرگون شود.
انتظار تغییر، خارج از من حتی رؤیایی شیرین نیز نیست چه رسد به امید. بهتر است تغییر را در وجود خود نه جهان خارج از خود جست و جو کنیم.
سرآغاز بیشتر تغییرات نظام آموزشی حاصل بازنگری در روش تدریس معلمان خواهد بود.
ابتدا من تغییر کنم تا بر اساس یک رابطه دومینویی، امکان تغییر بر دیگر اجزای نظام آموزشی نیز فراهم شود. مگر همه با هم هر بار که دردمندیم، نمی خوانیم: از ماست که بر ماست!
این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
